Τα ελληνικά δάση στον 21ο αιώνα

Μια διερεύνηση υπό το πρίσμα της διατήρησης, των τοπικών οικονομικών οικοσυστημάτων και των κοινών

Μια συζήτηση για τα δάση σήμερα μπορεί να ξεκινήσει από τη διατήρηση και να επεκταθεί σε πιθανές χρήσεις από τις γειτονικές τους κοινότητες. Όμως σ’ αυτή τη συζήτηση μπορούν εύκολα να γεννηθούν μια σειρά από ερωτήματα. Πώς θα έμοιαζαν οι νέες δημόσιες δράσεις και πολιτικές για τα δάση; Ποιος ο ρόλος του ευρύτερου δημόσιου τομέα, από το δασαρχείο μέχρι τις τοπικές αρχές, και ποιος ο ρόλος των τοπικών κοινωνιών; Πώς θα μπορούσαν να υπάρξουν συνεργασίες σε τοπικό επίπεδο με φορείς της ευρύτερης Κοινωνικής Αλληλέγγυας Οικονομίας, όπως οι συνήθως παραγνωρισμένοι δασικοί και αγροτικοί συνεταιρισμοί; Τι έχουμε να μάθουμε από ιστορικά παραδείγματα της χώρας μας και πώς κάποια απ’ αυτά έχουν επιβιώσει στις μέρες μας;

Το εν εξελίξει αφιέρωμα του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ για τα δάση προσπαθεί να φωτίσει πτυχές του δημόσιου διαλόγου αλλά και να ιχνηλατήσει κομμάτια ενός σύγχρονου μοτίβου πολυεπίπεδης διαχείρισης των δασών.

Τα άρθρα

Δάση άρθρο 1

«Ο ορισμός του δάσους υπήρξε αντικείμενο κοινωνικής και πολιτικής διαπάλης»

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Ο καθηγητής Κοινωνικής Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Βασίλης Νιτσιάκος έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με τις ορεινές κοινότητες. Στη συνέντευξή του στη δημοσιογράφο Βαρβάρα Αγγέλη μιλά για τον τρόπο με τον οποίο αυτές συμβίωναν με το φυσικό περιβάλλον και καταδεικνύει ότι αυτό που ορίζουμε ως δάσος καθορίζεται από συγκεκριμένες ιστορικές και πολιτικές παραμέτρους.

Από Βαρβάρα Αγγέλη και Βασίλης Νιτσιάκος

Δάση άρθρο 2

Ο ρόλος των πολιτών, των τοπικών κοινοτήτων και του κράτους στην προστασία των δασών

Ο αποκλεισμός των ανθρώπων από τα ελληνικά δάση με σκοπό τη διατήρησή τους δεν φαίνεται να προσφέρει μια βιώσιμη προοπτική. Αντίθετα, απάντηση στις περιβαλλοντικές προκλήσεις του 21ου αιώνα μπορούν να δώσουν η πολυλειτουργική χρήση των δασών, ο συνδυασμός τους με την οικονομική δραστηριότητα κυρίως των ανθρώπων της υπαίθρου, καθώς και η αναβάθμιση των κρατικών υπηρεσιών.

Από Ρήγας Τσιακίρης

Δάση άρθρο 3

Το νομικό τοπίο των δασικών συνεταιρισμών στην Ελλάδα

Το άρθρο αυτό παρουσιάζει με σύντομο, σαφή και κατανοητό τρόπο το ελληνικό νομικό πλαίσιο των δασικών συνεταιρισμών και τη θεσμική τους διαδρομή μέσα στο χρόνο, καθώς –έστω και αθόρυβα– επιτελούν ένα σοβαρό έργο και συμβάλλουν όχι μόνο στην οργάνωση της δασικής εργασίας αλλά και στην προστασία του δάσους ως κοινού αγαθού.

Από Ιφιγένεια Δουβίτσα

Δάση άρθρο 4

Τα ιερά δάση της Ηπείρου ως παράδειγμα συστήματος διαχείρισης των «κοινών»

Ένα παράδειγμα αποτελεσματικής συλλογικής διαχείρισης «κοινών» αποτελούν τα ιερά δάση της Ηπείρου. Πρόκειται για φυσικά δάση, συνήθως κοντά σε οικισμούς, τα οποία διατηρούνται ως σημαντικά για τη λειτουργία και την επιβίωση των κοινοτήτων και προστατεύονται μέσω υπερφυσικών δοξασιών. Μπορεί η διατήρηση και η διαχείρισή τους να προσαρμοστεί στις σημερινές συνθήκες;

Από Καλλιόπη Στάρα

Δάση άρθρο 5

Βόρεια Εύβοια: Νέο μοντέλο αποκατάστασης αλλά με ελλιπή στήριξη

Η δασική πυρκαγιά στη Βόρεια Εύβοια το καλοκαίρι του 2021 ήταν μία από τις μεγαλύτερες οικολογικές καταστροφές στην Ελλάδα. Τρία χρόνια μετά, και παρά το ευέλικτο μοντέλο διαχείρισης που προκρίθηκε, ουσιαστικές παρεμβάσεις δεν έχουν γίνει. Περικοπές πόρων, καθυστερήσεις, γραφειοκρατία, αντιφατικές αποφάσεις και υποστελέχωση υπηρεσιών είναι αυτά που βασικά εμποδίζουν την αποκατάσταση της περιοχής.

