Συνεταιρισμοί συλλεκτών απορριμμάτων και οργανώσεις Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας

Συνεταιρισμοί συλλεκτών απορριμμάτων και οργανώσεις Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ένας αποτελεσματικός τρόπος διαχείρισης των απορριμμάτων είναι απαραίτητος για τη διασφάλιση της δημόσιας υγείας και υγιεινής, την προστασία του περιβάλλοντος και τη βελτίωση της αποδοτικότητας των πόρων. Η διαχείριση στερεών αποβλήτων βρίσκεται σχεδόν πάντα στη δικαιοδοσία των τοπικών αρχών (τοπική αυτοδιοίκηση) και συνήθως αποτελεί τη μεγαλύτερη δαπάνη στον προϋπολογισμό τους, ιδίως στις αναπτυσσόμενες χώρες. Ωστόσο, συνεχίζει να αποτελεί μια πρόκληση λόγω των περιορισμένων οικονομικών, φυσικών και ανθρώπινων πόρων. Σε χώρες και πόλεις όπου τα δημόσια συστήματα διαχείρισης απορριμμάτων δεν είναι επαρκώς ανεπτυγμένα, άτυποι συλλέκτες απορριμμάτων, εδώ και καιρό, παίζουν βασικό ρόλο στη συλλογή, διαλογή και ανακύκλωσή τους.

Συλλέκτες απορριμμάτων μπορεί να είναι άτομα που ψάχνουν στα σκουπίδια για φαγητό, ρουχισμό και για την κάλυψη άλλων, βασικών καθημερινών αναγκών, ή και ιδιώτες που συλλέγουν άτυπα τα ανακυκλώσιμα υλικά ώστε να τα πουλήσουν σε μεσάζοντες ή επιχειρήσεις, καθώς επίσης και οργανωμένοι συλλέκτες και διαλογείς ανακυκλώσιμων υλικών. Η πλειοψηφία των συλλεκτών απορριμμάτων ασχολείται με αστικά στερεά απόβλητα. Τα τελευταία χρόνια οι συλλέκτες απορριμμάτων έχουν αρχίσει να ανακτούν ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά απόβλητα (e-waste) ως μια επιπλέον πηγή ανακυκλώσιμου υλικού.

Λόγω του άτυπου χαρακτήρα των εργασιών τους, τα στατιστικά στοιχεία σχετικά με τους συλλέκτες απορριμμάτων εξακολουθούν να είναι περιορισμένα. Το 2013, η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ILO) εκτιμούσε ότι μόνο το ένα πέμπτο όσων εργάζονται στη βιομηχανία διαχείρισης και ανακύκλωσης απορριμμάτων απασχολείται επίσημα. Αν και υπάρχουν λίγα αξιόπιστα δεδομένα, ένας σημαντικός αριθμός εργαζομένων που ασχολούνται με την ανακύκλωση και τη διαχείριση των απορριμμάτων είναι γυναίκες, οι οποίες συχνά εργάζονται ως συλλέκτριες απορριμμάτων στο κατώτερο τμήμα της παραοικονομίας. Η Βραζιλία είναι μία από τις λίγες χώρες που δημοσιοποιεί συστηματικά, επίσημα στατιστικά στοιχεία για τους άτυπους συλλέκτες απορριμμάτων. Τα στοιχεία από τη Βραζιλία δείχνουν ότι πάνω από 250.000 άτομα ασχολούνται με τη συλλογή απορριμμάτων.

Οι συλλέκτες απορριμμάτων συμβάλλουν σημαντικά στη δημόσια υγεία, την υγιεινή και το περιβάλλον σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο, προάγοντας την κυκλοφορία των πόρων και μειώνοντας την ποσότητα των απορριμμάτων. Σύμφωνα με μια μελέτη του UN Habitat, οι συλλέκτες απορριμμάτων πραγματοποιούν την πλειονότητα της, εν εξελίξει, συλλογής απορριμμάτων σε διάφορες πόλεις αναπτυσσόμενων χωρών, χωρίς κόστος για τους δήμους. Σύμφωνα με μια μελέτη του 2007, οι συλλέκτες απορριμμάτων ανακτούσαν περίπου το 20% όλων των απορριμμάτων σε τρεις από τις έξι πόλεις που μελετήθηκαν. Παρά την περιβαλλοντική και κοινωνική τους συνεισφορά, οι συλλέκτες απορριμμάτων συνήθως δεν αναγνωρίζονται νομικά ως εργαζόμενοι. Υποφέρουν από κακές συνθήκες εργασίας και στερούνται κοινωνικής προστασίας. Οι ακόλουθες ελλείψεις αξιοπρεπών συνθηκών εργασίας είναι μεταξύ των κυριότερων που αντιμετωπίζουν οι συλλέκτες απορριμμάτων ανά τον κόσμο.

