Με ένα νέο αρνητικό ρεκόρ συμμετοχής, η οποία έφτασε μόλις στο 40% σύμφωνα με την κεντρική εφορευτική επιτροπή της Βουλγαρίας, οι εκλογές της 14ης Νοεμβρίου ήταν η τρίτη προσπάθεια της χώρας μέσα στο 2021 για σχηματισμό κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας, σηματοδοτώντας το πρώτο εκλογικό αδιέξοδο από το τέλος του κομμουνισμού, το 1989.
Το νεοσύστατο κόμμα «Συνεχίζουμε την αλλαγή» ξεπέρασε σε ποσοστό το κόμμα GERB του πρώην πρωθυπουργού Μπόικο Μπορίσοφ, ο οποίος είναι ο μακροβιότερος ηγέτης της Ευρώπης και κυρίαρχη δύναμη στη βουλγαρική πολιτική. Όπως δείχνουν τα επίσημα στοιχεία, η Βουλγαρία είναι η λιγότερο εμβολιασμένη χώρα της ΕΕ (https://covid19.who.int/region/euro/country/bg) και κατατάσσεται από τη Διεθνή Διαφάνεια ως το πιο διεφθαρμένο κράτος μέλος της ΕΕ (https://www.transparency.org/en/cpi/2020/table/bgr). Έτσι, με αυτήν ακριβώς την υπόσχεση για «μηδενική διαφθορά», ξεκινά η Οδύσσεια του νέου κεντρώου κόμματος, το οποίο οδηγείται σε έναν λαβύρινθο με μία μόνο διέξοδο.
Το «Συνεχίζουμε την αλλαγή», που ιδρύθηκε από δύο πρώην υπηρεσιακούς υπουργούς με σπουδές στο Χάρβαρντ, τον Κίριλ Πέτκοφ και τον Ασέν Βασίλεφ, θεωρείται ότι έχει τις μεγαλύτερες πιθανότητες να χαράξει ένα νέο τοπίο μέσα στα συντρίμμια των «ασαφών, αφηρημένων ιδεολογιών» τις οποίες περιγράφει ο πιο πολυδιαβασμένος Βούλγαρος συγγραφέας, Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ, στο βιβλίο του «Περί φυσικής της μελαγχολίας». Για να γίνει αυτό, σύμφωνα με τον δρα Γιώργο Χρηστίδη, αναπληρωτή καθηγητή στο Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, το πρώτο βήμα για το νέο κόμμα είναι να μπορέσει να σχηματίσει γρήγορα μια κυβέρνηση με σαφή εντολή αλλαγής, με βάση μια συμφωνία που θα υπογραφεί μεταξύ των εταίρων του συνασπισμού. Το μόνο βιώσιμο σενάριο για μια κυβέρνηση πλειοψηφίας, σύμφωνα με τους αριθμούς, είναι ένας συνασπισμός μεταξύ του « Συνεχίζουμε την αλλαγή», της «Δημοκρατικής Βουλγαρίας», του «Υπάρχει και τέτοιος λαός» και των Βούλγαρων σοσιαλιστών. Και τι θα ακολουθήσει; Περιμένουμε την κυβέρνηση να εκπληρώσει τις υποσχέσεις της. Μία απ’ αυτές είναι να μπει πρώτα μια τάξη στις δημόσιες δαπάνες, και μια άλλη είναι αυτό που ήδη οι δύο ηγέτες του κόμματος έδειξαν κατά τη σύντομη υπουργική θητεία τους στην υπηρεσιακή κυβέρνηση που σχηματίστηκε μετά τις εκλογές του Απριλίου. Ο κ. Χρηστίδης τονίζει ότι το σενάριο μιας νέας εκλογικής αναμέτρησης θα είναι καταστροφικό και εξαιρετικά δαπανηρό για τη χώρα, γι’ αυτό και δεν φαίνεται να απομένει άλλη επιλογή από τον σχηματισμό κυβέρνησης. Η Βουλγαρία βρίσκεται αντιμέτωπη με μια σειρά από προκλήσεις τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, οι οποίες δεν μπορούν να περιμένουν. Τα πολιτικά κόμματα, ιδίως εκείνα που προωθούν την «αλλαγή», το γνωρίζουν καλά. Οποιαδήποτε παράταση της πολιτικής αβεβαιότητας θα μπορούσε να ευνοήσει μόνο τα κόμματα του «status quo», όπως το GERB. Η πληθώρα των κομμάτων της Βουλγαρίας οδήγησε σε πολιτικό κατακερματισμό. Αυτό, σε συνδυασμό με την αποχή των ψηφοφόρων, είναι τα δύο βασικά στοιχεία που πρέπει να λάβει κανείς υπ’ όψιν πριν προχωρήσει σε περαιτέρω ανάλυση του ιδιαίτερου πολιτικού τοπίου της Βουλγαρίας, προσθέτει ο κ. Χρηστίδης.
