ΑΡΘΡΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ
Υπάρχουν προσεγγίσεις σε διάφορα επίπεδα για τη ρύθμιση της παραγωγής πλαστικών προϊόντων και τη διαχείριση των αποβλήτων τους μετά τη λήξη της χρηστικότητάς τους. Όλες τους, όμως, έχουν κάτι κοινό: δεν είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικές. Αυτό από τη μία οφείλεται στο ότι οι δεσμευτικές διεθνείς συμφωνίες και οι εθελοντικές πρωτοβουλίες έχουν αναπτυχθεί ανεξάρτητα οι μεν από τις δε και δεν είναι συντονισμένες μεταξύ τους. Από την άλλη, οι τρέχουσες συμφωνίες περιορίζουν το πρόβλημα των πλαστικού στο μέρος που αφορά τα απόβλητά του. Αυτό απαλλάσσει τους συντάκτες τους από την υποχρέωση να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες της χρήσης πλαστικών στο σύνολό τους.
Υπάρχουν άφθονα σχετικά παραδείγματα. Η Διεθνής Σύμβαση για την Πρόληψη της Ρύπανσης από τα Πλοία (MARPOL) υπογράφτηκε τη δεκαετία του ’70 ώστε να αποτραπεί η ρύπανση των ωκεανών, ενώ η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) του 1982 ρυθμίζει τη ρίψη αποβλήτων στη θάλασσα. Επιπλέον, υπάρχουν σήμερα 18 διαφορετικές περιφερειακές Συμβάσεις, οι οποίες καλύπτουν 12 περιφερειακές θαλάσσιες και παραθαλάσσιες περιοχές. Κάποιες από αυτές αφορούν θαλάσσιες πηγές πλαστικών αποβλήτων, κάποιες εστιάζουν σε χερσαίες πηγές και κάποιες αφορούν και τις δύο. Μια ακόμη Σύμβαση, αυτή της Στοκχόλμης για τους Έμμονους Οργανικούς Ρύπους, απαγορεύει τη χρήση συγκεκριμένων επιβλαβών χημικών στα πλαστικά, όπως των πλαστικοποιητών. Κάποιες διεθνείς Συμβάσεις είναι φιλόδοξες, αλλά είναι τόσο περιοριστικά σχεδιασμένες που δεν μπορούν να είναι πλήρως αποτελεσματικές.
Οι πιο πρόσφατες συμφωνίες κάνουν προσπάθειες για μια ολιστική προσέγγιση του ζητήματος της θαλάσσιας ρύπανσης. Η γλώσσα η οποία χρησιμοποιήθηκε στα σχέδια δράσης των G7 και G20 για τη θαλάσσια ρύπανση και τα σκουπίδια, καθώς και η απόφαση της Τρίτης Συνόδου της Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEA-3) τον Δεκέμβριο του 2017, έδωσαν τουλάχιστον την εντύπωση ότι υπάρχει μεγάλη πίεση για να αναπτυχθεί δράση. Καμία όμως από αυτές τις συμφωνίες δεν είναι δεσμευτική για τα συμμετέχοντα μέλη.
Παρ’ όλα αυτά, παρατηρείται κάποια πρόοδος, αν και με αργά βήματα. Όπως συμφωνήθηκε στην Τέταρτη Σύνοδο της Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEA-4) τον Μάρτιο του 2019, ομάδα ειδικών οργανώνει ιδέες για δράσεις βασισμένες στην απόφαση της Συνόδου. Κάτι τέτοιο ενδέχεται να οδηγήσει σε μια δεσμευτική διεθνή Σύμβαση για την αντιμετώπιση των πλαστικών και να ορίσει παγκόσμιους στόχους μείωσής τους, υπό τη μορφή διεθνούς νομοθεσίας, υποχρεώνοντας έτσι τα κράτη να αναλάβουν τις ευθύνες τους σε περίπτωση που δεν θα επιτύχουν τους στόχους που προβλέπονται.
Ο Άτλας του Πλαστικού φιλοδοξεί να ενημερώσει σωστά όποιον/α ενδιαφέρεται να αποτελέσει μέρος στην λύση του πλαστικού προβλήματος, παρέχοντας με συνοπτικό και εύληπτο τρόπο πληροφορίες σχετικά με τις επιπτώσεις που έχει η συγκεκριμένη μορφή ρύπανσης.
Κατέβασέ τον δωρεάν από εδώ
Παράλληλα, τον Μάιο του 2019, τα μέλη της Σύμβασης της Βασιλείας για τον Έλεγχο της Διασυνοριακής Διακίνησης Επικίνδυνων Αποβλήτων και της Διάθεσής τους υιοθέτησαν αυστηρότερους κανόνες για τη διαχείριση των πλαστικών αποβλήτων. Μια νέα κατηγοριοποίηση στοχεύει να διασφαλίσει ότι τα επικίνδυνα και μολυσμένα πλαστικά απόβλητα θα μεταφέρονται μόνο ύστερα από συναίνεση τόσο των χωρών που τα εισάγουν όσο και αυτών που τα εξάγουν. Κάτι τέτοιο θα κάνει πιο δύσκολο για τις χώρες που έχουν χαλαρότερα περιβαλλοντολογικά πρότυπα να ξεφορτώνονται τα πλαστικά τους απόβλητα.
