Η Αξία της Αυτοδιαχείρισης, Ιδέες και Πρακτικές

Απολογισμός Συνάντησης Διαλόγου

Μέλη και εργαζόμενοι/ες των Προγραμμάτων Προαγωγής Αυτoβοήθειας Θεσσαλονίκης και Λάρισας, μέλη εγχειρημάτων αυτοδιαχείρισης σε τομείς όπως γεωργία, χειροτεχνία, μεταποίηση, υγεία, εκπαίδευση, κοινωνική ένταξη μεταναστών/ριών-προσφύγων, αποφυλακισμένων και απεξαρτημένων καθώς και στελέχη υποστηρικτικών φορέων για την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία και άτομα με δέσμευση στο πρόταγμα της αποανάπτυξης συναντήθηκαν στην όμορφη Ραψάνη για να γνωριστούν και να ανταλλάξουν γνώμες, εμπειρίες και ιδέες για μελλοντική συνεργασία. Η διοργάνωση προσέλκυσε το ενδιαφέρον της τοπικής κοινότητας καθώς και επισκέπτες/ριες από άλλες πόλεις. Οι Εκδόσεις των Συναδέλφων έστειλαν βιβλία σχετικά με το θέμα της συνάντησης. Συνολικά, συμμετείχαν γύρω στα 70 άτομα στις επιμέρους δράσεις που διοργανώθηκαν.

Η τριήμερη συνάντηση ξεκίνησε με ένα φιλικό ποδοσφαιρικό αγώνα ανάμεσα στο αυτοοργανωμένο αθλητικό σωματείο Μαρίνος Αντύπας και στην ομάδα μελών και εργαζομένων των Προγραμμάτων Προαγωγής Αυτοβοήθειας Θεσσαλονίκης και Λάρισας. Η αναμέτρηση έληξε υπέρ της ομάδας του Μαρίνου Αντύπα (4-1) ενώ το Κοινωνικό Ιατρείο Λάρισας κάλυψε ιατρικά τον αγώνα.

Οι συζητήσεις το Σάββατο ξεκίνησαν με μία εισήγηση για τις έννοιες της κοινοτικής οικονομικής ανάπτυξης και των ποικίλων οικονομιών από το Γιώργο Γριτζά (Επίκουρο  Καθηγητή, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης, Πολυτεχνική Σχολή, ΑΠΘ). Στη συνέχεια, ο Βασίλης Μπέλλης (Γενικός Διευθυντής Αναπτυξιακής Καρδίτσας) παρουσίασε το οικοσύστημα συνεταιρισμών και κοινωνικών επιχειρήσεων της Καρδίτσας. Τέλος, οι Γιάννης Μπίλλας (εκπαιδευτικός-βιοκαλλιεργητής) και Γιώργος Κολέμπας (εκπαιδευτικός-συγγραφέας) τόνισαν την αναγκαιότητα αλλαγής παραδείγματος στην κατεύθυνση της αποανάπτυξης και της τοπικοποίησης. Ο βασικός προβληματισμός που αναπτύχθηκε στη συζήτηση αφορούσε στον τρόπο με τον οποίο μπορούν οι επιμέρους συμβολές της κοινοτικής οικονομικής ανάπτυξης, του συνεργατισμού και της αποανάπτυξης να οδηγήσουν σε μια υπέρβαση της υπάρχουσας κοινωνικο-οικονομικής ρύθμισης, η οποία συστηματικά καταστρέφει ανθρώπους και περιβάλλον. Από τη συζήτηση έγινε σαφές ότι δεν υπάρχει μία μαγική φόρμουλα, αλλά ότι η διαρκής ενασχόληση ανοίγει ερωτήματα και δρόμους.

