Η ένταξη σε μια τοπική κοινότητα | Heinrich-Böll-Stiftung Θεσσαλονίκη

Πώς εντάχθηκαν οι νεοφερμένοι του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας στην τοπική κοινότητα μιας αποκεντρωμένης περιοχής όπως είναι η Ραψάνη και πώς με τη σειρά τους κατάφεραν να την επηρεάσουν με θετικό τρόπο; Όπως επισημαίνουν οι εργαζόμενοι στο ΠΠΑ που έγραψαν συλλογικά αυτό το άρθρο, με τον χρόνο και μέσα από τις σχέσεις εμπιστοσύνης που έχουν αναπτυχθεί, οι δράσεις τους προσαρμόζονται όλο και πιο πολύ στις ανάγκες των ανθρώπων, εμπλουτίζονται και γίνονται πιο συνεργατικές και συμμετοχικές.

Το Πρόγραμμα

Εργαζόμαστε στο Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας (ΠΠΑ), ένα πρόγραμμα του τμήματος Ψυχολογίας του ΑΠΘ για υποστήριξη ανθρώπων με ζητήματα εξάρτησης. Οι άξονες στους οποίους βασίζει τη λειτουργία του το Πρόγραμμα είναι η αμοιβαία βοήθεια, η αλληλοϋποστήριξη των ανθρώπων σε συλλογικά πλαίσια, η έννοια της κοινότητας, η συνεργασία με τους ανθρώπους και όχι η παροχή υπηρεσιών για τους ανθρώπους. Άλλωστε θεωρούμε ότι το πρόβλημα της εξάρτησης, όπως και άλλα ψυχοκοινωνικά προβλήματα, οφείλεται στον προσανατολισμό του σύγχρονου αναπτυξιακού μοντέλου και στα αδιέξοδα του δυτικού πολιτισμού, και για αυτό τον λόγο η έμφαση των δράσεων και παρεμβάσεών μας βασίζεται στην ανάπτυξη των κοινοτικών αρχών και πρακτικών.

Η Ραψάνη

Πριν από μερικά χρόνια λοιπόν, το 2016, κληθήκαμε να δραστηριοποιηθούμε στην κοινότητα της Ραψάνης με αφορμή τη δημιουργία της νέας δομής του ΠΠΑ, το Πρόγραμμα Ενταξιακών, Εκπαιδευτικών και Πολιτιστικών Δραστηριοτήτων «Ξενώνας Ραψάνης».

Η μετάβαση από το αστικό περιβάλλον σ’ ένα ημιορεινό χωριό ήταν μια μεγάλη αλλαγή για εμάς. Η Ραψάνη είναι ένα μικρό χωριό στους πρόποδες του Ολύμπου με μεγάλη ιστορία και ανάπτυξη στα νεωτερικά χρόνια, φυσική ομορφιά και πολιτισμική παράδοση. Ωστόσο, η συνθήκη που συναντήσαμε στο χωριό δεν θύμιζε τίποτε από τα παραπάνω. Κλειστά σπίτια, ελάχιστα παιδιά που πηγαίνουν σχολείο σε διπλανό χωριό, κυρίως ηλικιωμένοι μόνιμοι κάτοικοι, κλειστοί δημόσιοι χώροι και περίπου μηδαμινό παραγωγικό δυναμικό.

Οι άνθρωποι του χωριού μάς δέχτηκαν φιλικά και κάποιοι απ’ αυτούς ήταν πολύ βοηθητικοί στην αρχική μας ένταξη. Δυσκολίες αντιμετωπίσαμε στην εύρεση κατοικίας, γιατί παρόλο που υπάρχει πληθώρα κενών σπιτιών, οι ιδιοκτήτες είναι τουλάχιστον επιφυλακτικοί να τα διαθέσουν.

Η κοινωνική ζωή στο χωριό, ιδιαίτερα κατά τους χειμερινούς μήνες, είναι πολύ περιορισμένη σε ερεθίσματα και δραστηριότητες. Παρ’ όλα αυτά, το φυσικό περιβάλλον, οι περίπατοι, η ησυχία, ο καθαρός αέρας και το κλίμα του χωριού προσφέρουν μοναδική ποιότητα ζωής που δεν συναντάμε στα αστικά περιβάλλοντα.

