Το γερμανικό σχέδιο δράσης για την κλιματική εξωτερική πολιτική και οι διακηρύξεις των πράσινων κομμάτων

Η ραγδαία επιδείνωση της κλιματικής κρίσης, καθώς και η ολοένα εντεινόμενη και ασύστολη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, έχουν προκαλέσει αναντίρρητα πληθώρα δυσμενών επιπτώσεων τόσο στο φυσικό περιβάλλον όσο και στην ίδια την ανθρώπινη ζωή. Ως εκ τούτου, καθίσταται πλέον επιτακτική η ανάγκη θεμελίωσης, αλλά κυρίως υιοθέτησης και απτής εφαρμογής μιας παγκόσμιας πράσινης στρατηγικής προς επίτευξη των στόχων της προστασίας του οικοσυστήματος και εξομάλυνσης της ισορροπίας της οικολογικής αλυσίδας. Προς την κατεύθυνση αυτή φαίνεται πως κινείται η πρόσφατη χάραξη ενός σχεδίου δράσης για την Κλιματική Εξωτερική Πολιτική από την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας, το οποίο περιγράφει με λεπτομέρεια τις απαιτήσεις σε πολυμερείς συνεργασίες στο εσωτερικό της δημόσιας διοίκησης και των υπουργείων της χώρας, αλλά επίσης και τις απαιτήσεις σε διακρατικές ωσμώσεις στο πλαίσιο διεθνών οργανισμών και συνελεύσεων. Και είναι ακριβώς αυτή η έμφαση στα μέσα επίτευξης των στόχων της γερμανικής κυβέρνησης επί του ζητήματος της κλιματικής αλλαγής που καθιστά το σχέδιο αυτό, καθώς και την ενέργεια της δημοσιοποίησής του, σημαντικό.

Στο κείμενο αυτό θα παρουσιαστούν τα κεντρικά γνωρίσματα αυτού του σχεδίου και θα συγκριθούν με τα ευρήματα μιας πρόσφατα δημοσιευμένης έρευνας που επιχείρησε να στοιχειοθετήσει την έννοια της «πράσινης εξωτερικής πολιτικής» κωδικοποιώντας τα διακηρυκτικά κείμενα των πράσινων κομμάτων ανά τον κόσμο (Ευάγγελος Αστυρακάκης-Ασλάνης, Στιγμιότυπα Πράσινης Εξωτερικής Πολιτικής: Έκθεση προκαταρκτικών ευρημάτων, Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ, Θεσσαλονίκη 2023).

Διασύνδεση οικολογικής προστασίας και ανάπτυξης

Κεντρική έννοια του σχεδίου είναι αυτή της διασυνδεσιμότητας. Η έννοια χρησιμοποιείται διττά: τόσο ως προς τον επιθυμητό στόχο όσο και ως προς τη μέθοδο υλοποίησής του. Ως προς το πρώτο, το γερμανικό σχέδιο στρατηγικής υπογραμμίζει την ανάγκη μιας παράλληλης προώθησης της διασφάλισης των φυσικών πόρων και της υιοθέτησης νέων πηγών ενέργειας, από τη μία (χαρακτηριστικά Πράσινης Εξωτερικής Πολιτικής 3 και 5, βλ. πίνακα και στο τέλος του άρθρου)[1], και της δόμησης ενός νέου μοντέλου οικονομικής βιωσιμότητας και ανάπτυξης, η οποία θα επικεντρώνεται στη χρήση της πράσινης ενέργειας και των ανανεώσιμων πηγών της, από την άλλη. Ως προς το δεύτερο, ιδιαίτερη μνεία γίνεται στην ανάγκη συνεργασίας θεσμών σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο, όπως στην περίπτωση των στόχων της Συμφωνίας των Παρισίων για παράδειγμα (χαρακτηριστικά ΠΕΠ 1 & 9)[2], καθώς και άλλων διεθνών συμβάσεων, που έχουν ως βασικό πρόταγμα την οικολογική προστασία και την κοινωνική και οικονομική ανθεκτικότητα εντός των αναπτυσσόμενων κρατών και των ευάλωτων κοινωνικών συνόλων (χαρακτηριστικό 5)[3].

