Πολλά από τα ρούχα που φοράμε είναι κατασκευασμένα εν μέρει ή και εξολοκλήρου από πλαστικό. Οι καταναλωτές συχνά αγνοούν ότι πίσω από όρους όπως πολυαμίδιο, πολυεστέρας, ακρυλικό ή νάιλον, κρύβονται οι συνθετικές ίνες – με άλλα λόγια: το πλαστικό.
Αυτά τα υλικά είναι δημοφιλή τόσο στους παραγωγούς όσο και τους καταναλωτές. Είναι ελαστικά και στεγνώνουν γρήγορα. Έχουν μαλακή αίσθηση, και τα ρούχα που φτιάχνονται από αυτά ζυγίζουν λιγότερο από παρόμοια με ύφασμα από φυσικές ίνες όπως το βαμβάκι.
Οι τεχνητές ίνες κατασκευάζονται από πολυμερή που χωρίζονται σε δύο ομάδες. Τα πολυμερή με βάση την κυτταρίνη, όπως η βισκόζη, παράγονται συνήθως από ξύλο, ενώ τα συνθετικά πολυμερή, όπως ο πολυεστέρας, περνούν διάφορα στάδια παραγωγής, αλλά δεν παύουν να προέρχονται από το αργό πετρέλαιο ή το φυσικό (ορυκτό) αέριο. Το 2017, περίπου 70% όλων των ινών που φτιάχτηκαν παγκοσμίως ήταν τεχνητές, με τον πολυεστέρα να αντιπροσωπεύει το υψηλότερο ποσοστό της παραγωγής συνθετικών ινών (80%), που μάλιστα αυξάνεται συνεχώς.
Υπολογίζεται ότι 53,7 εκατομμύρια τόνοι πολυεστέρα κυκλοφόρησαν στην αγορά το 2017. Το 94% του υλικού παράγεται και μεταποιείται στην Ασία και ιδίως στην Κίνα. Περίπου οι μισές από τις ίνες πολυεστέρα που παράγονται χρησιμοποιούνται στα ρούχα μας. Τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα –περιλαμβανομένων των βιομηχανικών υφασμάτων– αντιπροσωπεύουν το 15% της ετήσιας παραγωγής πλαστικών παγκοσμίως.
Η βιομηχανία ενδυμάτων αποτελεί, επίσης, μια από τις σημαντικές αιτίες ρύπανσης των υπόγειων υδάτων, των ποταμών και των θαλασσών. Χρησιμοποιούνται 20.000-40.000 διαφορετικά χημικά για την επεξεργασία και τη βαφή των ρούχων.
Πολλά από αυτά είναι καρκινογόνα, αλλάζουν τον γενετικό μας κώδικα και βλάπτουν την αναπαραγωγική ικανότητα, ενώ ενοχοποιούνται για την πρόκληση αλλεργιών και επηρεάζουν το ορμονικό σύστημα. Γνωστά επιβλαβή πρόσθετα περιλαμβάνουν φορμαλδεΰδη, τα επονομαζόμενα υπερφθοριωμένα χημικά, επιβραδυντές καύσης, βαφές και άλλα πρόσθετα. Οι εργαζόμενοι στη βιομηχανία ενδυμάτων εκτίθενται σε τέτοιες μολυσματικές ουσίες σε πολλά στάδια της αλυσίδας παραγωγής. Επιπλέον, αυτά τα συστατικά βλάπτουν τους κατοίκους που ζουν κοντά στις εγκαταστάσεις παραγωγής και ροής λυμάτων. Οι συνέπειες είναι εκτεταμένες: Πολλοί εργαζόμενοι στη βιομηχανία κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων –περίπου 70% από αυτούς παγκοσμίως είναι γυναίκες– πάσχουν από ασθένειες που σχετίζονται με την εργασία τους. Έχει αποδειχθεί ήδη η σχέση μεταξύ της φορμαλδεΰδης και θανάτων από λευχαιμία. Οι γυναίκες που εργάζονται με συνθετικές ίνες σε εργοστάσια κλωστοϋφαντουργίας διατρέχουν υψηλό κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού, ενώ εκείνες που δουλεύουν στην υφαντουργία στην Κίνα και έρχονται σε επαφή με αυτές τις ίνες διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο αποβολής. Ακόμη και μετά την παραγωγή τους, τα συνθετικά ρούχα προκαλούν προβλήματα. Αφού πλυθούν, μικροπλαστικά σωματίδια που φεύγουν από αυτά εισέρχονται στο περιβάλλον. Μελέτες έχουν δείξει ότι ανά πλύση 5 κιλών ρούχων μπορούν να απελευθερωθούν 6 εκατομμύρια μικροΐνες, ενώ η πλύση μίας μόνο συνθετικής ζακέτας φλις μπορεί να απελευθερώσει 250.000 τέτοια σωματίδια. Λίγα είναι γνωστά για τον τρόπο με τον οποίο αυτά τα μικροπλαστικά επηρεάζουν την ανθρώπινη υγεία.
Ωστόσο, είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό το γεγονός ότι προσελκύουν άλλους ρύπους σαν μαγνήτες. Αυτού του είδους οι ρύποι περιλαμβάνουν ανθεκτικές οργανικές ενώσεις και άλλες τοξίνες με μεγάλη διάρκεια ζωής, που είναι ιδιαίτερα επιβλαβείς για την υγεία. Οι ουσίες αυτές εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα μαζί με τα μικροπλαστικά: Έχουν ήδη ανιχνευθεί σε αλάτι, ψάρια, μύδια, ακόμη και σε ανθρώπινα περιττώματα. Μέχρι σήμερα, τα εργοστάσια επεξεργασίας λυμάτων ή τα πλυντήρια δεν είναι σε θέση να φιλτράρουν τις μικροΐνες.