• Επικίνδυνο εργασιακό περιβάλλον και έλλειψη εργασιακής ασφάλειας και υγείας (OSH): Οι συλλέκτες απορριμμάτων αντιμετωπίζουν τακτικά κινδύνους ασθενειών και τραυματισμών, εκτιθέμενοι σε τοξικά υλικά, μολυσμένα υπολείμματα ή αιχμηρά αντικείμενα. Εκείνοι που δραστηριοποιούνται σε ανοικτές χωματερές ή χώρους υγειονομικής ταφής, αντιμετωπίζουν ιδιαίτερους κινδύνους τραυματισμών ή ακόμη και απώλειας της ζωής, καθώς μπορεί να χτυπηθούν από φορτηγά ή να πέσουν θύματα καθίζησης ή κατολίσθησης του εδάφους και πυρκαγιάς.
• Χαμηλές αμοιβές και αδύναμη θέση έναντι των μεσαζόντων: Οι συλλέκτες απορριμμάτων, ιδίως όταν είναι ανοργάνωτοι, έχουν συχνά αδύναμη διαπραγματευτική θέση έναντι των μεσαζόντων, με αποτέλεσμα να τους πουλάνε τα ανακυκλώσιμα σε πολύ χαμηλές τιμές.
• Αποκλεισμός από δημοτικά συστήματα διαχείρισης απορριμμάτων: Ολοένα και περισσότεροι συλλέκτες απορριμμάτων εκτοπίζονται από χωματερές ή εξαιρούνται από τις διαδικασίες υποβολής προσφορών και σύναψης συμβάσεων διαχείρισης απορριμμάτων λόγω της υιοθέτησης τεχνολογιών έντασης κεφαλαίου (π.χ. μετατροπή αποβλήτων σε ενέργεια και νέα συστήματα αποκομιδής), καθώς και της ιδιωτικοποίησης και ανάθεσης της διαχείρισης απορριμμάτων σε σχετικά μεγάλες ιδιωτικές εταιρείες, μιας και η ανακύκλωση εξελίσσεται σε κερδοφόρα δραστηριότητα.
• Κοινωνικός στιγματισμός και διακρίσεις: Οι συλλέκτες απορριμμάτων συχνά ανήκουν σε μειονεκτούσες και ευάλωτες κοινωνικές ομάδες (π.χ. μετανάστες και πρόσφυγες, άνεργοι, γυναίκες, παιδιά, άτομα με αναπηρίες και εθνικές και θρησκευτικές μειονότητες). Συχνά αντιμετωπίζουν στιγματισμό, υφίστανται διακρίσεις και παρενοχλούνται από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς στις αλυσίδες διαχείρισης των απορριμμάτων. H εκστρατεία κοινωνικών εκκαθαρίσεων τη δεκαετία του 1990 στην Κολομβία, ήταν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα εχθρικής στάσης της κοινωνίας απέναντι στους συλλέκτες απορριμμάτων.

Ο ρόλος των συνεταιρισμών συλλεκτών απορριμμάτων και των οργανώσεων κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας

Ως απάντηση στις προκλήσεις αυτές, οι συλλέκτες απορριμμάτων δημιούργησαν συνεταιρισμούς και άλλες οργανώσεις κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας (ΚΑΛΟ), κυρίως στη Λατινική Αμερική και τη Νότια Ασία. Το 2013, εκπρόσωποι οργανισμών συλλογής απορριμμάτων συμμετείχαν για πρώτη φορά στη Διεθνή Συνδιάσκεψη Εργασίας (International Labour Conference) στην 102η Σύνοδο που επικεντρώθηκε στο θέμα "Αειφορική ανάπτυξη, πράσινες θέσεις εργασίας και αξιοπρεπής εργασία".

Οι συνεταιρισμοί ως επιχειρήσεις που ανήκουν στα μέλη τους και λειτουργούν με δημοκρατικές διαδικασίες, συμπεριλαμβανομένων των συλλεκτών απορριμμάτων, θεωρούνται μεταξύ των οδών για τη μετάβαση των εργαζομένων της παραοικονομίας, στην επίσημη οικονομία μέσω της ενίσχυσης της συλλογικής τους φωνής και της εκπροσώπησής τους, της εξασφάλισης θέσεων εργασίας και εισοδημάτων και της διευκόλυνσης της πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες και στην κοινωνική προστασία. Οι συνεταιρισμοί διαδραμάτισαν βασικό ρόλο στην ενσωμάτωση των συλλεκτών απορριμμάτων σε επίσημες αλυσίδες διαχείρισης απορριμμάτων, ιδίως στη Βραζιλία, την Αργεντινή, την Κολομβία, την Ινδία και τη Νότια Αφρική.