Η παρούσα ανάλυση του γερμανικού σχεδίου καταδεικνύει τις σημαντικές ομοιότητες ανάμεσα στις στρατηγικές προτεραιότητες της γερμανικής κλιματικής εξωτερικής πολιτικής και την πολιτική που τείνουν να ενστερνίζονται τα πράσινα κόμματα ανά την υφήλιο. Παρατηρούμε λοιπόν μια σύμπλευση ορισμένων χαρακτηριστικών, με πρωταρχικό τη διασύνδεση της κλιματικής και οικολογικής προστασίας με τον στόχο της πράσινης ανάπτυξης και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η διασύνδεση αυτή αποδεικνύει πως η επιδίωξη της κλιματικής ουδετερότητας δεν συνιστά μια «λευκή επιταγή», δηλαδή μια μονομερή θεώρηση, προσέγγιση για την οποία τα πράσινα κόμματα κατηγορούνται συχνά, αλλά μια θεώρηση που λαμβάνει υπόψη της την αξία της επίτευξης οικονομικού και κοινωνικού οφέλους και η οποία είναι υλοποιήσιμη μέσω μιας διαφορετικής ενεργειακής οδού.

Συνεργασίες και πολυμέρεια

Επιπλέον, η συγκριτική μελέτη του γερμανικού σχεδίου με τα διακηρυκτικά κείμενα των πράσινων κομμάτων αναδεικνύει μία ακόμα συμφωνία, αναφορικά με το χαρακτηριστικό της επιτακτικής ανάγκης για δόμηση συνεργασιών και ενδυνάμωση των πολυμερών διαβουλεύσεων για την επίλυση του περιβαλλοντικού ζητήματος (χαρακτηριστικά 1 & 9). Προκύπτει δηλαδή μια ταύτιση αναφορικά με το στοιχείο της προώθησης της οικουμενικότητας και της παγκόσμιας συνεργασίας για την υιοθέτηση των περιβαλλοντικών και οικολογικών προτεραιοτήτων. Το γερμανικό σχέδιο ευθυγραμμίζεται επίσης με τα κείμενα των πράσινων κομμάτων ως προς τη θεώρηση της κλιματικής κρίσης ως ενός ζητήματος ασφάλειας, που ήδη απειλεί την ειρήνη και δύναται να οδηγήσει σε αποσταθεροποίηση ορισμένων κρατικών οντοτήτων, δημιουργώντας οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες, στον τομέα για παράδειγμα της δίκαιης κατανομής των πόρων. Αλλά και ενός ζητήματος που μέσω της υπερεκμετάλλευσης των πόρων οδηγεί σε τεκτονικές φυσικές καταστροφές, εξωθώντας τα άτομα στην εσωτερική ή και εξωτερική μετανάστευση (χαρακτηριστικό 5). Η εργαλειοποίηση της ενέργειας και των φυσικών πόρων από ορισμένα κράτη έχει οδηγήσει σε ενεργειακά ζητήματα ανεφοδιασμού άλλων κρατών, καθώς και σε δυσκολία επίτευξης των οικολογικών επιταγών. Προς αντιμετώπιση των συγκεκριμένων δυσκολιών, το σχέδιο δράσης της γερμανικής κυβέρνησης προωθεί την έναρξη πολυμερών συζητήσεων και διαπραγματεύσεων στο πλαίσιο των διεθνών οργανισμών (χαρακτηριστικό 1), με απώτερο σκοπό την άμβλυνση των διαφορών και τη δημιουργία μιας θετικής ατζέντας, η οποία εκ των πραγμάτων θα θέτει στο περιθώριο όσα κράτη υιοθετούν αντισυμβατικές και αναθεωρητικές πρακτικές που υπονομεύουν την κλιματική εξισορρόπηση και την απανθρακοποίηση. Παράλληλα, μέσω του διαλόγου και πάλι, το γερμανικό σχέδιο υποστηρίζει ότι καθίσταται πιο ρεαλιστικό το σενάριο για διαφοροποίηση των προμηθευτών ενέργειας, στοιχείο που ενδυναμώνει την ανθεκτικότητα της οιασδήποτε κρατικής υπόστασης.