Μέσα στο παραπάνω σκηνικό, και με βάση τις συνεχιζόμενες συζητήσεις μεταξύ των κομμάτων, η δρ Ραντοστίνα Πρίμοβα, ανώτερη εμπειρογνώμονας για το κλίμα και την ενέργεια με έδρα το Κέντρο Μελέτης της Δημοκρατίας στη Σόφια, εντοπίζει, όπως και άλλοι αναλυτές, πολλές αβεβαιότητες αλλά και κάποιες δυνατότητες αλλαγής: Βλέπουμε ένα νέο στυλ στις διαπραγματεύσεις για τον σχηματισμό νέας κυβέρνησης. Έχουν δημιουργηθεί ομάδες εργασίας που διαβουλεύονται στους ακόλουθους θεματικούς τομείς: ενέργεια, οικολογία, δημοσιονομική πολιτική, οικονομία, διεθνείς σχέσεις, γεωργία, τουρισμός, πολιτισμός και κοινωνικές υποθέσεις, κράτος δικαίου και δικαιοσύνη, εκπαίδευση. Βασικός στόχος αυτών των ομάδων εργασίας δεν είναι να γίνει μοίρασμα θέσεων και πολιτικών διορισμών, αλλά να βρεθεί το έδαφος για κοινές πολιτικές και στρατηγικές στους παραπάνω τομείς και επίσης να εντοπιστούν οι διαχωριστικές (ή κόκκινες) γραμμές μεταξύ των κομμάτων. Από το τελικό αποτέλεσμα των συνεδριάσεων αναμένεται να προκύψει ένας ευρύτερος οδικός χάρτης στους αντίστοιχους τομείς, ο οποίος θα συμπεριλαμβάνει επίσης τις προτάσεις που θα αποτελέσουν αντικείμενο του επόμενου γύρου διαπραγματεύσεων. Οι συνεδριάσεις είναι διαφανείς και ανοιχτές στο κοινό μέσω διαδικτύου, ακολουθώντας μια νέα στρατηγική που βασίζεται στη διαβούλευση και ένα σχέδιο δράσης που φέρνει στο τραπέζι καυτά θέματα όπως η οικονομία και η ενέργεια.
Οι τομείς στους οποίους βρίσκονται οι μεγαλύτερες πιθανότητες διαφωνίας κατά τις διαπραγματεύσεις, προσθέτει η κ. Πρίμοβα, είναι η ενεργειακή μετάβαση (μεταξύ άλλων θεμάτων εδώ περιλαμβάνονται η στρατηγική αλλά και οι χρονικές προθεσμίες για τη σταδιακή κατάργηση του άνθρακα, η αναβάθμιση των εγχώριων κλιματικών στόχων για το 2030, το μέλλον της πυρηνικής ενέργειας και η κατασκευή νέων πυρηνικών αντιδραστήρων ως τρόπος για την εκπλήρωση των κλιματικών στόχων για το 2050), η θέση της Βουλγαρίας σχετικά με τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις της Βόρειας Μακεδονίας με την ΕΕ και τον τρόπο υπέρβασης του αδιεξόδου, οι σχέσεις της χώρας με τη Ρωσία και η υπογραφή της σύμβασης της Κωνσταντινούπολης (με τον ηγέτη του BSP [των Βούλγαρων Σοσιαλιστών] να αντιτίθεται στις έμφυλες διαστάσεις της και να τάσσεται υπέρ της προστασίας των παραδοσιακών οικογενειακών αξιών).