Τα πρώτα βήματα στο χωριό

Ένα πρώτο ζητούμενο για εμάς ήταν η σύνδεση με τα ενεργά μέλη της τοπικής κοινότητας και η γνωριμία και δημιουργία σχέσεων με τους ανθρώπους του χωριού, ως βασική προϋπόθεση για τη δημιουργία δράσεων από κοινού. Καθοριστικό ρόλο στην προσπάθειά μας να διεισδύσουμε στην κοινότητα της Ραψάνης έπαιξε από την αρχή η σύνδεση και η συνεργασία με την υπεύθυνη της δημοτικής βιβλιοθήκης, που είχε ήδη πλούσια δράση στην τοπική κοινότητα, καθώς και η σύνδεση με ανθρώπους-κλειδιά της Ραψάνης, που λειτούργησαν διευκολυντικά για μας (μέλη του συλλόγου γυναικών, επαγγελματίες του χωριού, φορείς της κοινότητας). Δώσαμε λοιπόν χρόνο, ώστε να γνωρίσουμε τον τόπο, τους ανθρώπους, να κατανοήσουμε τον τρόπο που λειτουργεί η κοινότητα της Ραψάνης.

Οι δράσεις μας

Πέρα από τις ενταξιακές δραστηριότητες για τα μέλη των Προγραμμάτων μας σε Θεσσαλονίκη και Λάρισα και τα εκπαιδευτικά προγράμματα για τους επαγγελματίες υγείας, ο στόχος μας ήταν η ανάπτυξη δράσεων προς την ενεργοποίηση και ανάπτυξη της τοπικής κοινότητας. Πολύ νωρίς στη διάρκεια της παρουσίας μας στη Ραψάνη οργανώσαμε δράσεις πολιτισμού, ιστορίας, λαογραφίας, οικολογίας, αγωγής υγείας, εκπαίδευσης. Περιπατητικές περιηγήσεις στη φύση, παιχνίδια για μικρούς και μεγάλους, θεατρικές παραστάσεις και κινηματογράφος, εικαστικά, μουσική, παρουσιάσεις βιβλίων από τη μία, αλλά και εκπαιδευτικά σεμινάρια, επιστημονικές διαλέξεις, συναντήσεις με αφορμή επίκαιρα θέματα γύρω από την ανάπτυξη και τις προοπτικές της τοπικής κοινότητας από την άλλη, συνθέτουν μια προσπάθεια πολιτισμικής άνθησης του χωριού και της ευρύτερης περιοχής.

Με την πάροδο των χρόνων και μέσα από τις σχέσεις εμπιστοσύνης που έχουν αναπτυχθεί, οι δράσεις προσαρμόζονται όλο και πιο πολύ στις ανάγκες των ανθρώπων, εμπλουτίζονται και γίνονται πιο συνεργατικές και συμμετοχικές.

Όρια, ερωτήματα, προοπτικές

Η διαμόρφωση μιας κουλτούρας δημιουργίας με αφορμή τις δράσεις μας, σε συνεργασία με τους τοπικούς φορείς, ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες που ζωντανεύει το χωριό, μας υποδεικνύει νέες ιδέες και προοπτικές για δράση και συνεργασίες. Διαπιστώνουμε ότι οι συνεργατικές δράσεις εκπαίδευσης μέσα από τον πολιτισμό, καθώς και η ίδια η δραστηριοποίησή μας στο πλαίσιο μιας αποκεντρωμένης (αλλά και παραμελημένης) κοινότητας, έχουν μεγάλη σημασία για την ενδυνάμωση της τοπικής κοινότητας και την ανάπτυξη αξιών και πρακτικών όπως η αλληλεγγύη, η συνεργατικότητα, το αμοιβαίο ενδιαφέρον, η συλλογική δράση.

Σε μια προσπάθεια να αναστοχαστούμε με βάση την εμπειρία μας, ζώντας καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς στο χωριό και αγαπώντας το, αλλά και μέσα από τις συζητήσεις με τους ντόπιους, αντιλαμβανόμαστε και τα όρια των δράσεων και των παρεμβάσεών μας στις υπάρχουσες συνθήκες – έλλειψη πρωτογενούς παραγωγής, απουσία νέων ανθρώπων και οικογενειών από το χωριό το μεγαλύτερο διάστημα του χρόνου (και απουσία κινήτρου για αποκέντρωση), έλλειψη υποδομών σε διάφορους τομείς και μη οργανωμένη αξιοποίηση (ή και εγκατάλειψη) των φυσικών, κοινωνικών και πολιτισμικών πόρων του χωριού. Ποιοι άνθρωποι θα αποφασίσουν να εγκατασταθούν στο χωριό; Με τι κίνητρο; Με ποια προοπτική;

Αυτά τα όρια και οι προβληματισμοί μάς οδηγούν και μας προκαλούν να ανοίξουμε ακόμα πιο έντονα τον διάλογο και τη συζήτηση με τους κατοίκους, τους φορείς και τις τοπικές αρχές γύρω από τις δυνατότητες ανάδειξης και αξιοποίησης των πόρων της κοινότητας προς μια «ήπια» ανάπτυξη, με βάση τις ανάγκες των ανθρώπων που ζουν στο χωριό, τις ανάγκες αυτών που θα το επιχειρούσαν, προσαρμοσμένες βέβαια και στις βασικές ανάγκες που υποδεικνύει η σύγχρονη εποχή.