Από Στέργιος Ζιαμπάκας

Δάση άρθρο 6

Τα καστανοπερίβολα του Πάικου

Στο όρος Πάικο του νομού Κιλκίς βρίσκονται μερικές από τις πιο εκτεταμένες καλλιέργειες κάστανου στον ελλαδικό χώρο. Είναι το στοιχείο που κρατά ζωντανή την περιοχή, ωστόσο η διττή φύση αυτών των «καστανοπερίβολων» –αφενός δάση, αφετέρου καλλιέργειες– δημιουργεί προβλήματα στον επίσημο χαρακτηρισμό τους.

Από Χριστίνα Κονταξή

Δάση άρθρο 7

Μεσσηνία: Διερευνώντας τον κρίσιμο ρόλο των κοινοτήτων στη διαχείριση των δασικών πυρκαγιών

Το έργο «Διάλογος και Δράση Κατά των Πυρκαγιών», που υλοποιείται σε τέσσερα χωριά της Μεσσηνίας, φιλοδοξεί να αποτελέσει ένα ισχυρό παράδειγμα του πώς η τοπική γνώση και η ενεργός συμμετοχή της κοινότητας μπορούν να ενισχύσουν σημαντικά την ανθεκτικότητα στις καταστροφές, μέσω της αξιοποίησης της εμπειρίας, του συμμετοχικού σχεδιασμού και της συλλογικής δράσης.

Από Έλενα Τζαμουράνου

Δάση άρθρο 8

«Αυτή τη στιγμή τα ελληνικά δάση έχουν αφεθεί στην τύχη τους»

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Στη συνέντευξή του στον δημοσιογράφο Βασίλη Κυριακούλη, ο κοσμήτορας της Σχολής Γεωπονίας, Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ Αλέξανδρος Δημητρακόπουλος κάνει μια ιστορική αναδρομή στη διαχείριση των ελληνικών δασών, αναφέρεται στην αδυναμία του κρατικού μηχανισμού να επενδύσει αποτελεσματικά στην πρόληψη αλλά και στην καταστολή των δασικών πυρκαγιών, ενώ εκφράζει την άποψη ότι «τα δάση δεν είναι ανανεώσιμος φυσικός πόρος» και ότι σε μερικές δεκάδες χρόνια «είτε θα περιοριστούν σε πολύ ορεινές περιοχές είτε θα εξαφανιστούν».

Από Βασίλης Κυριακούλης και Αλέξανδρος Π. Δημητρακόπουλος

Δάση άρθρο 9

Καρδίτσα: Προτάσεις για τη διαχείριση της δασικής βιομάζας από σύμπραξη φορέων

Τη δική της απάντηση στις καταστροφικές πλημμύρες που σάρωσαν τον θεσσαλικό κάμπο το φθινόπωρο του 2023 έδωσε η Αναπτυξιακή Καρδίτσας (ΑΝ.ΚΑ), διοργανώνοντας τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς τον 1ο Διαγωνισμό Ιδεών Hackathon, με στόχο την επεξεργασία πρωτότυπων ιδεών στους τομείς της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας και ανθεκτικότητας έναντι των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίασε μεταξύ άλλων η θεματική ενότητα για τα δάση.

Από Κωστής Κεκελιάδης

Δάση άρθρο Τσαλίκη cover

Κάνοντας ρεπορτάζ για τα δάση (όταν αυτά δεν καίγονται)

Τα προβλήματα της διαχείρισης των δασών από μια εντελώς διαφορετική οπτική μάς παρουσιάζει αυτό το άρθρο της Ελευθερίας Τσαλίκη. Η ίδια, ως δημοσιογράφος που ασχολήθηκε με θέματα δασών, μοιράζεται πληροφορίες εκ των έσω για τις δυσκολίες που συναντά ένας επαγγελματίας όταν θέλει να ενημερώσει το κοινό για ζητήματα που κατά κανόνα βρίσκονται εκτός αυτού που λέμε «επικαιρότητα».

Από Ελευθερία Τσαλίκη

Δάση άρθρο Πουλημένη cover

Δασικοί συνεταιρισμοί: Η άγνωστη συμβολή τους στην προστασία των δασών

Σε μια προσπάθεια να εξετάσουμε το πώς θα μπορούσαν να προστατευτούν τα δασικά οικοσυστήματα, μιλήσαμε με ανθρώπους που ζουν και εργάζονται καθημερινά σε αυτά. Πρόκειται για δασεργάτες, μέλη δασικών συνεταιρισμών με μεγάλη ιστορία και εμπειρία στη διατήρηση των δασών και τη δασοπυρόσβεση. Δυστυχώς η πολιτεία δεν αναγνωρίζει τη σημασία της εργασίας αυτής, ούτε όμως και τη συμβολή τους στην κατάσβεση των πρόσφατων μεγάλων πυρκαγιών στη χώρα.

