Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από τον τομέα των μεταφορών εξακολουθούν να είναι μεγάλες, ιδίως όσον αφορά τις διεθνείς μεταφορές. Τα προβλήματα ωστόσο είναι πολύπλοκα και για να αντιμετωπιστούν δεν αρκεί απλώς η ηλεκτροκίνηση των οχημάτων, αλλά ένας συνδυασμός μέτρων που θα δίνει προτεραιότητα στα μέσα μαζικής μεταφοράς έναντι του Ι.Χ.
Ποιο είναι το κλιματικό αποτύπωμα των μεταφορών;
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (ΑτΘ) από τον τομέα των μεταφορών αυξήθηκαν κατά 28% την περίοδο 1990-2017, και οι προβλέψεις δείχνουν ότι τα μέτρα που έχουν λάβει τα κράτη μέλη είναι οριακά επαρκή: το 2029 οι εκπομπές από τις εγχώριες μεταφορές θα είναι χαμηλότερες από ό,τι ήταν το 1990 – ενώ οι εκπομπές των διεθνών μεταφορών (αεροπλάνα και πλοία) θα συνεχίσουν να αυξάνονται. Το 2020, το 77% των εκπομπών του κλάδου των μεταφορών προερχόταν από οδικές μεταφορές.
Στην Ελλάδα, οι εκπομπές ΑτΘ από τον τομέα των μεταφορών αυξήθηκαν κατά 21,8% την περίοδο 1990-2017, και σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατα στοιχεία (2019), οι μεταφορές είναι πλέον ο δεύτερος μεγαλύτερος «παραγωγός» ΑτΘ (19% του συνόλου).
Οι στόχοι της Πράσινης Συμφωνίας για τον τομέα των μεταφορών
Ο τομέας των μεταφορών είναι ζωτικής σημασίας για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, τις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού, αλλά και την ποιότητα της ζωής των πολιτών. Για να επιτευχθούν οι στόχοι της Πράσινης Συμφωνίας απαιτούνται φιλόδοξες αλλαγές, όπως:
- Μείωση κατά 90% των εκπομπών ΑτΘ από τον συγκεκριμένο τομέα (έως το 2050)
- Μετακίνηση πιο φιλική προς το περιβάλλον, με πιο εύκολη πρόσβαση και πιο οικονομική – για τα οποία, όμως, δεν υπάρχουν (ακόμα) ποσοτικοί στόχοι.
Προσοχή στο κενό! Η Πράσινη Συμφωνία και η παντοκρατορία του Ι.Χ.
Κυκλοφορεί ευρέως η άποψη ότι, για να επιτευχθούν οι στόχοι της Πράσινης Συμφωνίας στον τομέα των μεταφορών, αρκεί να προωθηθεί η ηλεκτροκίνηση των οχημάτων. Παρότι είναι δεδομένο ότι τα ηλεκτρικά οχήματα έχουν συνολικά πολύ χαμηλότερες εκπομπές ΑτΘ από τα οχήματα που κινούνται με ορυκτά καύσιμα, αυτές δεν είναι μηδενικές –ακόμα και αν θεωρηθεί ότι φορτίζονται εξ ολοκλήρου από «πράσινο ηλεκτρισμό»– κυρίως εξαιτίας των απαιτήσεων για την κατασκευή του αμαξώματος αλλά και των μπαταριών τους. Ειδικά για τις μπαταρίες, η εξόρυξη των σπάνιων γαιών που χρειάζονται για την κατασκευή τους (λίθιο, νικέλιο και κοβάλτιο) συνοδεύεται από ένα βαρύ κοινωνικό και (δυνητικό) περιβαλλοντικό κόστος, με καταγγελίες για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και μεγάλη περιβαλλοντική υποβάθμιση, ενώ στο τέλος της ζωής τους καταλήγουν τοξικά απόβλητα, αφού ακόμα δεν είναι δυνατή η ανακύκλωσή τους εύκολα/ οικονομικά/ σε μεγάλη κλίμακα.
