Οι πολίτες της «Μικρής Βενετίας» συζητούν για την κλιματική κρίση

Το μικρό νησάκι του Αιτωλικού, η λεγόμενη και «μικρή Βενετία της Ελλάδας», στέκει στη μέση της λιμνοθάλασσας του Μεσολογγίου και συνδέεται με την ξηρά με δύο πέτρινα γεφύρια του 19ου αιώνα. Αλυκές, αμμοθίνες και καλαμιώνες εκτείνονται σε έναν από τους πιο σημαντικούς υγροβιότοπους της χώρας, τον δεύτερο μεγαλύτερο υγρότοπο της ανατολικής Μεσογείου και δημοφιλή ευρωπαϊκό προορισμό για παρατήρηση πουλιών (birdwatching).

«Πώς λέμε ιστορίες για το κλίμα;»

Μια άλλοτε ναυτική πολιτεία με αξιόλογο στόλο, γραφικά σοκάκια και πλούσια φυσική ομορφιά παλεύει σήμερα να μη βουλιάξει στη θεσμική αδιαφορία. Οι κάτοικοι ως άγρυπνοι φρουροί του τόπου τους παίρνουν την κατάσταση στα χέρια τους. Το απόγευμα του Σαββάτου 6 Δεκεμβρίου 2025, κόσμος άρχισε να συρρέει προς τον Πολιτιστικό και Μορφωτικό Σύλλογο «Το Αιτωλικό». Εκεί θα ξεκινούσε μια συζήτηση με κεντρικό ερώτημα «Πώς λέμε ιστορίες για το κλίμα;» και ομιλητές τον Γιάννη Τροχόπουλο από την ΑΜΚΕ Future Library, τη συγγραφέα Άλκηστη Χαλικιά και τον συγγραφέα και δημοσιογράφο Θοδωρή Γεωργακόπουλο, και την οποία είχα την τιμή να συντονίσω.

Ο πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Μιχάλης Κότσαρης μας καλωσόρισε στον φιλόξενο χώρο και μας έκανε να νιώσουμε σαν στο σπίτι μας. Στη συνέχεια, παρουσιάστηκε η βιβλιοθήκη για το κλίμα η οποία φέρει το όνομα «Γιάννης Ρουσόπουλος», στη μνήμη του σπουδαίου ντόπιου περιβαλλοντολόγου, ορνιθολόγου και φωτογράφου-λάτρη της φύσης. Η βιβλιοθήκη συγκεντρώνει μια πλειάδα –επιστημονικών και μη– βιβλίων που σχετίζονται με το κλίμα και είναι ενταγμένη στη δανειστική βιβλιοθήκη «Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος» του Συλλόγου.

Η συζήτηση που ακολούθησε κινήθηκε κυρίως γύρω από τον άξονα της ανθεκτικότητας και της προσαρμοστικότητας. Μέσα από την αναφορά του κ. Τροχόπουλου στο βιβλίο του Γιώργου Καλλή «Η ελευθερία των ορίων – Από την αρχαία Ελλάδα στην εποχή της κλιματικής αλλαγής», αναρωτηθήκαμε πέρα από ποιο σημείο αντέχουμε να ζούμε σε έναν πλανήτη που σταδιακά αποδυναμώνεται και καταστρέφεται. Η κ. Χαλικιά σημείωσε ότι οι άνθρωποι είμαστε ευπροσάρμοστα πλάσματα και θα ήταν καλό να δούμε πώς μπορούμε να προσαρμοστούμε στις νέες συνθήκες και πρωτίστως ψυχικά – γιατί, πέρα από την κλιματική καταστροφή, το κλιματικό άγχος είναι η νέα πραγματικότητα με την οποία καλούμαστε να ζήσουμε. Η κλιματική κρίση, από την άλλη, όπως τόνισε ο κ. Γεωργακόπουλος, προχωρά με τόσο γρήγορο ρυθμό που δεν προλαβαίνουμε να προσαρμοστούμε.

Σε μια περιοχή όπως το Αιτωλικό η ανησυχία των πολιτών γύρω από το εύθραυστο οικοσύστημα γίνεται εύκολα αντιληπτή, καθώς οι κάτοικοι του νησιού συνδέονται άμεσα με το περιβάλλον τους και η επιβίωσή τους εξαρτάται από αυτό. 

«Κλιματικό καφέ στο μουσείο»

Από τις δραστηριότητες στη λιμνοθάλασσα έχει εμπνευστεί και η εμβληματική χαράκτρια Βάσω Κατράκη (1914-1988), η οποία καταγόταν από το Αιτωλικό. Το πρωί της Κυριακής 7 Δεκεμβρίου 2025 στο Μουσείο «Βάσω Κατράκη» έγινε μια ιδιαίτερη ξενάγηση από τον ντόπιο πρώην ψαρά Σωτήρη Γερμανό για τα έργα της καλλιτέχνιδας. Εκεί, δημιουργήθηκε ένας άτυπος χώρος συνάντησης όλων των ανθρώπων που νοιάζονται για τον τόπο τους, τη βιωσιμότητά του και επηρεάζονται άμεσα από την κλιματική κρίση. Σ’ αυτό το «Κλιματικό καφέ στο μουσείο», με θέα τη λιμνοθάλασσα, εκτυλίχθηκε μια πολύωρη συζήτηση, με πολίτες κάθε ηλικίας να συμμετέχουν ενεργά και να εκδηλώνουν με όλους τους τρόπους ότι «αγαπούν τον πλανήτη» και «θέλουν την καλυτέρευση του τόπου». 