Η συνάντηση παρουσίασης των εγχειρημάτων ξεκίνησε με την ανάγνωση ενός κειμένου παρέμβασης από την Ανεξάρτητη Πηλιορείτικη Ομάδα Δράσης στις Σταγιάτες περιγράφοντας όλο το ιστορικό δημιουργίας της ομάδας καθώς και τις τρέχουσες εξελίξεις αναφορικά με τον αγώνα των κατοίκων ενάντια στην ιδιωτικοποίηση της ύδρευσης που επιχειρεί ο δήμος Βόλου. Στη συνέχεια, παρουσιάστηκαν τα εγχειρήματα ΒΙΟΜΕ, εργατικό ιατρείο στη ΒΙΟΜΕ, κοινωνικός καταναλωτικός συνεταιρισμός BIOSCOOP, το αλλιώτικο σχολείο Μικρό Δέντρο, οι γιορτές οικολογικής γεωργίας και χειροτεχνίας, η υπό σύσταση κοινωνική επιχείρηση ένταξης του Συλλόγου Εθελοντών/ριών OMNES, η ΚΟΙΝΣΕΠ ένταξης αποφυλακισμένων Νέοι Ορίζοντες και η υπό σύσταση Κοινωνική Επιχείρηση Ένταξης απεξαρτημένων μελών του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας Λάρισας.

Από την παρουσίαση των εγχειρημάτων, αναδείχτηκαν κοινά σημεία ενδιαφέροντος ως προς την αυτοδιαχείριση. Πρώτον, ο τρόπος με τον οποίο η θεωρία τροφοδοτεί τη δράση, καθώς αρκετά εγχειρήματα εμπνέονται από ριζοσπαστικά ρεύματα σκέψης στην παιδαγωγική, την ολιστική ιατρική και τις σπουδές φύλου.  Δεύτερον, όλα τα εγχειρήματα αυτοδιαχείρισης πέρασαν από μία διαδικασία ωρίμανσης μέσα από επαναλαμβανόμενες άτυπες συναντήσεις-συζητήσεις πριν διαμορφώσουν την ταυτότητά τους και ξεκινήσουν τη δράση τους. Τρίτον, μετά τη φάση της ωρίμανσης, τα εγχειρήματα αυτοδιαχείρισης περνούν σε μια φάση δημιουργικότητας με έντονα στοιχεία καινοτομίας τα οποία δεν «παράγονται» από δομές του κράτους ή επιχειρήσεις της αγοράς. Πειραματίζονται με νέες μεθόδους στην προσχολική αγωγή, στην κοινοτική υγεία, εισάγοντας συχνά οργανωτικές καινοτομίες όπως διεπιστημονικές ομάδες υγείας στο εργατικό ιατρείο, παιδική συνέλευση στο Μικρό Δέντρο και επιμέρους ομάδες εργασίας για τον έλεγχο της ποιότητας των τροφίμων και τη δημοσιότητα στον κοινωνικό καταναλωτικό συνεταιρισμό BIOSCOOP.

Ταυτόχρονα, αναδείχτηκαν και προκλήσεις τις οποίες αντιμετωπίζουν οι πρακτικές της αυτοδιαχείρισης. Πρώτον, η γεωγραφική κλίμακα αποτελεί ένα κεντρικό ζήτημα με ορισμένες προσεγγίσεις να υπερασπίζονται τη μικρή κλίμακα στην ύπαιθρο, ενώ άλλες προσεγγίσεις να επιχειρούν να οικοδομήσουν κοινότητες εγγύτητας μέσα σε μεγάλα αστικά κέντρα. Δεύτερον, η ανάγκη για τον πολλαπλασιασμό των εγχειρημάτων αυτοδιαχείρισης σε κάθε πεδίο, καθώς γίνεται αντιληπτό ότι η μοναδικότητα ενός εγχειρήματος συχνά βιώνεται ως απομόνωση. Τρίτον, οι μηχανισμοί μέσα από τους οποίους έρχονται οι κοινωνικές ανάγκες στο φως χωρίς τη διαμεσολάβηση του κράτους ή/και της αγοράς. Έγινε σαφές ότι κάθε δράση αναδεικνύει νέες ανάγκες όπως για παράδειγμα μετά την αυτοδιαχείριση στην εργασία που ξεκίνησε στη ΒΙΟΜΕ, προέκυψε και η ανάγκη για την αυτοδιαχείριση στην υγεία. Ωστόσο, παραμένει κεντρικό το ζήτημα διατήρησης σχέσεων με ευρύτερους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες έτσι ώστε να αναδεικνύονται νέες ανάγκες (π.χ. στήριξη προσφύγων και μεταναστών/ριών). Ορισμένα εγχειρήματα επιχειρούν με θεσμισμένο τρόπο να εντάξουν αυτή τη διαδικασία ανατροφοδότησης μέσα από τη συμμετοχή σε παράλληλες συνελεύσεις (π.χ. πρωτοβουλία αλληλεγγύης στη ΒΙΟΜΕ). Τέταρτον, η πρόκληση της εσωτερικής συνοχής και η διαχείριση της διαφωνίας αναζητώντας κατάλληλα εργαλεία για την οργάνωση των συναντήσεων και κατάλληλους τρόπους λήψης αποφάσεων, αναγνωρίζοντας τις διαφορές ανάμεσα στις αρχές της ομοφωνίας, της συναίνεσης και της πλειοψηφίας ως προς τα αποτελέσματα που παραγάγουν. Πέμπτον, το ζήτημα της οικονομικής βιωσιμότητας, αναγνωρίζοντας τους κινδύνους που ενέχει η απεύθυνση στην ευρύτερη αγορά. Τέλος, η πρόσκληση της θεσμικής αναγνώρισης. Αφενός, είναι αδύνατον να μεταφραστούν μετασχηματιστικά προτάγματα σε τυπικές νομικές μορφές. Αφετέρου, η θεσμική αναγνώριση ενδέχεται να διευκολύνει τη διάρκεια, την ανάπτυξη και τον πολλαπλασιασμό των εγχειρημάτων ανοίγοντας δρόμους για αντίστοιχες πρωτοβουλίες.

