Το νομικό τοπίο των δασικών συνεταιρισμών στην Ελλάδα

Το παρόν άρθρο ασχολείται με τους δασικούς συνεταιρισμούς στην Ελλάδα. Στόχος του είναι να παρουσιάσει με σύντομο, σαφή και κατανοητό τρόπο το ελληνικό νομικό πλαίσιο των δασικών συνεταιρισμών και τη θεσμική τους διαδρομή μέσα στο χρόνο. Ελάχιστα έχουν γραφεί για τους εν λόγω συνεταιρισμούς, οι οποίοι, παρά το έργο τους, φαίνεται να κινούνται αθόρυβα και να συμβάλλουν όχι μόνο στην οργάνωση της δασικής εργασίας αλλά και στην προστασία του δάσους ως κοινού αγαθού (Δουλακάκης, 2013: 104; Φακαλής, 2023; Πιστόλας, 2023; Κατσιούλα, 2023: 52-54). Υπό τη σημερινή συγκυρία, όπου η συζήτηση για τους συνεταιρισμούς και τη διαχείριση και προστασία των κοινών με επίκεντρο το περιβάλλον έχει επανέλθει, η μελέτη των εν λόγω συνεταιρισμών φαίνεται ίσως πιο επίκαιρη από ποτέ^[1].

Εύλογα όμως αναρωτιέται κανείς: ποια είναι η σχέση που έχει ο συνεταιρισμός, μια ιδιωτική επιχείρηση, με τα δάση, ένα κοινό αγαθό;

Καταρχάς, οι συνεταιρισμοί δραστηριοποιούνται σε διαφορετικά γεωγραφικά μήκη και πλάτη καλύπτοντας σχεδόν όλο το φάσμα της οικονομίας – από κοινωνικές, ασφαλιστικές και πιστωτικές υπηρεσίες, μέχρι αγροτικές και δασικές εργασίες. Λόγω της ιδιαίτερης ταυτότητάς τους και ιδίως του δημοκρατικού και μη κερδοσκοπικού τους χαρακτήρα, ανέπτυξαν δράση και ως προς τη διαχείριση κοινών αγαθών. Σε ό,τι αφορά ειδικότερα τη διαχείριση δημόσιων και μη δασών, αναπτύχθηκαν δασικοί συνεταιρισμοί με ιδιαίτερη δυναμική σε χώρες όπως η Ιαπωνία (Ota, 2013), η Φινλανδία (Pakkanen, 1962), η Τουρκία (Atmiş et al., 2009) και η Ονδούρα (Guillotte και Charbonneau, 2020).

Αν και δεν είναι ευρέως γνωστό, υπάρχουν δασικοί συνεταιρισμοί και στην Ελλάδα, καθώς το 49,3% της χώρας είναι δασική περιοχή, της οποίας το μεγαλύτερο μέρος ανήκει στο δημόσιο, ενώ ένα μικρό ποσοστό αυτής ανήκει σε φυσικά πρόσωπα, ιδρύματα, μονές και συνεταιρισμούς (Χατζοπούλου, 2006: 23 και 24). Οι δασικοί συνεταιρισμοί διακρίνονται σε δύο βασικές κατηγορίες: στους αναγκαστικούς και στους ελεύθερους δασικούς συνεταιρισμούς.

