ΑΡΘΡΟ
Ανάμεσα σε όλους όσους επλήγησαν με τον σκληρότερο τρόπο από την κλιματική κρίση, γυναίκες είναι αυτές που ανέλαβαν κάποιους από τους ηγετικούς ρόλους για την καταπολέμησή της. Σε τοπικό επίπεδο αντιμετωπίζουν απευθείας τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Σε διεθνές επίπεδο, η επίμονη υποστήριξη και η δικτύωση των ακτιβιστών υπέρ του φεμινισμού οδήγησαν την παγκόσμια κοινότητα στη συνεκτίμηση της διάστασης του φύλου κατά τη χάραξη κλιματικών πολιτικών. Εδώ παρουσιάζουμε κάποιες από τις βασικές εκκλήσεις για δίκαιη χρηματοδότηση με εξασφάλιση της ισοτιμίας των φύλων στο πλαίσιο κλιματικών θεμάτων σε παγκόσμια κλίμακα.
Η Συμφωνία του Κανκούν του 2010 τονίζει την ανάγκη για ίση συμμετοχή των γυναικών στις διαπραγματεύσεις για το κλίμα (στον όρο «γυναίκες» δίνουμε την έννοια μιας μη δυαδικής κοινωνικής κατηγορίας που καλύπτει όλους όσους ταυτίζονται με αυτήν). Αυτό δεν έχει ακόμα επιτευχθεί. Ωστόσο, οι σύνοδοι που πραγματοποιήθηκαν υπό το πρίσμα της Σύμβασης - Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (UNFCCC) οδήγησαν σε συμφωνίες, όπως το Πρόγραμμα Εργασίας της Λίμα (2014) και τα σχέδια δράσης για θέματα φύλου (2017, 2019), οι οποίες μπορούν τουλάχιστον να χρησιμοποιηθούν για την παρακολούθηση της προόδου σε σχέση με την επίτευξη κοινωνικά υπεύθυνων κλιματικών πολιτικών που ενσωματώνουν τη διάσταση του φύλου για τη διεθνή κοινότητα. Ο δρόμος, όμως, είναι μακρύς και οι διαπραγματεύσεις παίρνουν συχνά τη μορφή αγώνα.
Χρηματοδότηση για το κλίμα: πολύ λίγη και χωρίς εξασφάλιση της ισοτιμίας των φύλων
Σε παγκόσμιο επίπεδο πολιτικής, η επιτυχία της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή και του μετριασμού της εξαρτάται σε κρίσιμο βαθμό από την οικονομική υποστήριξη σημαντικών χωρών με εκπομπές για την καταπολέμηση της κρίσης στις χώρες του Παγκόσμιου Νότου. Τα διεθνή ταμεία για το κλίμα συνιστούν κορυφαία μέσα χρηματοδότησης και πολιτικής για ανεξάρτητες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Τα ταμεία αυτά πρέπει, ωστόσο, να παρακολουθούνται με κριτική ματιά. Προπαντός η κατανομή των κονδυλίων πρέπει να συγκαθορίζεται, καθώς η χρηματοδότηση για το κλίμα επηρεάζεται από συστημικά ζητήματα κλιματικής δικαιοσύνης που παραμένουν άλυτα και περιλαμβάνουν, επίσης, τη δικαιοσύνη μεταξύ των φύλων. Ποιος αποφασίζει πόσα χρήματα πηγαίνουν και πού; Επαρκούν τα ποσά για να αντισταθμίσουν τις αυξανόμενες απώλειες και ζημίες; Υιοθετείται μια συνολική προσέγγιση που εκτιμά τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα μέσα εξασφάλισης επιβίωσης ισάξια με την κλιματική προστασία; Και ιδιαιτέρως, έρχονται σε επαφή επίσης με τους εκπροσώπους των γυναικών και τις οργανώσεις τους σε τοπικό επίπεδο;
Ακτιβιστές και φορείς μάχονται ενάντια στην κλιματική κρίση
Για να επιτευχθεί κλιματική δικαιοσύνη η απαιτούμενη χρηματοδότηση πρέπει να λαμβάνει υπόψη τη διάσταση του φύλου. Οι ακτιβιστές για θέματα φύλου μοχθούν εδώ και πολλά χρόνια να ενσωματώσουν αυτήν τη διάσταση στις διαδικασίες της Σύμβασης - Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (UNFCCC). Πολυμερή ταμεία για το κλίμα συμπεριλαμβάνουν σε μεγαλύτερο βαθμό πολιτικές ενσωμάτωσης του φύλου στις στρατηγικές τους για την προσαρμογή και τη μείωση εκπομπών, τόσο σε επιχειρησιακό επίπεδο όσο και σε επίπεδο λήψης αποφάσεων. Κάτι τέτοιο συνιστά προαπαιτούμενο, ούτως ώστε τα κατανεμηθέντα κονδύλια να ενσωματώνουν τη διάσταση του φύλου με αποτελεσματικό και βιώσιμο τρόπο. Εδώ πρέπει να γίνει ειδική μνεία στο Πράσινο Ταμείο για το Κλίμα (GCF), το οποίο συμπεριέλαβε σταθερά την ένταξη της διάστασης του φύλου στα ιδρυτικά του έγγραφα και θεσμοθέτησε το 2015 μια στρατηγική κι ένα σχέδιο δράσης για το φύλο, πριν ακόμα εκδώσει τα πρώτα κονδύλια έργου.