Η τελευταία μέρα ξεκίνησε με μια εισήγηση για τις πρώτες προσπάθειες αυτοδιαχείρισης στο πεδίο της απεξάρτησης από το Φοίβο Ζαφειρίδη (Επιστημονικό Υπεύθυνο Προγραμμάτων Προαγωγής Αυτοβοήθειας). Συγκεκριμένα, παρουσιάστηκε το ιστορικό δημιουργίας του πρώτου αυτοδιαχειριζόμενου κοινοβίου εξαρτημένων, του Synanon στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ. Επρόκειτο για ένα κοινόβιο από άτομα με προβλήματα εξάρτησης το οποίο βασίστηκε στην αυτοδιαχείριση με πλήρη αυτοχρηματοδότηση και αποτέλεσε σταθμό στα μοντέλα απεξάρτησης, καθώς, χάρη στο διαφορετικό παράδειγμα οργάνωσης σε μικροκοινωνικό επίπεδο και στα αξιακά και κοινωνικά του προτάγματα, κατέστη η μόνη πρωτοβουλία μέχρι τότε με θεραπευτικά αποτελέσματα στο πρόβλημα της εξάρτησης. Επίσης, έγινε μια παρουσίαση των συναντήσεων αντιπαράθεσης (encounter groups or synanon games), μίας τεχνικής για την ανάδυση και τη διαχείριση των αρνητικών συναισθημάτων ανάμεσα στα μέλη της κοινότητας.

Στη συνέχεια, οι συμμετέχοντες/ουσες χωρίστηκαν σε 3 θεματικά εργαστήρια: α) επίλυση συγκρούσεων σε αυτοδιαχειριζόμενα εγχειρήματα, β) οικονομική βιωσιμότητα και διατήρηση του αξιακού πλαισίου, γ) δικτύωση εγχειρημάτων και συνεργασία με την ευρύτερη κοινότητα. Στο πρώτο εργαστήριο, συζητήθηκε η πρακτική των συναντήσεων αντιπαράθεσης και τονίστηκε η σημασία να υπάρχει σαφές πλαίσιο για τη διαχείριση των συγκρούσεων ώστε και να δίνεται χώρος για την ανάδυση των αρνητικών συναισθημάτων και να μην προσβάλλεται η προσωπικότητα των μελών ενός εγχειρήματος. Στο δεύτερο εργαστήριο, τονίστηκε η σημασία ενός σαφώς ορισμένου αξιακού πλαισίου ώστε να υπάρχει ένας οδικός χάρτης κοινά συμφωνημένος μεταξύ των μελών. Επιπλέον, αναγνωρίστηκε η ανάγκη διαρκούς μετεξέλιξης επιμέρους πτυχών του αξιακού πλαισίου με γνώμονα τις απαιτήσεις βιωσιμότητας σε συνδυασμό με τη διατήρηση της εσωτερικής συνοχής της ομάδας. Στο τρίτο εργαστήριο συζητήθηκε η αναγκαιότητα και οι τρόποι δικτύωσης των εγχειρημάτων μεταξύ τους αλλά και με την κοινωνία/κοινότητα μέσα στην οποία δρουν και αναπτύσσονται.