Οι σχέσεις δήμων και πολιτών στο μικροσκόπιο ενός εργαστηρίου στα Γιάννενα

Η εκδήλωση περιελάμβανε συγκεκριμένα την παρουσίαση των αποτελεσμάτων μιας έρευνας για τις συμμετοχικές διαδικασίες στον δήμο Ιωαννιτών, την αναλυτική παρουσίαση δύο παραδειγμάτων για το πώς μπορεί να ενισχυθεί η συμμετοχή των πολιτών στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, καθώς και ένα εργαστήριο για τη δημιουργία σχέσεων εμπιστοσύνης και συνεργασίας μεταξύ δήμου και πολιτών.

Δυσαρεστημένοι οι πολίτες με θέματα διαφάνειας και συμμετοχής

Την παρουσίαση των αποτελεσμάτων της έρευνας για την ανοιχτή διακυβέρνηση, την ικανοποίηση των πολιτών από τη σχέση τους με τους δήμους και τη δυνατότητα συμμετοχής τους στον σχεδιασμό έκανε ο Βασίλης Φλούδας, υποψήφιος διδάκτορας του τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε το διάστημα 14-31 Μαρτίου 2024, με τη μορφή ερωτηματολογίου και συμμετείχαν συνολικά 414 πολίτες των Ιωαννίνων (53,6% γυναίκες και 46,4% άνδρες). Μερικά από τα ενδιαφέροντα αποτελέσματά της είναι τα εξής:

• Η πλειοψηφία των ερωτώμενων απαντά πως ο Δήμος γνωρίζει «λίγο ή καθόλου» τις ανάγκες των πολιτών.
• Ένας στους δύο πολίτες δηλώνει πολύ δυσαρεστημένος με τη διαφάνεια στον Δήμο Ιωαννιτών.
• Η πλειοψηφία απαντά ότι ο Δήμος δεν υποστηρίζει επαρκώς την ανοιχτή διακυβέρνηση (σε ό,τι αφορά ίσες ευκαιρίες, διαφάνεια, συμμετοχικές διαδικασίες).
• Οι 6 στους 10 πολίτες δεν πιστεύουν ότι υπάρχουν ευκαιρίες συμμετοχής στη λήψη των αποφάσεων του Δήμου.
• Οι πολίτες που παρακολουθούν τις συνεδριάσεις του δημοτικού συμβουλίου (καλύπτονται με διαδικτυακή ζωντανή μετάδοση) είναι λίγοι.
• Επιπλέον, τα περισσότερα άτομα που συμμετείχαν στην έρευνα δήλωσαν ότι επικοινωνούν με τις υπηρεσίες του δήμου μέσω τηλεφώνου, λιγότερα μέσω e-mail και ελάχιστα με ραντεβού.

Localwatch – ένα ψηφιακό σημείο συνάντησης δήμου και πολιτών

Το δεύτερο μέρος της εκδήλωσης ήταν αφιερωμένο σε τρόπους ενίσχυσης της συμμετοχής των πολιτών στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Ένας απ’ αυτούς τους τρόπους είναι η πλατφόρμα συμμετοχικής δημοκρατίας Localwatch, την οποία σύστησε στο κοινό ο Στέφανος Λουκόπουλος, διευθυντής του Vouliwatch. Πράγματι το Localwatch είναι μια πλατφόρμα στα πρότυπα του Vouliwatch, που φιλοδοξεί να λειτουργήσει σαν «γέφυρα επικοινωνίας, ελέγχου και συμμετοχής ανάμεσα στους δημότες». Αυτή τη στιγμή εφαρμόζεται πιλοτικά στους τέσσερις μεγαλύτερους δήμους της Ελλάδας: Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Ηράκλειο, Πάτρα.