Οι στόχοι και οι αρχές της στρατηγικής για την κλιματική εξωτερική πολιτική της Γερμανίας καθορίζονται ρητά, ωστόσο μέριμνα λαμβάνεται και για ειδικές περιπτώσεις. Συγκεκριμένα, ενώ προωθείται προφανώς η σημασία των επιταγών της Συμφωνίας των Παρισίων περί της κλιματικής ουδετερότητας και ανθεκτικότητας, καθώς και της προσαρμογής στα νέα ενεργειακά πρότυπα που επιφέρει η κλιματική αλλαγή, ιδιαίτερη έμφαση αποδίδεται και στις περιοχές εκείνες όπου οι πρόσφατες περιβαλλοντικές συνέπειες επηρεάζουν άρδην το οικονομικό και κοινωνικό τους γίγνεσθαι, όπως για παράδειγμα αφρικανικές χώρες και μικρότερες αναπτυσσόμενες νήσοι, όπου απαιτείται εντατικοποιημένη προσπάθεια για επίτευξη κλιματικής δικαιοσύνης. Όπως έχει αναφερθεί και προηγουμένως, η γερμανική κυβέρνηση εμφανίζεται ως υπέρμαχος όλων των πολυμερών δικτύων συνεργασίας για τη διαβούλευση του περιβαλλοντικού ζητήματος και των επιπτώσεών του. Για παράδειγμα, γίνεται αναφορά στο G7, στο G20, καθώς και στη συνεργασία μεταξύ των ευρωπαϊκών εταίρων στη βάση του European Green Deal. Σχετικά με τα μέσα προώθησης της συνεργασίας και επίτευξης των στόχων, το σχέδιο δράσης περιλαμβάνει πληθώρα διαφορετικών τεχνικών και πρωτοβουλιών, όπως η πολυμερής κλιματική διπλωματία, η χρηματοδότηση συγκεκριμένων δράσεων και η δημιουργία παγκόσμιων δικτύων συνεργασίας, εκτός ΕΕ[4], καθώς και η συνεχής και αδιάκοπη αξιολόγηση των πεπραγμένων της στρατηγικής, ώστε να εντοπιστούν οι αδυναμίες και να προκύψει ένα άρτια σχεδιασμένο πολιτικό και οικονομικό πλαίσιο ενδυνάμωσης της οικολογικής συνεργασίας.

Μέσα και μέθοδοι

Στο υπό εξέταση πεδίο ανάλυσης της στρατηγικής για την κλιματική διπλωματία, εγκολπώνονται παράλληλα ορισμένες θεμελιώδεις αρχές που ενστερνίζεται η γερμανική κυβέρνηση στον τρόπο και στα μέσα άσκησης εξωτερικής πολιτικής. Πιο ενδελεχώς, παράλληλα με την προώθηση του περιβαλλοντικού ζητήματος, υπερτονίζονται ως βασικές αρχές του κυβερνητικού συνασπισμού η προώθηση της ειρήνης, η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η ενδυνάμωση του κράτους δικαίου και η ύπαρξη αμερόληπτων θεσμικών οντοτήτων (χαρακτηριστικά 1, 6 & 7)[5], διότι κρίνεται ότι κάτι τέτοιο θα διασφαλίζει την κοινωνική ισότητα και ομαλότητα. Ως εκ τούτου, και με βάση την έως τώρα ανάλυση, γίνεται εύκολα διακριτή η ομόρροπη συσχέτιση των εν λόγω χαρακτηριστικών και στοιχείων πολιτικής με αυτά τα οποία αποτυπώνονται ως ακρογωνιαίοι λίθοι της εξωτερικής πολιτικής των πράσινων κομμάτων σε πληθώρα περιφερειακών υποσυστημάτων, με χαρακτηριστικότερη βέβαια περίπτωση το ευρωπαϊκό.

Πέρα από την ύπαρξη ποιοτικών στόχων, το νέο γερμανικό στρατηγικό πλάνο προβλέπει και σαφείς και ποσοτικοποιημένες προτεραιότητες. Κατά πρώτον, την εντατικοποίηση των προσπαθειών για μείωση των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα και την εκπλήρωση των στόχων, όπως για παράδειγμα τον περιορισμό της αύξησης της θερμοκρασίας σε μόνο 1,5 βαθμό Κελσίου έως το 2030, όπως προβλέπεται ρητά στη Συμφωνία των Παρισίων. Δεύτερον, τη διαφύλαξη και την περαιτέρω ενδυνάμωση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας, μέσω αναδιάρθρωσης των εμπορικών συμφωνιών και μεταρρυθμίσεων της εφοδιαστικής αλυσίδας, ώστε να μειωθεί το ενεργειακό αποτύπωμα μεταφοράς τους (χαρακτηριστικά 1 & 3). Επιπροσθέτως, ορίζεται ξεκάθαρα η ανάγκη στήριξης των πιο ευάλωτων και πληγεισών περιοχών από τη διάρρηξη της οικολογικής ισορροπίας και προτείνεται η κατάρτιση ειδικών σχεδίων δράσης με απώτερο σκοπό αφενός την οικονομική βοήθεια αυτών με την προώθηση της τοπικής οικονομίας και των προϊόντων της, εξαλείφοντας έτσι και το ενεργειακό κόστος μεταφοράς, αφετέρου την υγειονομική αρωγή, λόγω των φυσικών καταστροφών που έχει επιφέρει η κλιματική απορρύθμιση του οικοσυστήματος ως αποτέλεσμα ληστρικής παρέμβασης του ανθρώπου σε αυτό.