Από την άλλη πλευρά, οι τομείς στους οποίους τα κόμματα θα μπορούσαν εύκολα να συμφωνήσουν είναι η μεταρρύθμιση του συστήματος δικαιοσύνης, το κράτος δικαίου και ο ρόλος του Γενικού Εισαγγελέα, ο οποίος είναι το πιο ισχυρό πρόσωπο στη Βουλγαρία, καθώς επιβλέπει το έργο όλων των άλλων εισαγγελέων και έχει τον τελευταίο λόγο στις διαδικασίες έρευνας. Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, δεν μπορεί να ασκηθεί ποινική δίωξη εναντίον του. Αυτή η απεριόριστη εξουσία έχει επικριθεί ως προβληματική από διεθνή θεσμικά όργανα όπως το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η Επιτροπή Βενετίας του Συμβουλίου της Ευρώπης και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, καθώς δεν συμβάλει σε ένα διαφανές και υπεύθυνο σύστημα δικαιοσύνης και λειτουργεί ως σημαντικό εμπόδιο για τις μεταρρυθμίσεις του δημόσιου τομέα και την ανάπτυξη των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων.
Παρ’ όλα αυτά, ένας συνασπισμός με πιθανότητες συγκρούσεων στο εσωτερικό του φαίνεται να είναι η μόνη επιλογή. Ωστόσο, η ικανότητα του «Συνεχίζουμε την αλλαγή» να εφαρμόσει στην πράξη το σχέδιο που ανακοινώθηκε συνοδεύεται από ένα ισχυρό ερωτηματικό, καθώς το κόμμα είναι νεότευκτο και χωρίς προηγούμενη πολιτική δομή στη χώρα.
Ένα από τα πιο πολυσυζητημένα θέματα στις συνεδριάσεις των ομάδων εργασίας είναι η σταδιακή κατάργηση του άνθρακα, που φαίνεται να αποτελεί ορόσημο στο σχέδιο ανάκαμψης της Βουλγαρίας -που υποβλήθηκε στην ΕΕ πριν από ένα μήνα- και στον δρόμο προς την ενεργειακή μετάβαση. Η τελευταία έκδοση του σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας της Βουλγαρίας προβλέπει επέκταση των υποδομών μεταφοράς φυσικού αερίου και κατασκευή ενός νέου σταθμού ηλεκτροπαραγωγής 1 GW με καύσιμο υλικό το φυσικό αέριο, για την αντικατάσταση του λιγνίτη. Ταυτόχρονα, ο Πέτκοφ υπερασπίζεται τη βελτιστοποίηση των υδροηλεκτρικών σταθμών με αντλησιοταμίευση υποστηρίζοντας την κατασκευή ενός κοινού υδροηλεκτρικού σταθμού με τη Ρουμανία στο Δούναβη (https://www.euractiv.com/section/all/news/kiril-petkov-offers-preview-o…).