Η πλατφόρμα διαθέτει μια ποικιλία από λειτουργίες και δυνατότητες, τόσο για τους πολίτες όσο και για τους αιρετούς. Μεταξύ των στοιχείων που παρέχει είναι ενδεικτικά τα βιογραφικά των αιρετών και τα πόθεν έσχες των δημάρχων, ενώ διαθέτει δυνατότητες για αξιολόγηση των δήμων, για υποβολή προτάσεων αξιοποίησης του προϋπολογισμού κ.ά. Μπορεί ακόμη να περιέχει στατιστικά στοιχεία που προκύπτουν από απαντήσεις δημοτικών παρατάξεων, στοιχεία για τα κύρια σημεία που ενδιαφέρουν τους πολίτες, ερωταπαντήσεις μεταξύ δημοτών και αιρετών κ.ά. «Ουσιαστικά, η πλατφόρμα παρέχει τη δυνατότητα διαλόγου και συμμετοχής σε ένα ‘προστατευμένο’ περιβάλλον, σε σχέση για παράδειγμα με την αλληλεπίδραση δήμων και πολιτών στα social media», τόνισε ο κ. Λουκόπουλος.

Εν ολίγοις, το Localwatch λειτουργεί ως ένα «σημείο συνάντησης» και διαλόγου μεταξύ δήμου και πολιτών, που μπορεί να περιλαμβάνει ερωτήσεις και απαντήσεις, τεκμηριωμένες προτάσεις, ψηφίσματα με αποδέκτη τον δήμο, προτάσεις για τη διάθεση κονδυλίων, προτάσεις για συγκεκριμένες εθελοντικές δραστηριότητες, αξιολογήσεις και feedback για τη λειτουργία του δήμου σε όλες του τις δομές (υπηρεσίες, διευθύνσεις, τομείς αντιδημαρχιών κ.ο.κ.). Σε κάθε περίπτωση, η πληρότητα και η επιτυχία της πλατφόρμας εξαρτώνται από τη διάθεση του δήμου να συνεισφέρει με στοιχεία αλλά και των πολιτών να συμμετάσχουν. Από τον δήμο επίσης εξαρτάται αν θα κρατήσει την πλατφόρμα με έναν ανεπίσημο χαρακτήρα ή θα τη μετατρέψει σε επίσημο χώρο υποδοχής προτάσεων και παρατηρήσεων.

Το Localwatch αποτελεί μια εφαρμογή που υλοποιείται από το Vouliwatch με εταίρο την Commonspace, στο πλαίσιο του προγράμματος Active Citizens Fund. Το πρόγραμμα αυτό, ύψους 13,5 εκατ. ευρώ, χρηματοδοτείται από την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και τη Νορβηγία και είναι μέρος του χρηματοδοτικού μηχανισμού του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) περιόδου 2014-2021, γνωστού ως EEA Grants.

Πάρκο Καρατάσιου: Η γειτονιά οργανώνεται και διεκδικεί θεσμικά

Μια άλλη περίπτωση συμμετοχής των πολιτών στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων παρουσίασε αναλυτικά ο Σωκράτης Σεϊτανίδης, χωροτάκτης-πολεοδόμος της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας και διδάκτορας ΑΠΘ. Ο κ. Σεϊτανίδης συγκεκριμένα παρουσίασε ένα case study: το πάρκο Καρατάσιου –πρώην στρατόπεδο στον Δήμο Παύλου Μελά της Θεσσαλονίκης– και την αξιοποίησή του, καθώς και τον καθοριστικό ρόλο της Πολεοδομικής Επιτροπής Γειτονιάς (ΠΕΓ) Πάρκου Καρατάσιου.

Στην αρχή της εισήγησής του ανέτρεξε στα νομικά εργαλεία που παρέχονται για τη συμμετοχή των πολιτών σε διάφορες αυτοδιοικητικές λειτουργίες και αποφάσεις. Αναφέρθηκε συγκεκριμένα στα τοπικά δημοψηφίσματα, νομοθέτημα που στην πράξη δεν εφαρμόστηκε ποτέ, από το 2018 που θεσπίστηκαν μέχρι το 2020 που καταργήθηκαν, αλλά και σε διάφορες επιτροπές, όπως για παράδειγμα τις δημοτικές επιτροπές διαβούλευσης, που αν και ορίζονται από τους νόμους ως τρόποι συμμετοχικής διαδικασίας, συνήθως δεν συγκαλούνται, ειδικά στους μικρούς δήμους. «Πολλή γραφειοκρατία, περιορισμένη αποτελεσματικότητα», είπε χαρακτηριστικά.