Από Σταυρούλα Πουλημένη

Φόρουμ Μεσσήνη teaser image

Ένα φόρουμ για την ανθεκτικότητα των τοπικών κοινωνιών απέναντι στις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Η αντιμετώπιση των προκλήσεων της κλιματικής κρίσης και ιδιαίτερα των δασικών πυρκαγιών ήταν το κύριο αντικείμενο του διήμερου φόρουμ «Διάλογος & Δράση: Κλιματική Κρίση, Δασικές Πυρκαγιές & Ανθεκτικοί Τόποι», που πραγματοποιήθηκε στο δημαρχείο Μεσσήνης, στις 2 και 3 Οκτωβρίου 2024. Το φόρουμ διοργανώθηκε από τον Δήμο Μεσσήνης, σε συνεργασία με τον Συνεργατικό Χώρο Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας Dock και τοπικούς φορείς, με την υποστήριξη –μεταξύ άλλων– του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ, Γραφείο Θεσσαλονίκης.

Από Κέλλυ Δημητρούλια

Δασικές πυρκαγιές: Τρεις ειδικοί διαπιστώνουν και προτείνουν

Δασικές πυρκαγιές: Τρεις ειδικοί διαπιστώνουν και προτείνουν

Το συνεχώς αυξανόμενο πρόβλημα των δασικών πυρκαγιών είναι αντιμετωπίσιμο, φτάνει το κράτος να θέλει να το αντιμετωπίσει λαμβάνοντας τις αντίστοιχες πολιτικές αποφάσεις. Μια βασική προϋπόθεση είναι να στηριχτούμε στην επιστημονική γνώση και στα δεδομένα, στη συλλογή των οποίων υπάρχουν σήμερα τεράστια κενά. Τρεις ειδικοί –ο διευθυντής Ερευνών στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων Γαβριήλ Ξανθόπουλος, ο συντονιστής δράσεων του WWF για τις δασικές πυρκαγιές Ηλίας Τζηρίτης και η πύραρχος και δασολόγος Ζησούλα Ντάσιου– επισημαίνουν τα προβλήματα και κάνουν προτάσεις.

Από Βασιλική Γραμματικογιάννη

Δάσος του Ράντη

Το Δάσος του Ράντη στην Ικαρία: ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα «κοινού»

Το Δάσος του Ράντη στο νησί της Ικαρίας λειτουργεί ως ένα κοινωνικο-οικολογικό σύστημα όπου η φύση και η κοινωνία συνυπάρχουν αρμονικά, προσφέροντας πολύτιμα διδάγματα για τη σύγχρονη διαχείριση φυσικών πόρων. Αποτελεί δε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα «κοινού», καθώς ευθυγραμμίζεται απόλυτα με τις οκτώ αρχές που διατύπωσε για τη διακυβέρνηση των «κοινών» η Νομπελίστρια πολιτική επιστήμονας και οικονομολόγος Elinor Ostrom.

Από Δήμητρα Κουμπάρου

Δάσος Μπαίηκερ 1

Δάσος Μπαίηκερ στη Βόρεια Εύβοια: Το ιστορικό μιας μη δημόσιας δασικής έκτασης

Ένα πολύ μεγάλο μέρος των ελληνικών δασών είναι μη δημόσιο και ιδιοκτησιακά χαρακτηρίζεται ως ιδιόκτητο, συνιδιόκτητο, διακατεχόμενο, συνδιακατεχόμενο, κοινοτικό, ή μοναστηριακό. Μέσα από την περιπετειώδη ιστορία μιας τέτοιας μη δημόσιας έκτασης, του Δάσους Προκοπίου - Δραζίου ή Δάσους Μπαίηκερ στη Βόρεια Εύβοια, μπορούμε ουσιαστικά να παρακολουθήσουμε όλη την ιστορία του ελληνικού κράτους: τις παθογένειες, τις ανισότητες, τις εξαρτήσεις από τον εξωτερικό παράγοντα, την έλλειψη συνεκτικής και συνεπούς δασικής πολιτικής, αλλά και τους κοινωνικούς αγώνες. Μετά τη μεγάλη πυρκαγιά στο νησί το 2021, το Δάσος Προκοπίου - Δραζίου, που γλίτωσε ως εκ θαύματος, αποτελεί σήμερα πολύτιμο απόθεμα για τη μελλοντική αποκατάσταση των δασών της Βόρειας Εύβοιας.

Από Μαρία Παναγιωτοπούλου

© Heinrich-Böll-Stiftung e.V.
Schumannstraße 8
10117 Berlin
T +49 (30) 285 34-0
F +49 (30) 285 34-109
www.boell.de
info@boell.de