Τον Ιανουάριο του 2018 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε μια στρατηγική η οποία αναγνωρίζει τρία βασικά προβλήματα. Πρώτον, τα χαμηλά ποσοστά ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης, δεύτερον, την εισχώρηση των πλαστικών στο περιβάλλον, και τρίτον, την εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα κατά την παραγωγή πλαστικών. Βασικός στόχος αυτής της στρατηγικής είναι όλες οι πλαστικές συσκευασίες να είναι 100% ανακυκλώσιμες έως το 2030. Τον Δεκέμβριο του 2018 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το Κοινοβούλιο και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τα τρία κύρια όργανα λήψης αποφάσεων της ΕΕ, εισήγαγαν απαγορεύσεις για πλαστικά αντικείμενα μιας χρήσης, συμπεριλαμβάνοντας τα καλαμάκια και τα μαχαιροπίρουνα. Επίσης, συμφώνησαν σε μια σειρά άλλων μέτρων, όπως τη χρήση ανακυκλωμένου υλικού στα μπουκάλια PET σε ποσοστό 25% από το 2025 και έπειτα. Η αποφυγή πλαστικών αντικειμένων μιας χρήσης είναι ιδιαίτερα σημαντική. Μαζί με τις ΗΠΑ, την Ιαπωνία και την Κίνα, η ΕΕ είναι από τους μεγαλύτερους παραγωγούς πλαστικών αποβλήτων.
Σε εθνικό επίπεδο, οι σχετικές κινήσεις έχουν περιοριστεί στο ερώτημα πώς να συγκεντρώνονται και να ανακυκλώνονται τα πλαστικά απόβλητα, και η ιδέα της «εκτεταμένης ευθύνης του παραγωγού» αφορά κυρίως αυτό. Από το 1991 οι παραγωγοί συσκευασιών στη Γερμανία, για παράδειγμα, οφείλουν να πληρώνουν για τη συγκέντρωση και την ανακύκλωση των απορριπτόμενων συσκευασιών, στο πλαίσιο του συστήματος διαχωρισμού απορριμμάτων «Grüne Punkt» (Πράσινη Κουκκίδα): Ένα σύμβολο, τυπωμένο σε κάθε συσκευασία, ενημερώνει τον καταναλωτή για το αν αυτή μπορεί να ανακυκλωθεί. Την ίδια στιγμή, όλο και περισσότερες χώρες προσπαθούν να μειώσουν τη χρήση αντικειμένων όπως είναι οι πλαστικές σακούλες, επιβάλλοντας κανόνες και απαγορεύσεις.
Οι περισσότεροι από αυτούς τους κανόνες, όμως, είναι πολύ περιοριστικά διαμορφωμένοι: Είτε ορίζουν το πάχος του υλικού από το οποίο κατασκευάζονται οι σακούλες –και έτσι απαγορεύονται μόνο συγκεκριμένοι τύποι τους–είτε επιβάλλουν φόρους στη χρήση τους. Πιο εκτεταμένες απαγορεύσεις για τις πλαστικές σακούλες συναντά κανείς μόνο στο Νότιο Ημισφαίριο, εκεί όπου οι πιέσεις προς τις Κυβερνήσεις να λάβουν μέτρα είναι ιδιαίτερα μεγάλες, εξαιτίας της φραγής των καναλιών αποστράγγισης από πλαστικές σακούλες (όπως συμβαίνει συχνά στην Ινδία και το Μπαγκλαντές). Αν, όμως, δεν υπάρχουν φτηνές και βιώσιμες εναλλακτικές λύσεις, ελλοχεύει ο κίνδυνος να αναπτυχθεί μια μαύρη αγορά γύρω από τις πλαστικές σακούλες.
Διάφορες χώρες έχουν κάνει προσπάθειες να ελέγξουν την προσθήκη μικροπλαστικών στα καλλυντικά και τη χρήση αναλώσιμων πλαστικών προϊόντων όπως τα κουτιά από πολυστυρένιο και τα πλαστικά μαχαιροπίρουνα. Κάποιες πρωτοπόροι, όπως η Κόστα Ρίκα και η Ινδία, παλεύουν για γενική απαγόρευση των πλαστικών μιας χρήσης. Όλες αυτές οι προσεγγίσεις δεν αντιμετωπίζουν το βασικό πρόβλημα. Στο σύνολό τους οι Κανονισμοί ασχολούνται με το κομμάτι που αφορά στην αποβολή των αποβλήτων και ρίχνουν το βάρος της ευθύνης στους καταναλωτές. Είναι πολύ λίγοι οι κανόνες που υποχρεώνουν τους παραγωγούς να μειώσουν την παραγωγή πλαστικών προϊόντων ή να αναπτύξουν άλλα, τα οποία να μπορούν να ανακυκλωθούν ευκολότερα. Επιπλέον, οι σημερινοί Κανονισμοί δεν καλύπτουν μεγάλο μέρος των κατηγοριών πλαστικών ή μικροπλαστικών, τα οποία καταλήγουν στο περιβάλλον. Τα τριμμένα κομμάτια από τα ελαστικά των αυτοκινήτων είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα: Σύμφωνα με υπολογισμούς, αποτελούν το ένα τρίτο των αποβαλλόμενων μικροπλαστικών στη Γερμανία.
Αποτελεί άρθρο αφιερώματος από τον Άτλαντα του Πλαστικού