Από την αρχή της συζήτησης έγινε έκδηλο πως οι κάτοικοι αισθάνονται ότι οι θεσμοί τους ξεχνούν, τους αγνοούν ή δεν τους σέβονται – όπως χαρακτηριστικά αναδεικνύει έρευνα της Eurofound (2022), αυτά τα αισθήματα έχουν επτά στους δέκα πολίτες που διαμένουν σε αγροτικές περιοχές στην Ελλάδα! «Χωρίς πίεση δεν αλλάζει κάτι» ανέφερε ένας εκ των συμμετεχόντων και πολλοί έγνεψαν καταφατικά, με τη σκέψη ότι δεν ενδιαφέρεται κανείς για τον τόπο τους. Όμως ήταν όλες και όλοι εκεί για να συζητήσουν και να βρουν λύσεις. «Μπορεί η αγωνία να μετατραπεί σε πράξη εκτός κομμάτων;» αναρωτήθηκε ένας άλλος κάτοικος.

Ένα από τα κύρια αιτήματα των κατοίκων του Αιτωλικού ήταν να γίνει καταρχάς μια χαρτογράφηση των προκλήσεων και των αναγκών του τόπου και στη συνέχεια να πραγματοποιηθούν τοπικές δράσεις με επίκεντρο το οικοσύστημα της λιμνοθάλασσας. Να σημειωθεί ότι στη Μεσόγειο έχουμε ήδη χάσει πάνω από το 50% των υγροτοπικών εκτάσεων που υπήρχαν την όχι τόσο μακρινή δεκαετία του 1970. 

Παλαιότερα, οι κάτοικοι του Αιτωλικού έκαναν μπάνιο στη λιμνοθάλασσα, τώρα αναπνέουν το δηλητηριώδες υδρόθειο που πνίγει τον τόπο τους και αποτελεί μια χρόνια απειλή για τα ψάρια και τη δημόσια υγεία. 

Ακούστηκαν πολλές ιστορίες για το πώς ήταν το Αιτωλικό παλιά, και η βαθιά λαχτάρα των κατοίκων να ξαναγίνει όπως τότε ήταν εκκωφαντική. «Μέχρι το 1966 το Αιτωλικό ήταν τόπος επαγγελίας. Η χούντα μπάζωσε τον τόπο» σημείωσε μια κάτοικος, και μια άλλη αναρωτήθηκε: «Αν σταματήσεις να αγαπάς κάτι, πώς θα το φροντίσεις;». Ενώ μια μαθήτρια λυκείου που συμμετείχε στη συζήτηση ενδιαφερόταν να βρεθεί μια πραγματιστική λύση από τα κάτω.

Συνελεύσεις Πολιτών για το Κλίμα

Μια τέτοια διέξοδο προσφέρουν οι Συνελεύσεις Πολιτών για το Κλίμα: μια συμμετοχική διαδικασία που κινητοποιεί τους πολίτες και τους εμπλέκει οργανικά στη χάραξη πολιτικών, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στη συμπερίληψη και συνδυάζοντας την προστασία του περιβάλλοντος με την ενίσχυση της δημοκρατίας. Αυτή ακριβώς η διάθεση συνάντησης, πειραματισμού και συλλογικής εξερεύνησης αναδείχθηκε αυτό το διήμερο στο Αιτωλικό, όπου σχεδιάζεται να γίνει η πρώτη Συνέλευση Πολιτών για το Κλίμα που θα υλοποιηθεί στην Ελλάδα μέσα στο 2026.

Η επιλογή του τόπου αυτού δεν είναι τυχαία, καθώς το νησάκι του Αιτωλικού αποτελεί ένα τυπικό παράδειγμα μικρής επαρχιακής πόλης που δέχεται πιέσεις από το εκρηκτικό μείγμα των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και του χάσματος πόλης-υπαίθρου, δηλαδή της υπερσυγκέντρωσης πληθυσμού, εξουσίας, πόρων και ευκαιριών στα μεγάλα αστικά κέντρα. Εξάλλου, τον Μάρτιο του 2025 ο ανεξάρτητος χώρος τέχνης Tavros, σε συνεργασία με τοπικούς δρώντες και με την υποστήριξη του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ – Γραφείο Θεσσαλονίκης, διοργάνωσε στο Αιτωλικό μια ανοιχτή συζήτηση, μέρος του διετούς προγράμματος «Vanishing landscapes – Τοπία που χάνονται». Η ουσιαστική εκείνη συζήτηση έδωσε την ευκαιρία στο Αιτωλικό να αναδειχθεί ως τόπος που μπορεί να αναστοχαστεί επάνω στην ευαλωτότητά του σε σχέση με το περιβάλλον αλλά και να διαμορφώσει πιθανόν το μέλλον του με όρους βιωσιμότητας. 

! Περισσότερα σε σχέση με τις Συνελεύσεις Πολιτών για το Κλίμα μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα της πρωτοβουλίας.