Ο Άτλας του Πλαστικού φιλοδοξεί να ενημερώσει σωστά όποιον/α ενδιαφέρεται να αποτελέσει μέρος στην λύση του πλαστικού προβλήματος, παρέχοντας με συνοπτικό και εύληπτο τρόπο πληροφορίες σχετικά με τις επιπτώσεις που έχει η συγκεκριμένη μορφή ρύπανσης.
Κατέβασέ τον δωρεάν από εδώ
Πρέπει και οι ίδιοι οι καταναλωτές να αναλάβουν μέρος της ευθύνης για την κατάσταση. Ρούχα που μπορούν ακόμα να φορεθούν, καταλήγουν σε ποσοστό 64% συνήθως στα σκουπίδια. Στην ΕΕ, το 80% καταλήγει είτε στους αποτεφρωτές αποβλήτων είτε στους χώρους υγειονομικής ταφής. Μόνο 10%-12% μεταπωλούνται τοπικά, ενώ τα υπόλοιπα εξάγονται σε αναπτυσσόμενες χώρες, προκαλώντας ζημία στους εγχώριους παραγωγούς και πλήττοντας τις ντόπιες αγορές. Τα υφάσματα που καταλήγουν στη θάλασσα, επίσης, φτάνουν βαθύτερα σε σύγκριση με άλλα πλαστικά προϊόντα και μπορούν να δημιουργήσουν προβλήματα στη θαλάσσια ζωή.
Μια από τις αιτίες του προβλήματος είναι η λεγόμενη βιομηχανία της γρήγορης μόδας. Οι εταιρείες ρίχνουν στην αγορά τεράστιο όγκο φθηνών ενδυμάτων. Τα τελευταία 20 χρόνια, η ποσότητα των ρούχων που πετιούνται κάθε χρόνο στις ΗΠΑ διπλασιάστηκε από 7 σε 14 εκατομμύρια τόνους. Η βιομηχανία της γρήγορης μόδας έχει σημαντικό μερίδιο στη ρύπανση του περιβάλλοντος και θέτει σε κίνδυνο την υγεία. Η «κουλτούρα του έξω», η οποία απαιτεί ρούχα όσο το δυνατόν πιο λειτουργικά, τροφοδοτεί επίσης την παραγωγή τεχνητών ινών.
Η ανακύκλωση ενδυμάτων αυξάνεται, αλλά δεν μεταβάλλει ιδιαίτερα την προβληματική κατάσταση. Η παγκόσμια κατανάλωση ανακυκλωμένου πολυεστέρα αυξήθηκε κατά 58% από το 2015 έως το 2016. Για να είναι εφικτή η ανακύκλωση σε μεγάλη κλίμακα, οι διαφορετικές ίνες δεν πρέπει να αναμιγνύονται, αλλά ο διαχωρισμός τους κατά τη διαδικασία ανακύκλωσης είναι ιδιαίτερα περίπλοκος.
Επιπλέον, εκτός από την παραγωγή κατάλληλων προς ανακύκλωση υλικών, απαιτείται ένα σύστημα επιστροφής χρησιμοποιημένων ρούχων, το οποίο δεν έχει καν δημιουργηθεί σε πολλές χώρες. Ακόμα και αυτό, πάντως, είναι μια μάλλον επιφανειακή και προσωρινή λύση. Χάρη στην ανακύκλωση οι συνθετικές ίνες χρησιμοποιούνται για περισσότερο καιρό, αλλά με κάθε νέα χρήση, η ποιότητά τους χειροτερεύει, και στο τέλος καταλήγουν και πάλι στα σκουπίδια.
Ένα πιο βιώσιμο στυλ κατανάλωσης είναι απαραίτητο, αν κάποιος θέλει πραγματικά να περιορίσει τους κινδύνους για το περιβάλλον και την υγεία. Η ανταλλαγή ρούχων και η αγορά μεταχειρισμένων, για παράδειγμα, είναι καλοί τρόποι για να επιβραδυνθεί η παραγωγή νέων. Οι παραγωγοί σήμερα δεν μπορούν να καλύψουν τη ζήτηση για ρούχα με ίνες από βιώσιμες πηγές, όπως το οργανικό βαμβάκι. Υπάρχουν, βέβαια, οργανικά υφάσματα και αναπτύσσονται νέες προσεγγίσεις για τον μετασχηματισμό φυσικών υλικών, όπως κελύφη οστρακοειδών, δέντρα, κάνναβη, τσουκνίδες και λινάρι–ιδανικά από τοπικές πηγές προέλευσης– σε ίνες κατάλληλες για την κατασκευή υφασμάτων. Ωστόσο, και αυτές οι διαδικασίες πρέπει να εξεταστούν για τις περιβαλλοντικές, υγειονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις τους. Για παράδειγμα, είναι σημαντικό να αποφευχθούν οι μονοκαλλιέργειες, η χρήση χημικών ουσιών που είναι επιβλαβείς για την υγεία ή το περιβάλλον, καθώς και η αλόγιστη δασοκομία.
Αποτελεί άρθρο αφιερώματος από τον Άτλαντα του Πλαστικού