Aν μπορούσαμε να παραλληλίσουμε συμβολικά τα τελευταία 20 χρόνια της εκλογικής διαδικασίας στη Βουλγαρία με έναν λαβύρινθο και να σταθούμε στην είσοδό του, αυτό που σίγουρα θα βλέπαμε μπροστά μας είναι η αποχή. Κι αν ξεκινήσουμε ακόμη νωρίτερα, από τα τελευταία 25 χρόνια, θα δούμε μια χώρα σε συνεχή υπαρξιακή κρίση, με κάποιες περιόδους ύφεσης. Ο κ. Χρηστίδης μιλάει για το σημείο μηδέν, την περίοδο μετά το 1989, που οδήγησε τους σημερινούς πολίτες σε έναν θεμελιώδη κυνισμό, σε δυσπιστία και σε κρίση αξιών. Το 1989 ήταν μια στιγμή απόλυτου κοινωνικού μετασχηματισμού, η εποχή που στη Βουλγαρία κυριάρχησε ο κοινωνικός δαρβινισμός. Ήταν μια δύσκολη περίοδος, συνεχίζει ο ίδιος, μια περίοδος που οδήγησε σταδιακά στο σημερινό brain drain, που αρχές και αξίες κλονίστηκαν και αναδιαμορφώθηκαν σημαντικά. Ο καπιταλισμός των λίγων και «ευτυχισμένων» ισχυρών έπαιξε δραματικό ρόλο και επέφερε στους πολίτες ένα συλλογικό, ανομολόγητο τραύμα. Η περίοδος αυτή έφερε τη θλίψη και τη μελαγχολία που συχνά περιγράφουν η σύγχρονη βουλγαρική λογοτεχνία και ο κινηματογράφος. Αυτή η νέα εποχή, μετά το 1989, φύτεψε σταδιακά τον κυνισμό στις καρδιές ορισμένων ανθρώπων και την ανθεκτικότητα σε άλλους. Έως ότου αυτοί οι δύο κόσμοι συναντηθούν ξανά, οι Βούλγαροι αναζητούν τη χαμένη αξιοπρέπειά τους, διαδηλώνουν στους δρόμους για την αλλαγή, είναι τελείως απόντες ή τελούν εν αναμονή, και μετρούν το μήκος του δρόμου που έχουν ήδη διανύσει ελπίζοντας ότι η έξοδος δεν είναι μακριά.
Εν τω μεταξύ, στην ατζέντα του νέου κόμματος υπάρχουν κάποια θέματα λιγότερο ορατά που φαίνεται να έχουν ξεχαστεί, όπως το χαμένο τοπίο μιας φθίνουσας επαρχίας, η δημογραφική συρρίκνωση και η ανάγκη για επενδύσεις στο ανθρώπινο κεφάλαιο (https://balkaninsight.com/2020/07/09/bulgaria-writes-new-chapter-in-lon…), καθώς και οι περιθωριοποιημένες κοινότητες όπως οι Ρομά, που φαίνεται να είναι εντελώς αγνοημένοι, καταδικασμένοι από την απόλυτη απουσία πολιτικής βούλησης και δημόσιας υποστήριξης, που θα μπορούσε να αξιοποιήσει τα σχετικά προγράμματα κοινωνικής στήριξης της ΕΕ, όπως προσθέτει ο κ. Χρηστίδης. Για τον Γκεόργκι, έναν 34χρονο άνδρα που ζει σε μια συνοικία Ρομά κοντά στη Σόφια, οι Ρομά δεν μετράνε για τους πολιτικούς, δεν έχουμε δουλειά τώρα με τον Covid, μας κάνουν αστυνομικούς ελέγχους, χρειαζόμαστε δουλειά.
Τέλος, το εκλογικό αποτέλεσμα σηματοδοτεί την είσοδο στο κοινοβούλιο του «Vazrazhdane» (Αναγέννηση), του εθνικιστικού κόμματος του Κοσταντίν Κοσταντίνοφ με φιλορωσικά και ακροδεξιά χαρακτηριστικά. Η προεκλογική εκστρατεία του εξέπεμψε κυρίως μηνύματα κατά του εμβολιασμού και των περιορισμών.
Ένας λαβύρινθος αιτίου και αιτιατού, ένας λαβύρινθος χρονικός και χωρικός.