Αναγκαστικοί δασικοί συνεταιρισμοί, ένα νομοθετικό απολίθωμα

Οι αναγκαστικοί δασικοί συνεταιρισμοί συστήνονται με νόμο, όπως ορίζει το άρ. 12 παρ. 5 του Συντάγματος. Η οργάνωσή τους διέπεται από ειδικούς νόμους και συμπληρωματικά από τις διατάξεις περί αγροτικών συνεταιρισμών. Ο αναγκαστικός νόμος 1627/1939 προβλέπει για παράδειγμα τη σύσταση τέτοιων συνεταιρισμών και ειδικότερα τη σύσταση αναγκαστικών συνεταιρισμών δασοκτημόνων (Κασσαβέτης, 2005: 151). Τα πρόσωπα που φέρουν τις προϋποθέσεις που ορίζει ο νόμος (π.χ. οι συγκύριοι δασικής έκτασης) είναι υποχρεωμένα να γίνουν μέλη και να παραμείνουν στον συνεταιρισμό για όσο διάστημα φέρουν τις προϋποθέσεις αυτές. Στους συνεταιρισμούς αυτούς, μια συνεταιριστική μερίδα δεν αντιστοιχεί σε ορισμένο χρηματικό ποσό, αλλά σε στρέμματα δασικής έκτασης, τα οποία κατέχουν από κοινού οι δασοκτήμονες (συνήθως υπό καθεστώς εξ αδιαιρέτου συγκυριότητας). Όταν, για παράδειγμα, μια συνεταιριστική μερίδα αντιστοιχεί σε 10 στρέμματα δάσους και ο γονέας τα κληροδοτήσει στα τρία τέκνα του, τότε το κάθε τέκνο ως εξ αδιαιρέτου συγκύριος της δασικής έκτασης θα λάβει το 1/3 της συνεταιριστικής μερίδας του γονέα του και αντίστοιχο κλασματικό ποσοστό ψήφου[2]. Κατά συνέπεια, οι συνεταιρισμοί αυτοί έχουν ορθώς χαρακτηριστεί «μόνο κατ’ όνομα» ή «μη γνήσιοι» συνεταιρισμοί (Κιντής, 2004; Παναγόπουλος, 2008), αφού δεν αποτελούν εθελοντικές και δημοκρατικά διοικούμενες επιχειρήσεις, σύμφωνα με τα οριζόμενα στον διεθνή ορισμό του συνεταιρισμού και ειδικότερα στην 1η και τη 2η διεθνή συνεταιριστική αρχή^[3].

Ο βασικός λόγος για τον οποίο προβλέφθηκαν οι αναγκαστικοί δασικοί συνεταιρισμοί ήταν για να συμβάλουν στην ορθολογική διαχείριση της δασικής περιουσίας (Κλήμη-Καμινάρη και Παπαγεωργίου, 2010: 119).

Όμως, υπό το πρίσμα της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, η αναγκαστική συμμετοχή και παραμονή σε συνεταιρισμό δεν είναι ιδιαίτερα ανεκτή στον φιλελεύθερο νομικό μας πολιτισμό (Kassavetis και Douvitsa, 2019). Για τον λόγο αυτό, απαγορεύεται πλέον να συσταθούν νέοι αναγκαστικοί δασικοί συνεταιρισμοί, ενώ οι ήδη υφιστάμενοι διέπονται από τον παραπάνω αναγκαστικό νόμο και συμπληρωματικά από την προϊσχύουσα αγροτική συνεταιριστική νομοθεσία (άρ. 46 ν. 4423/2016).

Οι αναγκαστικοί δασικοί συνεταιρισμοί αποτελούν συνεπώς ένα νομοθετικό απολίθωμα, που πρόκειται να εκλείψει τις επόμενες δεκαετίες, ενώ δεν αποκλείεται να προβλεφθεί οι 63 αναγκαστικοί δασικοί συνεταιρισμοί, εγγεγραμμένοι στο Μητρώο Δασικών Οργανώσεων (ΜΗ.ΔΑΣ.Ο.)^[4], να μετατραπούν σε ελεύθερους συνεταιρισμούς. Για τον λόγο αυτό, θα ασχοληθούμε εκτενέστερα στη συνέχεια με τους ελεύθερους δασικούς συνεταιρισμούς.

Ελεύθεροι δασικοί συνεταιρισμοί: στη σκιά των αγροτικών συνεταιρισμών

Οι ελεύθεροι δασικοί συνεταιρισμοί συστήνονται κατόπιν ιδιωτικής πρωτοβουλίας, ενώ τόσο η συμμετοχή όσο και η παραμονή σε αυτούς αποφασίζεται ελεύθερα από τα ενδιαφερόμενα μέρη. Καθώς στην πράξη οι εν λόγω συνεταιρισμοί λειτούργησαν ως θεσμός οργάνωσης της δασικής εργασίας, ταυτίστηκαν με τη μορφή των δασεργατικών συνεταιρισμών, η οποία στη συνέχεια θεσμοθετείται αποκτώντας τον δικό της νόμο, τον ν. 4423/2016.

