Κοινωνική Αλληλέγγυα Οικονομία

Μια έντονη ανάγκη για νέες πολιτικές αφηγήσεις και στρατηγικές στο τοπικό επίπεδο αναδύθηκε μέσα από την «Ακαδημία των Εναλλακτικών» – μια διοργάνωση του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ που πραγματοποιήθηκε στις 11-14 Σεπτεμβρίου 2025 στη Λίμνη Πλαστήρα, υπό την αιγίδα του οικείου δήμου. Το εντατικό αυτό τετραήμερο συμμετοχικών εργαστηρίων, συζητήσεων και παρουσιάσεων έφερε κοντά ανθρώπους από το πεδίο της Κοινωνικής Αλληλέγγυας Οικονομίας αλλά και από φορείς της περιοχής, οι οποίοι είχαν την ευκαιρία να δικτυωθούν μεταξύ τους και να διερευνήσουν από κοινού προκλήσεις και προοπτικές.

Η «άλλη πολιτική», μια προσπάθεια για δημοκρατία του «πλήθους» και των «κοινών», ταγμένη στις αξίες της ισότητας και της ελευθερίας όλων, ήρθε αφενός ως απάντηση στον παγκόσμιο νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό και αφετέρου ως εναλλακτική σε άλλες προοδευτικές πολιτικές παραδόσεις του 20ού αιώνα. Ο καθηγητής σύγχρονης πολιτικής θεωρίας στο ΑΠΘ Αλέξανδρος Κιουπκιολής περιγράφει τα χαρακτηριστικά της «άλλης πολιτικής», επιμένει στον τοπικό χαρακτήρα της και καταγράφει τα μοτίβα που έχουμε διαθέσιμα από άλλους τόπους για να πειραματιστούμε μαζί της.

Στο αναστοχαστικό άρθρο της για τα συνεργατικά εγχειρήματα, η δημοσιογράφος Βαρβάρα Αγγέλη, μέλος συνεργατικού εγχειρήματος και η ίδια, εξετάζει ποιοι είναι οι στόχοι τους στην ελληνική κοινωνία και αν αυτοί μπορούν να εκπληρωθούν μέσα στο δεδομένο πλαίσιο συνθηκών. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στις προϋποθέσεις που θα επιτρέψουν στην κοινωνική καινοτομία να επιτελέσει τον μετασχηματιστικό της ρόλο, δηλαδή τη διαδικασία αλλαγής των κοινωνικών σχέσεων που μεταξύ άλλων περιλαμβάνει και την αμφισβήτηση των κυρίαρχων θεσμών.

Η δημιουργία τοπικών συμπράξεων των οικοσυστημάτων συνεργατισμού με τους Δήμους είναι δυνατή, λέει στο άρθρο του ο Γιώργος Γριτζάς, καθηγητής στο Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης στο ΑΠΘ. Η πρότασή του βασίζεται σε ένα πιθανό μοντέλο διαχείρισης των τροφίμων και των απορριμμάτων στο πλαίσιο της σχολικής κοινότητας, αλλά τελικά αφορά την ευρύτερη κοινότητα.

Συνεργατικοί χώροι εργασίας, ευέλικτοι χώροι εργασίας, εργασιακές κολεκτίβες, κόμβοι, εκκολαπτήρια... Όλοι αυτοί οι όροι, που συνθέτουν το φαινόμενο των coworking spaces, υποδηλώνουν κάτι διαφορετικό, όπως επισημαίνει η Αντιγόνη Παπαγεωργίου, διδάσκουσα στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Κοινή αφετηρία τους ωστόσο είναι η επισφάλεια και η ευαλωτότητα των σύγχρονων μορφών εργασίας, καθώς και η διάθεση για κοινότητα, μοίρασμα και κοινωνικοποίηση του ρίσκου μεταξύ των χρηστών του χώρου. 

Η ισότητα και η δικαιοσύνη δεν αναζητούνται στο κενό, αλλά σε υπαρκτούς χρόνους και χώρους, επισημαίνει ο Κωστής Χατζημιχάλης, ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Γεωγραφίας στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο. Οι ανισότητες και οι αδικίες δεν είναι μόνο κοινωνικές αλλά και γεωγραφικές, όπως π.χ. οι ηλικιωμένοι στην ορεινή Ελλάδα ή στα μικρά νησιά, όταν μένουν χωρίς κέντρα υγείας, ταχυδρομεία ή τράπεζες. Το κυριότερο σχετικό πρόβλημα στη σημερινή Ελλάδα είναι η αντίθεση ανάμεσα στην εγκατάλειψη και στην υπερεκμετάλλευση του χώρου και των τοπικών πόρων, κυρίως της γης και του νερού.

Η φροντίδα και η κοινωνική αναπαραγωγή βρίσκονται σε κρίση: ο χρόνος λείπει, οι γυναίκες αρνούνται να επωμίζονται μόνες το βάρος, οι υπηρεσίες (όπου υπήρχαν) εμπορευματοποιούνται. Μπορούμε όμως να τις οργανώσουμε αλλιώς – ως δικαίωμα, σχέση και κοινό αγαθό. Η Σοφία Αδάμ, επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής ΔΠΘ, προτείνει μείωση του χρόνου εργασίας, καθολικές βασικές υπηρεσίες και πρακτικές κοινών, δείχνοντας πώς η κοινωνική προστασία μπορεί να συνδυαστεί με χειραφέτηση.

Πέρα από το καπιταλιστικό κυνήγι της ανάπτυξης, που έχει ως αποτέλεσμα την εκμετάλλευση ανθρώπων, τις ανισότητες και τις οικολογικές καταστροφές, υπάρχει και ο ελπιδοφόρος κόσμος των κοινών, δηλαδή των αγαθών που διαχειρίζονται οι κοινότητες σύμφωνα με κανόνες που οι ίδιες έχουν θεσπίσει. Στο άρθρο του ο Βασίλης Κωστάκης, καθηγητής Τεχνολογικής Διακυβέρνησης και Βιωσιμότητας στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Ταλίν και ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, αναφέρεται ιδιαίτερα στα κοινά στον τομέα της τεχνολογίας.