ΡΕΠΟΡΤΑΖ
Πώς διαμορφώνει η τεχνολογία την καθημερινότητα των ανθρώπων; Πώς συμβάλλει (αν συμβάλλει) στην κοινωνική ανάπτυξη; Προωθεί τη δημοκρατία; Σπάζει τα κοινωνικά και πολιτισμικά στερεότυπα ή υποτάσσεται σ’ αυτά; Αυτά και άλλα πολλά ερωτήματα αναδεικνύει η έκδοση «Μπροστά στον τεχνολογικό καθρέφτη – Αναλύοντας τις κοινωνικές αντανακλάσεις της τεχνολογίας». Το βιβλίο, ένα πρότζεκτ της ομάδας Sociality σε συνεργασία με το Open Lab Athens και με εκδότη το Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ – Γραφείο Θεσσαλονίκης, παρουσιάστηκε στις 5 Νοεμβρίου 2024 στο κατάμεστο βιβλιοπωλείο «Κομπραί», στην Αθήνα.
Η έκδοση προέκυψε από μια σειρά τεσσάρων podcasts, στα οποία επιχειρείται μια εκλαΐκευση της συζήτησης γύρω από τις σύγχρονες τεχνοκοινωνικές προκλήσεις, όπως είναι η τεχνητή νοημοσύνη, οι πλατφόρμες και οι αλγόριθμοι, η επιτήρηση, η ηθική της τεχνολογίας και πολλά άλλα. Ειδικότερα, το βιβλίο περιλαμβάνει απομαγνητοφωνημένα τμήματα των ηχητικών συνεντεύξεων και σχόλια από ειδικούς, όπως επίσης τα αποτελέσματα των σχετικών εργαστηρίων που προηγήθηκαν, αλλά και ένα παράρτημα για την εικόνα της τεχνολογίας στη λογοτεχνία.
«Πολλές φορές δεν ρωτάμε ποια είναι τα παρελκόμενα»
Την έκδοση παρουσίασε αναλυτικά ο Αντώνης Φάρας, μέλος των Sociality, ενός συνεταιρισμού τεχνολογίας που ξεκίνησε ως κοοπερατίβα ψηφιακής τεχνολογίας και πλέον μετρά 10 χρόνια λειτουργίας. Όπως είπε, στη δημιουργία της έκδοσης οδήγησε η σημασία της ανταλλαγής ιδεών για ζητήματα που προκύπτουν όταν διασταυρώνεται η τεχνολογία με την κοινωνία. «Θεωρούμε την τεχνολογία μια γραμμική διαδικασία ανάπτυξης και πολλές φορές δεν ρωτάμε ποια είναι τα παρελκόμενα», ανέφερε χαρακτηριστικά. Η έκδοση προσπαθεί να βάλει έναν σπόρο στη συζήτηση μιας σειράς από ζητήματα, όπως είναι ο ορισμός και οι προκλήσεις της τεχνολογίας, η εμφάνιση της τεχνητής νοημοσύνης και το μέλλον που επιφυλάσσει για την εργασία, η κοινωνική και πολιτική της διάσταση, η σχέση της τεχνολογίας και του φύλου, η εμφάνιση της οικονομίας των πλατφορμών, η επιρροή της τεχνολογίας στην τέχνη ή και το αντίστροφο. «Σκοπός είναι η ανάδειξη των ζητημάτων και των ερωτημάτων, χωρίς την απαίτηση να απαντηθούν», είπε ο Αντώνης Φάρας.
Θα έβαζες ένα τσιπάκι για να βρεις δουλειά;
Ο Γιάννης Ζγέρας, από το εργαστήριο έρευνας και τεχνολογίας Open Lab Athens, αναφέρθηκε στα αποτελέσματα των συμμετοχικών εργαστηρίων που προηγήθηκαν των podcasts και πραγματοποιήθηκαν στα Ιωάννινα και τη Θεσσαλονίκη. Το ένα απ’ αυτά διερεύνησε βιωματικά πώς η τεχνολογία επηρεάζει την πραγματικότητα των ανθρώπων, με έμφαση στο αν τα social media μπορούν να αλλάξουν τις πολιτικές τοποθετήσεις τους. Το δεύτερο εργαστήριο επικεντρώθηκε στο θέμα της δυστοπίας, καθώς οι συμμετέχοντες και συμμετέχουσες κλήθηκαν να επεξεργαστούν δύο σενάρια. Στο πρώτο σενάριο, για την πρόσβαση στην αγορά εργασίας είναι απαραίτητο ένα εμφύτευμα, ενώ στο δεύτερο, ένας πανίσχυρος αλγόριθμος σκανάρει το διαδίκτυο και αποφασίζει την επόμενη κυβέρνηση με βάση τα σχόλια στα κοινωνικά δίκτυα. Στη συνέχεια, οι συγγραφείς της έκδοσης προχώρησαν στη δημιουργία ενός «συλλογικού νοητικού χάρτη για τις ψηφιακές ζωές μας», δηλαδή στη χαρτογράφηση της καθημερινότητάς μας μέσα από την αλληλεπίδρασή μας με συσκευές τεχνολογίας και ψηφιακές υπηρεσίες. «Στο μέλλον, θα έχουμε την ευκαιρία είτε εμείς, είτε άλλοι, να πάρουν το νήμα της έκδοσης και να το πάνε παραπέρα», είπε κλείνοντας ο Γιάννης Ζγέρας.