Εξάλλου, η ηλεκτροκίνηση των οχημάτων, πέρα από τις υπαρκτές αρνητικές περιβαλλοντικές της επιπτώσεις[i], δεν επιλύει τα άλλα προβλήματα που προκαλεί η εξάρτηση των κοινωνιών μας από το Ι.Χ. Αντικαθιστώντας απλώς το καύσιμο που χρησιμοποιούν τα αυτοκίνητα δεν θα λυθούν τα προβλήματα της κυκλοφοριακής συμφόρησης, της απαίτησης για περισσότερους χώρους στάθμευσης και έργα οδοποιίας, της κυριαρχίας του Ι.Χ. έναντι πεζοδρόμων και πάρκων. Επίσης, τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα δεν θα αλλάξουν την αντικειμενική αδυναμία των φτωχότερων μελών της κοινωνίας μας να απολαμβάνουν το δικαίωμά τους για ασφαλείς, οικονομικά προσιτές και αξιόπιστες μετακινήσεις. Αυτό που λείπει από την Πράσινη Συμφωνία είναι μέτρα που θα αντικρούσουν την παντοκρατορία του Ι.Χ. (ηλεκτροκίνητου ή μη) και θα περιορίσουν τόσο τη γενικότερη χρήση του, όσο και τα ατομικά διανυόμενα χιλιόμετρα μετακίνησης με αυτό – μέτρα όπως η ανάπτυξη των δημόσιων μέσων μεταφοράς σταθερής τροχιάς, των ποδηλατοδρόμων και πεζοδρόμων, των συνδυαστικών μεταφορών, των συστημάτων διαμοιρασμού οχήματος και βραχυχρόνιας ενοικίασης, η αύξηση της φορολογίας των ιδιωτικών οχημάτων, κ.ο.κ.
Τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα όμως δεν θα λύσουν τα προβλήματα που προκαλεί η παντοκρατορία του Ι.Χ.: κυκλοφοριακή συμφόρηση, απαίτηση για περισσότερους χώρους στάθμευσης και έργα οδοποιίας έναντι πεζοδρόμων και πάρκων, κοινωνικός αποκλεισμός λόγω μεταφορικής φτώχειας (transport poverty)
Προτεινόμενο Σχέδιο Δράσης για την Ελλάδα στον τομέα των μεταφορών
Στην Ελλάδα απαιτούνται ριζικές παρεμβάσεις στον τομέα των μεταφορών και μετακινήσεων. Το 2020, η χώρα μας είχε το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό στην ΕΕ –αν εξαιρέσουμε την Κύπρο και τη Μάλτα– για μεταφορές προϊόντων με φορτηγά (96,8% επί του συνόλου των μεταφορών) και το δεύτερο χαμηλότερο για μεταφορές με τρένο (3,2%). Αντίστοιχα χαμηλά είναι τα ποσοστά μετακίνησης επιβατών – μόλις 0,6% μετακινούνται με τρένο, έναντι 87% με Ι.Χ. αυτοκίνητα. Σχεδόν όλα αυτά τα οχήματα κινούνται με συμβατικά καύσιμα –οι ταξινομήσεις νέων υβριδικών/ηλεκτρικών οχημάτων στην Ελλάδα το 2020 ήταν λιγότερο από 1% του συνόλου– από τα οποία προέρχεται σχεδόν το 84% της ενέργειας που καταναλώνεται στις μεταφορές (στοιχεία 2021).
Συνεπώς, χρειάζεται ένα Σχέδιο Δράσης το οποίο, μεταξύ άλλων, θα στοχεύει στα εξής:
- Προώθηση των «συνδυαστικών» μεταφορών (δηλαδή της χρήσης διαφορετικών τρόπων/μέσων μεταφοράς στο ίδιο ταξίδι)
- Ενίσχυση εναλλακτικών τρόπων μετακίνησης πέραν της αυτοκίνησης, όπως Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, ποδηλατόδρομοι, πεζόδρομοι, κ.ά.