Παρά την εν λόγω πρόοδο, δεν έχει ακόμα καθιερωθεί συστηματικά μια μετασχηματιστική και δεσμευτική προσέγγιση για το φύλο που καλύπτει τις προγραμματικές φάσεις, τα επίπεδα εργασίας, τα πεδία δραστηριότητας και τους φορείς παροχής συμβουλών και λήψης αποφάσεων στο σύνολό τους.
Η Liane Schalatek, σύμβουλος διεύθυνσης στο γραφείο του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ στην Ουάσινγκτον, έχει ασχοληθεί για πολλά χρόνια με τις μακροοικονομικές πτυχές της κλιματικής δικαιοσύνης. Η ειδίκευσή της σε θέματα φεμινισμού και κοινωνίας των πολιτών σε σχέση με τη χρηματοδότηση για το κλίμα έχει βαρύτητα για τα κλιματικά ταμεία και τις κλιματικές διαπραγματεύσεις. Για να χρησιμοποιήσουμε αυτό το μέσο της εξειδίκευσης στις πολιτικές των «ταμείων για το κλίμα» ευρύτερα στην προάσπιση του φεμινισμού, συμπεριλαμβανομένων των φετινών διαπραγματεύσεων της Επιτροπής του ΟΗΕ για τη Θέση των Γυναικών, συνοψίζουμε τις βασικότερες κριτικές αναφορικά με «την ελλιπή ένταξη της διάστασης του φύλου» στους φορείς χρηματοδότησης για το κλίμα και διατυπώνουμε κεντρικά αιτήματα για καθολική, δίκαιη χρηματοδότηση για το κλίμα με συνεκτίμηση της διάστασης του φύλου.
Βασικές αρχές και δράσεις για κλιματική χρηματοδότηση που συνεκτιμά τη διάσταση του φύλου
Η ισότητα των φύλων και η ενδυνάμωση των γυναικών πρέπει να αναγνωρισθούν ως κατευθυντήριες αρχές και να αποτελέσουν αντικείμενο μιας οριζόντιας εντολής προς όλα τα χρηματοδοτικά μέσα για το κλίμα. Η προσέγγιση σε σχέση με το φύλο πρέπει να στηρίζεται στα δικαιώματα, να έχει μετασχηματιστικό και συμπεριληπτικό χαρακτήρα και να ενσωματώνεται σε διαφανείς και συμμετοχικές θεσμικές διαδικασίες. Για τον σκοπό αυτό χρειάζονται:
Μια επωφελής ανθρωποκεντρική προσέγγιση στα μέτρα προσαρμογής και μετριασμού, η οποία δίνει ιδιαίτερη προσοχή σε μερικές από τις δράσεις μικρής κλίμακας που έχουν ως άξονα κοινότητες με μεγάλη εκπροσώπηση γυναικών και εγγυάται ότι η παραχώρηση δημόσιας χρηματοδότησης περνάει σε γυναίκες δικαιούχους. Στο πεδίο του μετριασμού, αυτό συνεπάγεται την εστίαση στην παροχή πρόσβασης σε ενεργειακούς πόρους μέσω ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ως τρόπο αντιμετώπισης της διαρκούς ενεργειακής ένδειας πολλών γυναικών.
Ρητά κριτήρια φύλου στα πλαίσια μέτρησης των στόχων και των αποτελεσμάτων απόδοσης καθώς και για την αξιολόγηση των επιλογών χρηματοδότησης. Τέτοιου είδους κριτήρια θα πρέπει να περιλαμβάνουν την υποχρεωτική ανάλυση ως προς το φύλο του προτεινόμενου έργου, ένα πλήρως κοστολογημένο σχέδιο δράσης ως προς το φύλο ειδικά για το εκάστοτε έργο, συνεκτίμηση της διάστασης του φύλου στον προϋπολογισμό, μερικούς διαφανείς ποσοτικούς και ποιοτικούς δείκτες που μετρούν τον τρόπο συμβολής της χρηματοδότησης στους στόχους της ισότητας των φύλων καθώς και τη συστηματική συλλογή δεδομένων διαχωρισμένων βάσει φύλου.
Ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων και ειδημοσύνη για θέματα φύλου σε όλους τους φορείς παροχής συμβουλών και λήψης αποφάσεων των ταμείων, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι αρχές της ισότητας των φύλων ενσωματώνονται σε όλα τα βήματα που σχετίζονται με την ανάπτυξη χρηματοδότησης και τον προγραμματισμό (διαπίστευση, εγκρίσεις, παρακολούθηση, υποβολή στοιχείων και αξιολόγηση).