Η περίπτωση του πάρκου Καρατάσιου, όμως, έδειξε μια δυναμική των κινημάτων πολιτών που μπορεί να αποβεί ιδιαίτερα αποτελεσματική στην καθημερινότητα. Όπως είπε δηλαδή ο κ. Σεϊτανίδης, η πίεση που άσκησαν οι πολίτες με τις οργανωμένες παρεμβάσεις τους στον χώρο, αλλά και στον τοπικό δήμο, είχαν τελικά αποτέλεσμα να οριστεί εντεταλμένος αντιδήμαρχος για το έργο, παρότι η δημοτική αρχή ήταν σε άλλη πολιτική κατεύθυνση.

Επίσης, το 2021 αποφασίστηκε ότι ο χώρος δεν θα έχει εμπορική χρήση και θα αποδοθεί ως χώρος πρασίνου και κοινόχρηστος, όπως αποτυπώνεται στο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο Πολίχνης, το οποίο δημοσιεύτηκε σε ΦΕΚ στις 26 Ιουλίου 2021. Συγκεκριμένα, το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο προβλέπει ότι τουλάχιστον το 75% της συνολικής έκτασης του μητροπολιτικού πάρκου που θα δημιουργηθεί εκεί θα είναι χώρος πρασίνου και στο υπόλοιπο της έκτασης θα φιλοξενηθούν κοινωφελείς λειτουργίες (υγεία, αθλητισμός, πολιτισμός, εκπαίδευση). Σε αυτό το πλαίσιο, τμήμα του πρώην στρατοπέδου παραχωρήθηκε στο Υπουργείο Υγείας για να κατασκευαστεί ογκολογικό νοσοκομείο καθώς και οι «συνοδές χρήσεις», όπως ο χώρος στάθμευσης και ο σταθμός μετρό.

Κρίσιμος σε όλα αυτά ήταν και είναι ο ρόλος της Πολεοδομικής Επιτροπής Γειτονιάς (ΠΕΓ), η οποία είναι ένα θεσμικό όργανο με αρμοδιότητες, στο οποίο οι αποφάσεις λαμβάνονται με συναίνεση. Η ΠΕΓ συγκροτήθηκε με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου του Δήμου Παύλου Μελά, όπως προβλέπεται από τη σχετική νομοθεσία, και συγκροτείται από συλλόγους και συλλογικότητες. Μπορεί να γνωμοδοτεί για θέματα σχεδιασμού και διαχείρισης του πάρκου, να συγκαλεί ανοιχτές συνελεύσεις πολιτών και να φροντίζει για την τήρηση όσων προβλέπονται στο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο.

Κάτι άλλο που είχε ενδιαφέρον ήταν η αναφορά στις απαιτήσεις που πρόβαλε το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας, μιας και το πάρκο Καρατάσιου είναι πρώην στρατόπεδο. Εύλογος ήταν ο παραλληλισμός με την υπόθεση του στρατοπέδου Βελισσαρίου στα Γιάννενα και την πιθανότητα παραχώρησής του στον Δήμο Ιωαννιτών, μια υπόθεση αρκετά παλιά και με πολλές ιδιαιτερότητες, κάποιες από τις οποίες παρουσιάζουν αναλογία με αυτές του πρώην στρατοπέδου Καρατάσιου.

Η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με το εργαστήριο, το οποίο ακολούθησε τη μεθοδολογία “world café” και είχε θέμα τη δυνατότητα των δήμων και των πολιτών να δημιουργούν σχέσεις εμπιστοσύνης και συνεργασίας σε έναν αμφίδρομο τρόπο.

Μέσα από τέτοιες εκδηλώσεις και εργαστήρια το κοινό στην Ελλάδα αρχίζει να εξοικειώνεται με την έννοια της συμμετοχικότητας, η οποία μέχρι πριν από λίγο καιρό υπήρχε μόνο στη... βιβλιογραφία και τώρα αρχίζει σταδιακά να περνά στην κουλτούρα και την πρακτική της καθημερινότητας.