|
|
|
«Ούτε τη φασίνα στο σπίτι»
Η τεχνολογία όχι μόνο δεν μας έχει απαλλάξει από το βάρος της εργασίας, αλλά δεν έχει καταφέρει ούτε να διευθετήσει πιο απλά ζητήματα, όπως για παράδειγμα τη φασίνα στο σπίτι. «Αυτή η φαντασίωση της αυτοματοποιημένης και κάπως νωθρής ζωής απολαύσεων χωρίς εργασία δεν έχει πετύχει», ανέφερε η Αλίκη Κοσυφολόγου, διδάκτορας Πολιτικής Επιστήμης και Κοινωνιολογίας στο ΕΚΠΑ, ερευνήτρια και συγγραφέας του βιβλίου «Άπιαστη μητρότητα: Σύγχρονες όψεις της μητρότητας σε συνθήκες κρίσης». Όπως σημείωσε η ίδια, η τεχνολογία, ως μια διαδικασία που περιλαμβάνει εφαρμογές και χρήσεις, έχει μια πολιτική βαρύτητα, καθώς απαιτείται ανθρώπινη εργασία.
Η Αλίκη Κοσυφολόγου έκανε ιδιαίτερη αναφορά και στο άρθρο της Έβελιν Φοξ Κέλερ «Φεμινισμός και επιστήμη», το οποίο σχολιάζεται εκτενώς στην έκδοση. Όπως είπε, το άρθρο «εισήγαγε τη φεμινιστική οπτική στη μελέτη και ανάλυση της επιστήμης και της τεχνολογίας και αναδεικνύει μια δομικά ανδροκεντρική διάσταση, εξαιτίας της οποίας πολλές φορές η επιστήμη φαίνεται απρόσιτη και μυστική». Η ίδια η Κέλερ, κάθε άλλο παρά τεχνοφοβική, προτείνει να συνεχιστεί –σε καλύτερες βάσεις όμως– η συλλογική προσπάθεια να βελτιωθεί ο κόσμος μέσω της γνώσης. Η Αλίκη Κοσυφολόγου εκτιμά ότι «ένας καλός τρόπος να φτάσουμε στο όραμα της Κέλερ είναι να προσδεθούμε στην ουτοπία και στην πεποίθηση ότι επιστήμη και τεχνολογία μπορούν να βελτιώσουν τις συνθήκες ζωής στην κοινωνία».
«Μπορείς να γράφεις ό,τι θέλεις, αλλά δεν θα το βλέπει κανένας»
«Είναι τεχνολογία το καζανάκι της τουαλέτας;». Από το προβοκατόρικο αυτό ερώτημα, που τίθεται στα podcasts και στο βιβλίο, επέλεξε να ξεκινήσει την τοποθέτησή του ο Κωνσταντίνος Πουλής, δημοσιογράφος στο The Press Project. Συγγραφέας του βιβλίου «Απ’ το αλέτρι στο smartphone: Συζητήσεις με τον πατέρα μου», είχε αφιερώσει και ο ίδιος στο έργο του ένα κεφάλαιο στην τουαλέτα – ένα ζήτημα δηλαδή εφαρμοσμένης βιοπολιτικής, όπως είπε. Αν όμως οι τεχνολογίες που αφορούν την καθημερινή ζωή είναι οι λιγότερο αμφιλεγόμενες, στις τεχνολογίες της επικοινωνίας η διαμάχη είναι τεράστια, είπε. «Όλες οι τεχνολογίες επικοινωνίας στην περίοδο της νεωτερικότητας συνοδεύονταν πάντα από την υπόσχεση της μεγαλύτερης, βαθύτερης, ριζικότερης δημοκρατίας, επειδή υποτίθεται ότι διευκολύνουν τη διάχυση της πληροφορίας. Αυτό συνέβη με την τυπογραφία, αυτό συνέβη με την εφημερίδα, με το ραδιόφωνο και την τηλεόραση και βεβαίως με τον προσωπικό υπολογιστή, το διαδίκτυο και τα social media». Κάτι τέτοιο όμως δεν συνέβη ποτέ και δεν συμβαίνει ούτε τώρα.
Σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη επισήμανε ότι υπάρχει ένας υλικός κόσμος που αποκρύπτεται και έφερε το παράδειγμα της παιδικής εργασίας στο Κονγκό, όπου εξάχρονα παιδιά εργάζονται σε ορυχεία κάτω από απάνθρωπες συνθήκες, για να φτάσει η πρώτη ύλη σε μια εταιρεία η οποία υπόσχεται ένα μέλλον όπου η τεχνολογία μάς λύνει τα χέρια! Σε ό,τι αφορά δε τις πλατφόρμες, είπε ότι «δεν εκμεταλλεύονται απλά τους ανθρώπους, τους λιώνουν σαν τη γόπα στο πεζοδρόμιο» και ανέφερε ότι η υπόσχεση οριζοντιότητας ανετράπη σε όλες τις πλατφόρμες, από τις μουσικές έως τις πορνογραφικές, αφού αυτοί που επωφελούνται είναι μόνον οι ήδη επιτυχημένοι της κορυφής. Ο ίδιος έθιξε και το ζήτημα της διαφάνειας, καθώς οι αλγόριθμοι επικοινωνίας είναι κρυφοί, κανείς δεν ξέρει πώς λειτουργούν, και αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο μπορεί να αποποιείται την ευθύνη κάθε εταιρεία. «Αυτοί μπορούν να ξέρουν τα πάντα γύρω από εσένα, εσύ τίποτα για αυτούς», είπε χαρακτηριστικά και συμπλήρωσε ότι αυτό παίζει ρόλο στον έλεγχο της πληροφορίας: «Ως δημοσιογράφος μπορείς να γράφεις ό,τι θέλεις, θα χαίρεσαι που το έγραψες, αλλά είναι κάτι που δεν θα το βλέπει κανένας».