Ειδικές προσπάθειες αναζήτησης της ουσιαστικής συνεισφοράς και συμμετοχής των γυναικών ως βασικών ενδιαφερομένων και ωφελουμένων μερών σε συντονιστικούς μηχανισμούς κονδυλίων χωρών, όπως επενδυτικά σχέδια και στρατηγικές για το κλίμα.
Κατευθυντήριες γραμμές για χρηματοδότηση, κριτήρια κατανομής και χρηματοδοτικά μέσα που εξασφαλίζουν συνεκτίμηση της διάστασης του φύλου για κάθε θεματικό πεδίο χρηματοδότησης (προσαρμογή και μείωση των εκπομπών) και συγκεκριμένους τομείς (π.χ. υδρευτικά και αγροτικά έργα και προστασία των δασών) και τακτική αξιολόγηση του αντικτύπου αυτών.
Προσεγγίσεις για την αύξηση της πρόσβασης τοπικών γυναικείων ομάδων (και γυναικών επιχειρηματιών) σε χρηματικούς πόρους, όπως μέσω προσεγγίσεων χορήγησης μικρών επιχορηγήσεων στο πλαίσιο βελτιωμένων προσπαθειών άμεσης πρόσβασης σε πράσινες πιστωτικές γραμμές.
Σε μια εκτενή έκθεση θέσης για την Επιτροπή για τη Θέση των Γυναικών, η Liane Schalatek εξηγεί τις δράσεις που πρέπει να αναλάβει τώρα η διεθνής κοινότητα για να βελτιώσει τόσο την ποιότητα όσο και το αντικείμενο της χρηματοδότησης για το κλίμα με παράλληλη συνεκτίμηση της διάστασης του φύλου. Εδώ συνοψίζουμε βασικές προτάσεις που αφορούν την ευθύνη της Γερμανίας, ως βασικής χώρας επιχορήγησης και σημαντικού φορέα μετριασμού της κλιματικής αλλαγής:
Μετά το πρώτο βήμα αύξησης της συνεισφοράς της στο Ταμείο Προσαρμογής (26η διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή - COP 26), η Γερμανία θα πρέπει να ενισχύσει ουσιαστικά τη χρηματοδότηση για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή (η οποία μέχρι στιγμής συνίσταται μόνο στο 20% περίπου της χρηματοδότησης που διαθέτει για το κλίμα). Θα πρέπει, επίσης, να ξεκινήσει να παρέχει κονδύλια για να αντισταθμίσει απώλειες και ζημίες σε πληγείσες χώρες και κοινότητες.
Στις διμερείς συνεργασίες χρηματοδότησης και ανάπτυξης, θα πρέπει να δίδεται προτεραιότητα σε επιχορηγήσεις έναντι των δανείων. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να διατηρήσουν οι αναπτυσσόμενες χώρες την ικανότητα επένδυσης σε εθνικά συστήματα κοινωνικής ασφάλισης και υγείας. Σε αντίθετη περίπτωση, οι γυναίκες είναι αυτές που φέρουν το μεγαλύτερο βάρος των κλιματικών καταστροφών και της κατάρρευσης των συστημάτων κοινωνικής ευημερίας.
Οι χώρες παροχής επιχορήγησης, όπως η Γερμανία, πρέπει να αυξήσουν την ποσοστιαία συνεισφορά τους σε πολυμερή κλιματικά ταμεία με βελτιωμένη άμεση πρόσβαση για γυναίκες και περιθωριοποιημένες κοινότητες σε τοπικό επίπεδο.
Να υιοθετηθεί ο στόχος της διάθεσης του ενός τρίτου από τη γερμανική χρηματοδότηση για το κλίμα σε άμεση πρόσβαση, ούτως ώστε να υποστηριχθούν οργανώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα των γυναικών που μέχρι στιγμής δεν επωφελήθηκαν επαρκώς από τη Διεθνή Πρωτοβουλία για το Κλίμα (IKI).
Για μια πραγματικά κοινωνικά υπεύθυνη χρηματοδότηση για το κλίμα που εξασφαλίζει την ισοτιμία των φύλων δεν πρέπει να δίδονται επιδοτήσεις επενδύσεων του ιδιωτικού τομέα, οι οποίες προωθούν κλιματικά έργα που σχετίζονται με και αποσκοπούν στο κέρδος, όπως αναδασώσεις με μονοκαλλιέργειες, ιδιωτικοποίηση των υποδομών ύδρευσης και ενέργειας, συμπεριλαμβανομένης της απαλλοτρίωσης γης, της περιορισμένης πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες και της παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Υπό αυτό το πρίσμα, η Γερμανία θα πρέπει ιδιαιτέρως να επανεξετάσει τις υπάρχουσες επιδοτήσεις προστασίας δασοτόπων του ιδιωτικού τομέα.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στο de.boell.org στις 21 Μαρτίου 2022.