Οι Φορείς Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας (ΚΑΛΟ) μπορούν να συνεργαστούν δημιουργικά με την Τοπική Αυτοδιοίκηση σε πεδία κοινωνικής καινοτομίας αρκεί να τηρούνται προϋποθέσεις διαφάνειας και λογοδοσίας. Το συγκεκριμένο άρθρο αναφέρει συγκεκριμένα πεδία συνεργασίας, αποτυπώνει ορισμένες προϋποθέσεις για την αποτελεσματική συνεργασία, παρουσιάζει τις θεσμικές δυνατότητες που υπάρχουν και τα σημεία στα οποία χρειάζεται περαιτέρω αποσαφήνιση από την πλευρά των δημόσιων αρχών.
Η Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία (ΚΑΛΟ) απέκτησε μεγάλη δημοτικότητα στην Ελλάδα τα χρόνια της κρίσης εγείροντας πολλαπλές προσδοκίες σε πλήθος κόσμου. Άλλοι προσδοκούν από την ΚΑΛΟ να βγάλει τη χώρα από την κρίση, άλλες να μετασχηματίσει την οικονομία σε μια κατεύθυνση ικανοποίησης των κοινωνικών αναγκών, άλλοι να αντιμετωπίσει τα οξυμμένα προβλήματα κοινωνικού αποκλεισμού για μεγάλα στρώματα του πληθυσμού. Ανεξάρτητα από τη διαφορετικότητα των προσδοκιών, ο κοινός παρονομαστής είναι το ενδιαφέρον που προσελκύει η ΚΑΛΟ σε πολλαπλά επίπεδα: στην ευρύτερη κοινωνία με την ανάπτυξη πρωτοβουλιών από διάφορες ομάδες ανθρώπων, στην ερευνητική και ακαδημαϊκή κοινότητα με την υλοποίηση πολυάριθμων ερευνητικών προγραμμάτων, που εξετάζουν επιμέρους διαστάσεις του φαινομένου, και στις δημόσιες πολιτικές, όπως αποδεικνύεται και από την πρόσφατη θέσπιση του Ν. 4430/2016 για την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία, τον Οκτώβριο του 2016.
Για το Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ, η ΚΑΛΟ αποτελεί στρατηγική προτεραιότητα, από την ίδρυση του γραφείου του στην Ελλάδα, καθώς η συγκεκριμένη θεματική συνδέει οργανικά τους δύο βασικούς άξονες παρέμβασής του, δηλαδή την οικολογία και τη δημοκρατία. Η ΚΑΛΟ αποτελεί τη γέφυρα για τη μετάβαση σε μια οικονομία που διευρύνει τη δημοκρατική συμμετοχή των πολιτών, ικανοποιεί τις κοινωνικές ανάγκες και σέβεται το περιβάλλον.
Στο παρόν άρθρο θα ασχοληθούμε με το ζήτημα της συνεργασίας φορέων ΚΑΛΟ και ΟΤΑ, καθώς θεωρούμε ότι κάτι τέτοιο μπορεί να έχει πολλαπλά οφέλη για τις τοπικές κοινωνίες. Πριν, όμως, αναδείξουμε τα πεδία συνεργασίας που διανοίγονται, είναι σημαντικό να θέσουμε εξαρχής τις προϋποθέσεις για την οικοδόμηση συνεργειών, ώστε να αποφευχθούν αρνητικές εμπειρίες του παρελθόντος (εξάρτηση συνεταιρισμών από κρατικές επιχορηγήσεις, αδιαφάνεια στην επιλογή φορέων με βάση πελατειακά κριτήρια, υποκατάσταση πάγιων και διαρκών αναγκών της τοπικής αυτοδιοίκησης με εργολαβίες, οι οποίες συνεπάγονται τη μείωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών και την υποβάθμιση των σχέσεων εργασίας σε όσες/όσους τις παρέχουν).
Ως εκ τούτου, κρίνουμε σκόπιμο να αναδείξουμε τις ακόλουθες παραμέτρους ως κομβικές για τη συνεργασία ΟΤΑ και Φορέων ΚΑΛΟ.