Ωστόσο, η θεσμική τους διαδρομή είναι παλαιότερη, καθώς ξεκινάει από το 1915, οπότε στις γενικές διατάξεις του ν. 602/1915 υπάγονταν όλοι οι συνεταιρισμοί, ανεξαρτήτως κατηγορίας στην οποία ανήκαν. Οι όποιοι δασικοί συνεταιρισμοί συστάθηκαν έκτοτε, διέπονταν από τον γενικό αυτό νόμο και από ειδικές ρυθμίσεις που θεσπίστηκαν στη συνέχεια.

Το 1979 αποτελεί την αρχή του τέλους του γενικού νόμου περί συνεταιρισμών, καθώς εγκαινιάστηκε μια νέα περίοδος στη συνεταιριστική μας ιστορία: η θέσπιση ειδικών και μόνο νόμων ανά κατηγορία συνεταιρισμών. Οι δασικοί συνεταιρισμοί αυτή την περίοδο βρίσκονταν υπό τη σκιά των αγροτικών συνεταιρισμών. Σε αυτό πιθανόν να συνέβαλε η απουσία σαφούς διαχωρισμού μεταξύ δασικών και αγροτικών εργασιών/προϊόντων^[5], η διττή ιδιότητα αγρότη-δασεργάτη ενίοτε στο ίδιο πρόσωπο, αλλά και το μικρό τους μέγεθος σε σύγκριση με τη δυναμική των αγροτικών συνεταιρισμών. Συνέπεια αυτού ήταν η υπαγωγή των δασικών συνεταιρισμών στους νόμους περί των αγροτικών συνεταιρισμών (βλ. για παράδειγμα το άρ. 1 παρ. 2 ν. 921/1979), με αποτέλεσμα ό,τι ίσχυε για την οργάνωση των αγροτικών συνεταιρισμών να ισχύει κατά κανόνα και για τους δασικούς συνεταιρισμούς αδιακρίτως.

Μάλιστα ήταν τέτοια η θεσμική αδιαφορία για τους δασικούς συνεταιρισμούς, που εξακολουθούσαν να διέπονται από τον ν. 2810/2000 περί αγροτικών συνεταιρισμών, ακόμη και όταν αυτός δεν ίσχυε πλέον για τους αγροτικούς συνεταιρισμούς, καθώς είχε αντικατασταθεί πλέον από νεότερο (βλ. άρ. 18 παρ. 7 ν. 4015/2011).

Με την πάροδο των χρόνων αρχίζουν να γίνονται σαφείς οι διαφορές δασικών και αγροτικών συνεταιρισμών, αλλά και των ιδιαίτερων προβλημάτων που αυτοί αντιμετωπίζουν. Οι συνθήκες αυτές οδηγούν τις δασικές υπηρεσίες στην επεξεργασία ενός ειδικού πλαισίου για τους δασικούς συνεταιρισμούς (Αιτιολογική Έκθεση, 2016). Μετά από διαδοχικές αναβολές και εναλλαγές κυβερνήσεων και υπουργών, το 2016 ανοίγει εκ νέου η συζήτηση και η προεργασία που είχε γίνει μέχρι τότε βρίσκει πλέον πολιτικά ευήκοα ώτα. Το αποτέλεσμα ήταν οι δασικοί συνεταιρισμοί να αποκτήσουν πλέον το δικό τους νομικό πλαίσιο, προσαρμοσμένο στις δικές τους ανάγκες, το οποίο ψηφίστηκε στη Βουλή σε κλίμα ευρείας συναίνεσης και πλειοψηφίας.

Ο ν. 4423/2016 και η οργάνωση της δασικής εργασίας

Ο ν. 4423/2016 δεν έχει ως αντικείμενο τους δασικούς συνεταιρισμούς εν γένει, αλλά μια επιμέρους κατηγορία τους, τους δασικούς συνεταιρισμούς εργασίας (ΔΑΣΕ). Οι συνεταιρισμοί αυτοί απαρτίζονται αποκλειστικά και μόνο από δασεργάτες με σκοπό τον από κοινού βιοπορισμό τους. Τόσο από τις συζητήσεις στη Βουλή όσο και από την αιτιολογική έκθεση, αλλά και από τις διατάξεις του εν λόγω νόμου, φαίνεται ότι ο νομοθέτης επιδιώκει να οργανώσει τη δασική εργασία και να συμβάλει στην προστασία και αναγέννηση του δάσους μέσω της σύστασης και ανάπτυξης βιώσιμων δασεργατικών συνεταιρισμών. Άρα, ο νομοθέτης αντιλαμβάνεται τον συνεταιρισμό με διττή αποστολή: τόσο ως θεσμό εργασιακής αυτο-οργάνωσης (συλλογική ωφέλεια), όσο και μέριμνας για την κοινότητα (κοινωνική ωφέλεια).