Το έτος-κλειδί 2030

Στο γερμανικό σχέδιο προστίθενται ορισμένα ακόμα πιο ποσοτικά διαβαθμισμένα μέτρα, όπως ο τριπλασιασμός των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας παγκοσμίως και ο διπλασιασμός του μέτρου της ενεργειακής αποδοτικότητας έως το 2030. Ταυτόχρονα, στο πλαίσιο του G7 και του G20, προωθείται η ανάγκη πλήρους απεξάρτησης της βιομηχανίας από τον άνθρακα έως το έτος-κλειδί 2030 (χαρακτηριστικά 1 & 3). Επιπροσθέτως, σε συνεργασία με τους ευρωπαϊκούς και όχι μόνο εταίρους, προωθείται ο στόχος της ενεργειακής μετάβασης των χωρών σε τέτοια πλαίσια, όπου η ύπαρξη των ορυκτών καυσίμων είναι σχεδόν μηδενική και δεν συνιστά το κυρίαρχο μέσο κάλυψης ενεργειακών αναγκών. Σημαντική πρωτοβουλία αποφαίνεται επίσης να συνιστά η προαγωγή νέων τεχνολογιών αποθήκευσης ενέργειας και περιορισμού των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.

Προς επίρρωση των παραπάνω, προστίθεται ο στόχος της προστασίας και της μεταρρυθμιστικής αναδόμησης της βιωσιμότητας των εδαφικών και θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Για παράδειγμα, γίνεται αναφορά στην ανάγκη πλήρους εξάλειψης του φαινομένου της αποψίλωσης των δασικών εκτάσεων, όπως προβλέπει το πλαίσιο της Συμφωνίας Kunming-Montreal (χαρακτηριστικά 1 & 3), με σκοπό την προστασία της οικολογικής ποικιλομορφίας και κλιματικής ανθεκτικότητας.

Τέλος, σημειώνεται η ανάγκη συμπερίληψης της έννοιας της κλιματικής διπλωματίας και γενικότερα του ζητήματος της κλιματικής αλλαγής σε άλλους τομείς άσκησης εξωτερικής πολιτικής, όπως ζητήματα που άπτονται της παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας, της σταθεροποίησης εμπόλεμων πεδίων, καθώς οι επιπτώσεις της περιβαλλοντικής επιμόλυνσης είναι ευδιάκριτες παντού. Ως εκ τούτου, προκύπτει η αναγκαιότητα αυστηρών ελέγχων των ήδη υπαρχουσών, καθώς και δημιουργίας νέων χρηματοδοτήσεων, σκοπός των οποίων είναι η επίτευξη των προκαθορισμένων στόχων.

Συμπέρασμα

Εν κατακλείδι, η στρατηγική αναφορικά με την κλιματική εξωτερική πολιτική της Γερμανίας αποκρυσταλλώνει με καθαρότητα τη σημασία και την πολυπλοκότητα που διαδραματίζει η κλιματική αλλαγή σε πληθώρα τομέων και πολιτικών και τονίζει την επιτακτική ανάγκη σύμπλευσης, συναίνεσης και συνεργασίας που απαιτείται από τους κρατικούς δρώντες στο πλαίσιο των διεθνών οργανισμών, προς επίτευξη της περιβαλλοντικής αποκατάστασης (χαρακτηριστικά 1, 3 & 9), που η ίδια η ανθρώπινη δράση έχει προκαλέσει σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης. Από την Υποσαχάρια Αφρική μέχρι την ξηρή και την πλέον αποπνικτική τους καλοκαιρινούς μήνες Ευρώπη και από την πλέον ημι-παγωμένη Αλάσκα έως τη ρημαγμένη από τυφώνες, πλημμύρες και άλλες φυσικές θεομηνίες Βόρεια Αμερική, το αίσθημα ευθύνης που βαραίνει όλους μας είναι ανυπόφορα ασήκωτο. Μόνο αν συνειδητοποιήσουμε ότι κάθε γενιά δανείζεται το φυσικό περιβάλλον από την επόμενη, τότε ίσως αντιληφθούμε ότι η διεθνής κοινότητα δεν έχει κινητοποιηθεί επαρκώς και δεν έχει υιοθετήσει εμπράκτως ένα καθολικό σχέδιο δράσης. Διαφορετικά, το περιβαλλοντικό μας αποτύπωμα θα μείνει χαραγμένο εις το διηνεκές και αυτό δεν συνιστά σε καμία περίπτωση λόγο υπερηφάνειας.