Επιλογή πεδίων συνεργασίας με γνώμονα την κοινωνική καινοτομία
Η βασική συνεισφορά των φορέων ΚΑΛΟ έγκειται στην ικανότητα τους να εντοπίζουν κοινωνικές ανάγκες που μένουν ακάλυπτες από την αγορά ή/και το κράτος, και να ανταποκρίνονται για την κάλυψή τους με έναν τρόπο ο οποίος μεταβάλλει τις κοινωνικές σχέσεις στην οργάνωση και παροχή αυτών των υπηρεσιών. Συνεπώς, γόνιμα πεδία συνεργασίας αποτελούν αντικείμενα όπως η διαλογή των απορριμμάτων στην πηγή, η εκπαίδευση των πολιτών στην ανακύκλωση, η λειτουργία κέντρων επανάχρησης από μεμονωμένους φορείς ΚΑΛΟ ή συμπράξεις φορέων ΚΑΛΟ. Ειδικά στο ζήτημα της διαχείρισης απορριμμάτων, υπάρχει πεδίο δόξης λαμπρό καθώς διάφορα απορρίμματα (π.χ. ογκώδη αντικείμενα, υφάσματα) μετατρέπονται από κόστος για το δήμο σε πολύτιμη πρώτη ύλη για περαιτέρω επεξεργασία και επανάχρηση από φορείς ΚΑΛΟ. Παρόμοιες δυνατότητες παρουσιάζονται στο πεδίο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, της εξοικονόμησης ενέργειας και της ενεργειακής αναβάθμισης κτιρίων με συνεργασία ΟΤΑ και των υπό θέσπιση νέων ενεργειακών κοινοτήτων. Σύμφωνα με νομοσχέδιο που κατατέθηκε στη δημόσια διαβούλευση, οι ενεργειακές κοινότητες αποτελούν ειδική περίπτωση συνεταιρισμών και φορέων ΚΑΛΟ και προβλέπουν τη συμμετοχή των ΟΤΑ στην ίδρυσή τους.
Η κοινωνική καινοτομία δεν εξαντλείται φυσικά σε ζητήματα οικολογίας, αλλά μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη κοινών δράσεων σε καινοτόμες κοινωνικές υπηρεσίες, όπως η παροχή υπηρεσιών φροντίδας σε άτομα που πάσχουν από τη νόσο Αltzheimer και υπηρεσίες ειδικής αγωγής.
Συνεργασία με ήδη λειτουργούντες Φορείς ΚΑΛΟ
Είναι επίσης σημαντικό η συνεργασία να βασίζεται στη σύμπτωση του στρατηγικού σχεδιασμού της εκάστοτε δημόσιας αρχής με το ενδιαφέρον και τη δραστηριοποίηση φορέων ΚΑΛΟ στην περιοχή παρέμβασης. Με άλλα λόγια, είναι σημαντικό να υπάρχει μια «μαγιά» εγχειρημάτων η οποία έχει επιδείξει πραγματικό ενδιαφέρον για το συγκεκριμένο ζήτημα με την ανάληψη πιλοτικών δράσεων ώστε να αποφεύγεται η άνωθεν δημιουργία, στη βάση της ευκαιριακής συνεργασίας με τους ΟΤΑ.
Καταγραφή φορέων ΚΑΛΟ και δημόσια πρόσκληση
Προκειμένου να διασφαλιστεί η διαφάνεια στην επιλογή των φορέων ΚΑΛΟ που θα συνεργαστούν με τις αρχές της τοπικής αυτοδιοίκησης, είναι σημαντικό να υπάρχει επικαιροποιημένη πληροφόρηση αναφορικά με τους φορείς ΚΑΛΟ που δραστηριοποιούνται στην περιοχή παρέμβασης και στο συγεκριμένο αντικείμενο. Στη συνέχεια, ο δήμος μπορεί να απευθύνει δημόσιο κάλεσμα συμπεριλαμβάνοντας όλους τους εγγεγραμμένους και ενεργούς φορείς ΚΑΛΟ προκειμένου να γνωστοποιήσει την πρόθεση συνεργασίας, το στρατηγικό του σχεδιασμό και τη διαδικασία σύναψης της σχέσης συνεργασίας.