Ο εν λόγω νόμος καλύπτει ένα κενό που είχε προκύψει στη νομοθεσία, ρυθμίζοντας ως ειδική νομική μορφή τον ΔΑΣΕ και προσδιορίζοντας την ιδιότητα του δασεργάτη. Ωστόσο, η απαίτηση για μεγάλο αριθμό ιδρυτικών μελών (21 και άνω), χωρίς να προβλέπονται εξαιρέσεις για αραιοκατοικημένες νησιωτικές και ορεινές περιοχές, έχει αποτρέψει τη δημιουργία ΔΑΣΕ στις περιοχές αυτές (Κατσιούλα, 2023). Παράλληλα, η πρόβλεψη ελάχιστου ποσού συνεταιριστικής μερίδας και ο ορισμός εκ του νόμου του συγκεκριμένου ύψους της ευθύνης λειτουργεί παρεμβατικά στην αυτοδιοίκηση των συνεταιρισμών, καθώς τα παραπάνω σημεία αποτελούν ζητήματα εσωτερικής διακυβέρνησης, που θα αποφασιστούν από τα όργανα του συνεταιρισμού και θα ρυθμιστούν στο καταστατικό τους με βάση τις εκάστοτε ανάγκες του συνεταιρισμού και των μελών αυτού. Επιπρόσθετα, οι ΔΑΣΕ έχοντας τη δυνατότητα να διανέμουν τα κέρδη στα μέλη τους δεν διαφέρουν από μια συμβατική δασική επιχείρηση, η οποία έχει ως πρωταρχικό στόχο της το κέρδος. Αντίστοιχα, η θεσμική δυνατότητα διανομής του εναπομείναντος υπολοίπου στα μέλη υπό εκκαθάριση ΔΑΣΕ τους αφήνει απροστάτευτους από τυχόν κακόπιστη διάλυσή τους με σκοπό τα νυν μέλη να καρπωθούν τη συνεταιριστική περιουσία που έχουν χτίζει γενεές μελών επί δεκαετίες (Μητροπούλου, 2016).

Πέραν αυτών, ο εν λόγω νόμος υποχρεώνει σε αυτοδίκαιη διαγραφή των ΔΑΣΕ που είναι μέλη σε ενώσεις αγροτικών συνεταιρισμών, επιτρέποντας μόνο τη δικτύωση μεταξύ ομοειδών συνεταιρισμών (άρ. 47 παρ.4)[6] σε αντίθεση με την 6η διεθνή συνεταιριστική αρχή συνεργασίας μεταξύ των συνεταιρισμών. Ο εν λόγω νόμος, άλλωστε, κινείται σε μια στενή λογική περιορίζοντας τον δασικό συνεταιρισμό μόνο στους ΔΑΣΕ, χωρίς να προβλέπει και άλλα συνεταιριστικά σχήματα, όπως π.χ. τη δημιουργία πολυεταιρικών δασικών συνεταιρισμών με συμμετοχή όχι μόνο δασεργατών αλλά διαφόρων ενδιαφερόμενων φορέων και προσώπων, των οποίων η οικονομική και κοινωνική ζωή επηρεάζεται από την άρτια διαχείριση του δάσους.

Ωστόσο, ο εν λόγω νόμος πέτυχε την οργάνωση της δασικής εργασίας, καθώς από τους 9.604 εγγεγραμμένους δασεργάτες στο Μητρώο Δασικών Οργανώσεων (ΜΗ.ΔΑΣ.Ο.) οι 8.822 είναι μέλη στους 303 ΔΑΣΕ. Με βάση τα στοιχεία αυτά, το 91,8% των δασεργατών συμμετέχει σε κάποιον ΔΑΣΕ (βλ. Σχήμα 1).