- Σύνδεση των λιμένων και των αεροδρομίων με το δίκτυο μέσων σταθερής τροχιάς
- Χρήση νέων ψηφιακών τεχνολογιών (όπως τηλεματική, εφαρμογές για κινητό, κ.ά.), ώστε να υποστηριχθούν οι χρήστες των συνδυαστικών μεταφορών, είτε πρόκειται για άτομα, είτε για επιχειρήσεις
- Ευρύτερη προώθηση της ηλεκτροκίνησης και των «πράσινων» βιοκαυσίμων για όλα τα μέσα μεταφοράς
- Ανάπτυξη υποδομών: σταθμοί ανεφοδιασμού και διανομής για εναλλακτικά καύσιμα και φόρτισης για ηλεκτροκίνητα οχήματα στο αστικό δίκτυο
- Φορολογικές και οικονομικές ελαφρύνσεις για την προώθηση μεταφορών χαμηλών ρύπων.
Ιδιαίτερη πρόνοια πρέπει να δοθεί στον ριζικό επανασχεδιασμό του τρόπου μετακίνησης στις πόλεις – κάτι που απαιτείται και από τα υπό εξέλιξη Σχέδια Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας. Οι δυνατότητες για μετακίνηση με τα πόδια ή με το ποδήλατο πρέπει να ενισχυθούν, ενώ οι δημοτικές και περιφερειακές αρχές θα πρέπει, διαμέσου συμμετοχικού σχεδιασμού, να αναπτύξουν ευρύτερα δίκτυα ποδηλατοδρόμων, καθώς και συστήματα Μέσων Μαζικής Μεταφοράς τα οποία θα είναι προσβάσιμα, οικονομικά, πρακτικά και αποδοτικά, αλλά και θα δίνουν έμφαση στις ανάγκες των πιο ευάλωτων χρηστών τους (ηλικιωμένοι, ΑΜΕΑ, γυναίκες, φοιτητές, παιδιά, μειονότητες, άτομα που ζουν σε αγροτικές/απομακρυσμένες περιοχές, κ.ά.).
Καλές Πρακτικές: Κάν’ το όπως το Westhafen (Behala) (Βερολίνο, Γερμανία)
Τα τελευταία χρόνια αναπτύχθηκε ένα σύστημα μηδενικών ρύπων για «το τελευταίο μίλι» των ταχυμεταφορών, δηλαδή για την παράδοση των προϊόντων στους τελικούς αποδέκτες τους. Αντί για ξεχωριστά οχήματα, τα οποία εκπέμπουν ρύπους και διοξείδιο του άνθρακα και συμβάλλουν στο κυκλοφοριακό πρόβλημα, δημιουργήθηκε ένας συγκεντρωτικός σταθμός για όλες τις εταιρίες και από εκεί τα προϊόντα μεταφέρονται «για το τελευταίο μίλι» με ηλεκτρικά οχήματα ή ποδήλατα φορτίου (cargo-bikes).
Can you recycle an old EV battery?
Ένα εκτενές ρεπορτάζ της Ντόιτσε Βέλε από το κανάλι DW Planet A σχετικά με τις μπαταρίες. Οι μπαταρίες λιθίου που χρησιμοποιούνται στα ηλεκτρικά αυτοκίνητα φαίνεται πως ανοίγουν νέους δρόμους στην κινητικότητα, ωστόσο πόσο πράσινες είναι και πού καταλήγουν;
How to make mobility more inclusive and accessible for all
Ένα βίντεο animation του ευρωπαϊκού προγράμματος Inclusion H2020 Project σχετικά με τη συμπερίληψη στις μεταφορές και την ελεύθερη πρόσβαση στην κινητικότητα.
[i] Βλέπε εδώ για μια σύγκριση των εκπομπών ΑτΘ για συμβατικά, υβριδικά και ηλεκτρικά αυτοκίνητα: https://www.carboncounter.com/#!/explore