Αποσαφήνιση/εξειδίκευση ζητημάτων που σχετίζονται με το θεσμικό πλαίσιο
Ο νόμος για την ΚΑΛΟ (Ν. 4430/2016) περιλαμβάνει συγκεκριμένες προβλέψεις για τη συνεργασία των ΟΤΑ με φορείς ΚΑΛΟ. Συγκεκριμένα, στο άρθρο 6 προβλέπεται ότι οι φορείς ΚΑΛΟ μπορούν να συνάπτουν προγραμματικές συμβάσεις για τη μελέτη και εκτέλεση έργων και προγραμμάτων κοινωνικής ωφέλειας που αναφέρονται στους καταστατικούς σκοπούς τους με αντισυμβαλλόμενους το Δημόσιο ή φορείς του ευρύτερου δημόσιου τομέα και τους ΟΤΑ α’ και β’ βαθμού. Επιλέον, στο άρθρο 5 προβλέπεται η παραχώρηση χρήσης κινητής και ακίνητης περιουσίας από ΟΤΑ α’ και β’ βαθμού, ΝΠΔΔ και ΝΠΙΔ- φορείς της Γενικής Κυβέρνησης με απόφαση του διοικητικού τους οργάνου σε φορείς ΚΑΛΟ για την ενίσχυση δραστηριοτήτων συλλογικής και κοινωνικής ωφέλειας είτε αυτόνομα είτε στο πλαίσιο προγραμματικής σύμβασης, όπως αναφέρεται προηγουμένως. Ωστόσο, εκκρεμεί η έκδοση της Κοινής Υπουργικής Απόφασης η οποία θα καθορίζει τη διάρκεια της παραχώρησης χρήσης, τις υποχρεώσεις του φορέα προς τον οποίο γίνεται η παραχώρηση, το τυχόν αντάλλαγμα, καθώς και κάθε άλλο σχετικό θέμα.
Σύμφωνα δε με το άρθρο 7, οι φορείς ΚΑΛΟ μπορεί να συμπράττουν μεταξύ τους για οικονομικούς σκοπούς. Η συγκεκριμένη πρόβλεψη μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμη στην υλοποίηση έργων μεγαλύτερης εμβέλειας, όπως είναι η λειτουργία ενός κέντρου επανάχρησης απορριμμάτων, καθώς επιτρέπει την ανάληψη από κάθε μεμονωμένο φορέα ΚΑΛΟ μέρους του συνολικού έργου (συνήθως πρόκειται για εγχειρήματα μικρής κλίμακας) αλλά και την προώθηση της κουλτούρας συνεργασίας μεταξύ τους. Και πάλι, όμως, απαιτείται αποσαφήνιση των προϋποθέσεων για τη σύσταση νομικού προσώπου οικονομικής συνεργασίας από την πλευρά του αρμόδιου Υπουργείου καθώς οι προβλέψεις για τις μορφές οικονομικές συνεργασίας είναι ασαφείς. Ιδιαίτερα στην περίπτωση της επανάχρησης απορριμμάτων, υπάρχει πρόβλεψη για την εμπλοκή των φορέων ΚΑΛΟ σύμφωνα με την κοινή υπουργική απόφαση των Υπουργών Εσωτερικών και Περιβάλλοντος και Ενέργειας για τον καθορισμό των προδιαγραφών λειτουργίας των Πράσινων Σημείων και των Κέντρων Ανακύκλωσης, Εκπαίδευσης και Διαλογής στην Πηγή (ΚΑΕΔΙΣΠ) (άρθρο 3).
Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι πεδία συνεργασίας αναδύονται, ότι οι θεσμικές προβλέψεις υπάρχουν, και ότι η συνεργασία με όρους κοινωνικής ωφέλειας μπορεί να επιτευχθεί αν ληφθούν υπόψιν οι προηγούμενες παράμετροι και διαμορφωθούν σαφή βήματα υλοποίησης. Ας ελπίσουμε ότι μπορούμε τώρα να επιμείνουμε για την εφαρμογή τους.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στη Διμηνιαία Επιθεώρηση για την Τοπική Αυτοδιοίκηση ΠρΟΤΑση, Τεύχος 11, τόμος 2, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2017.