Από την άλλη πλευρά, οι ΔΑΣΕ δεν φαίνεται να έχουν συσταθεί σε νησιωτικές περιοχές, ενώ σημαντικός αριθμός αυτών εξακολουθεί να δραστηριοποιείται κυρίως σε εργασίες υλοτομίας, με βάση εμπειρική έρευνα που έλαβε χώρα το 2023 (Κατσιούλα, 2023: 48). Ζητήματα κερδοσκοπίας πιθανόν δεν έχουν εγερθεί λόγω του μικρού κύκλου εργασιών τους.

Ένας κοινός πόρος

Συμπερασματικά, το δάσος δεν είναι ούτε άβατο ούτε μουσειακό είδος για να το ατενίζουμε από μακριά. Απεναντίας, δάσος που δεν αξιοποιείται, που δεν δουλεύεται, που δεν κατοικείται, εγκαταλείπεται και στο τέλος καταστρέφεται (Μπαμπατσούλης, 2016). Άρα, το δάσος είναι ένα ζωντανός, οικονομικός και κοινωνικός πόρος των κοινοτήτων μας, αλλά πρώτα από όλα είναι κοινός πόρος. Οι ΔΑΣΕ με τις προτεινόμενες βελτιώσεις του θεσμικού τους πλαισίου θα μπορούσαν να αποτελούν ένα μέρος της προσέγγισης του δάσους ως κοινού αγαθού. Δεν μπορούν όμως και δεν οφείλουν να σηκώσουν το βάρος της προστασίας του εν λόγω κοινού αγαθού μόνοι τους. Απαιτείται λοιπόν να ακονίσουμε τη νομική μας φαντασία για να δώσουμε συνολικότερες απαντήσεις στο ζήτημα της δασικής προστασίας και διαχείρισης, όχι μόνο βελτιώνοντας τον ν. 4423/2016 αλλά και θεσμοθετώντας τη δυνατότητα δημιουργίας ανοικτών συνεργατικών σχημάτων με διευρυμένη σύνθεση και συμπεριληπτική συμμετοχή στα πλαίσια μιας συνολικής δασικής στρατηγικής. Διαφορετικά, θα βλέπουμε το δέντρο, ενώ θα έχουμε χάσει το δάσος.

Ξενόγλωσσες πηγές:

• Atmiş, E., Günşen, H.B., Özden, S. (2009). Forest cooperatives and its importance in rural poverty reduction in Turkey. XIII World Forestry Congress 18-23 October, Buenos Aires, Argentina. https://www.researchgate.net/publication/200470482_Forest_cooperatives_and_its_importance_in_rural_poverty_reduction_in_Turkey
• Guillotte, C.A., Charbonneau, J. (2020). “Exploring the Links Between the Practices of Forestry Cooperatives and the SDGs”. International Journal of co-operative accounting and management, vol. 3(2). https://www.smu.ca/webfiles/10.36830-IJCAM.20207Guillotte.pdf
• Kassavetis, D., Douvitsa, I. (2019). “The Mytilinaios and Kostakis v Greece case of the European Court of Human Rights: The beginning of the end for the mandatory cooperatives in Greece”. International Journal of Cooperative Law, issue. 2. Ius Cooperativum. https://iuscooperativum.org/issues/
• Ota, I. (2013). “Legal grounds of forest owners’ cooperatives in Japan and their possibilities”. Legal Aspects of European Forest Sustainable Development: Proceedings of the 12th International Symposium in Cyprus (IUFRO Research Group 6.13.00) 96-106 2012.06. https://www.cabidigitallibrary.org/doi/pdf/10.5555/20133300961
• Pakkanen, M. (1962). “Co-operative forest industries in Finland”. Unasylva – An international review of forestry and forest products paper, vol. 16(3). Food and Agriculture Organization. https://www.fao.org/3/c3200e/c3200e03.htm

Ελληνόγλωσσες πηγές:

• Αιτιολογική Έκθεση στο σχέδιο νόµου «Δασικές Συνεταιριστικές Οργανώσεις και άλλες διατάξεις», Βουλή των Ελλήνων, 6.9.2016. https://www.hellenicparliament.gr/Nomothetiko-Ergo/Anazitisi-Nomothetikou-Ergou?law_id=44dc7c48-038a-4ad3-ac54-a6790155864c
• Διαρκής Επιτροπή Παραγωγής και Εμπορίου, Βουλή των Ελλήνων, Συνέχιση της επεξεργασίας και εξέτασης του σχεδίου νόμου του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας «Δασικές Συνεταιριστικές Οργανώσεις και άλλες διατάξεις (2η συνεδρίαση - ακρόαση εξωκοινοβουλευτικών προσώπων). Νομοσχέδιο: Δασικές Συνεταιριστικές Οργανώσεις και άλλες διατάξεις (ομιλία Ι. Τσιρώνη Αναπληρωτή Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας σελ. 52 επ., ομιλία Σ. Μπαμπατσούλη, Προέδρου Ένωσης Αγροτικών και Δασικών Συνεταιρισμών Ευβοίας, σ. 27 και 48 επ.), 13.9.2016. https://www.hellenicparliament.gr/Koinovouleftikes-Epitropes/Synedriaseis?met_id=f0077232-3f97-43d9-a241-a67f00f4dfe2
• Δουλακάκης, Ν. (2013). Ο ρόλος της δασικής υπηρεσίας στη διαχείριση των δασικών πυρκαγιών στον ελληνικό χώρο: Παρελθόν, παρόν και μέλλον (διπλωματική εργασία). ΠΜΣ Εφαρμοσμένης Γεωγραφίας & Διαχείρισης του Χώρου. Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο. https://estia.hua.gr/file/lib/default/data/8412/theFile
• Κασσαβέτης, Δ. (2005). Συνεταιριστικοί θεσμοί: Αγροτικές συνεταιριστικές οργανώσεις (Θεωρία Νομοθεσία Νομολογία). Εκδόσεις Β.Ν. Κατσαρού.
• Κατσιούλα, Γ. (2023). Δασικοί συνεταιρισμοί: Οικονομικός και κοινωνικός αντίκτυπος και προοπτικές ανάπτυξης (διπλωματική εργασία), ΠΜΣ για την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία, Τμήμα Κοινωνικών Επιστημών ΕΑΠ. https://apothesis.eap.gr/archive/item/178636?lang=el
• Κιντής, Σ. (2004). Δίκαιο Συνεταιρισμών Ι: Εισαγωγή - Γενικό μέρος, 4η έκδ. Εκδόσεις Α. Σάκκουλα.
• Κλήμη-Καμινάρη, O., Παπαγεωργίου, K. (2010). Κοινωνική οικονομία: Μια πρώτη προσέγγιση. Ελληνοεκδοτική.
• Μητροπούλου, Α. (2016). «Σχολιασμός του προτεινόμενου σχεδίου νόμου για τους Δασικούς Συνεταιρισμούς Εργασίας». Κοινωνική Οικονομία, τεύχος Οκτωβρίου 2016, Ινστιτούτο Συνεταιριστικών Μελετών. https://isem-journal.blogspot.com/2016/10/blog-post_66.html
• Παναγόπουλος, Κ. (2008). «Διαφορές μεταξύ αναγκαστικών και «ελεύθερων» συνεταιρισμών, ιδίως αγροτικών» (γνωμοδότηση). Digesta, σ. 32 επ. http://www.digestaonline.gr/index.php/26-2008/154-2008-panag
• Πιστόλας, Γ. (2023). Δασικοί Συνεταιρισμοί Εργασίας (ΔΑΣΕ) Σιδηροχωρίου και Πετρολόφου: Οι αφανείς ήρωες στην πυρκαγιά του Έβρου. Ιστότοπος δασαρχείου https://dasarxeio.com/2023/09/05/128826/
• Φακαλής, Τ. (2023). «Οι ήρωες του Έβρου: Πώς δύο δασικοί συνεταιρισμοί Πομάκων κατάφεραν να σώσουν 100.000 στρέμματα - Δεν έχουν πληρωθεί ακόμα τα μεροκάματα από την περσινή φωτιά», Έθνος, 20 Σεπτεμβρίου 2023. https://www.ethnos.gr/greece/article/280404/oihroestoyebroyposdyodasikoisynetairismoipomakonkataferannasosoyn100000stremmatadenexoynplhrotheiakomatamerokamataapothnpersinhfotia?fbclid=IwAR239DkaeCFeo-pzQU6iU4AqcC1NdvYOyeLiGOGvqoiwInwACnPUqfScE_k
• Χατζοπούλου, Ι. (2006). Δασική νομοθεσία: Κριτική επισκόπηση – νομολογία. Εκδόσεις Α.Ν. Σάκκουλα.