Ο ρόλος των συνεταιρισμών και των λοιπών οργανώσεων ΚΑΛΟ υπογραμμίζεται στην Εισήγηση της ILO για την Μετάβαση από την Άτυπη στην Επίσημη οικονομία, 2015 (Νο. 204). Η εισήγηση προτρέπει τα κράτη μέλη της ILO να υιοθετήσουν ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο εθνικής πολιτικής που θα αφορά την «προώθηση της επιχειρηματικότητας, των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων και άλλων μορφών επιχειρηματικών μοντέλων και οικονομικών μονάδων, όπως συνεταιρισμοί και κοινωνικές και αλληλέγγυες (ΚΑΛΟ) μονάδες". Τα σημεία συναίνεσης που ενέκρινε το Φόρουμ του Παγκόσμιου Διαλόγου για την Αξιοπρεπή Εργασία στη Διαχείριση των Ηλεκτρονικών/Ηλεκτρικών αποβλήτων (Ε-waste) αναγνωρίζουν επίσης το ρόλο των συνεταιρισμών και άλλων οργανώσεων ΚΑΛΟ στην προώθηση των δικαιωμάτων των εργαζομένων της παραοικονομίας των  ηλεκτρονικών/ηλεκτρικών αποβλήτων και ενθαρρύνουν την ανάπτυξη και την εφαρμογή πολιτικών και μέτρων για την αναβάθμιση του ρόλου τους.

Παραδείγματα συνεταιρισμών συλλεκτών απορριμμάτων και οργανώσεων κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας

α) Ενδυνάμωση της συλλογικής φωνής και της εκπροσώπησης των συλλεκτών απορριμμάτων στις διαδικασίες χάραξης πολιτικής

Με τη συμμετοχή ή τη σύσταση συνεταιρισμών και άλλων οργανώσεων ΚΑΛΟ, οι συλλέκτες απορριμμάτων μπορούν να ενισχύσουν τη συλλογική φωνή και τη διαπραγματευτική ισχύ τους με τις δημόσιες αρχές και άλλους ιδιωτικούς φορείς στις αλυσίδες διαχείρισης απορριμμάτων. Μπορούν επίσης να συμμετέχουν σε διαδικασίες χάραξης πολιτικής για τη διαχείριση των αποβλήτων που θα επηρεάσουν τη ζωή τους, όπως για παράδειγμα ενόψει του κλεισίματος χωματερών.

Στη Βραζιλία, η συλλογή απορριμμάτων συμπεριλήφθηκε ως επάγγελμα στην Ταξινόμηση Επαγγελμάτων της Βραζιλίας (Brazilian Occupation Classification, CBO) το 2001 και ο ρόλος των συλλεκτών απορριμμάτων στη συλλογή και ανακύκλωση υλικών αναφέρεται σαφώς στον Νόμο 12.305 για την Εθνική Πολιτική Στερεών Αποβλήτων που εγκρίθηκε το 2010. Βασικό ρόλο για τη θέσπιση αυτών των ομοσπονδιακών νομοθεσιών διαδραμάτισαν οι συνεταιρισμοί συλλογής απορριμμάτων και άλλες οργανώσεις ΚΑΛΟ που δημιουργήθηκαν σε δημοτικό επίπεδο στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Για παράδειγμα, η Ένωση Συλλεκτών Χαρτιού, Χαρτονιού και Επαναχρησιμοποιήσιμου Υλικού (Association of Collectors of Paper, Cardboard and Reusable Material, ASMARE) που σχηματίστηκε το 1990 στο Belo Horizonte της πολιτείας Minas Gerais λειτούργησε ως φωνή εκπροσώπησης των συλλεκτών απορριμμάτων σε διάφορες συζητήσεις για την πολιτική διαχείρισης των απορριμμάτων σε δημοτικό και περιφερειακό επίπεδο. Η ASMARE έχει καταχωριστεί νομικά ως ένωση αλλά στο εσωτερικό της λειτουργεί ως συνεταιρισμός. Το 1993, η δημοτική κυβέρνηση ξεκίνησε ένα πρόγραμμα με στόχο την προώθηση τόσο της δημόσιας υγείας όσο και της δημιουργίας εισοδηματικών ευκαιριών για τους συλλέκτες απορριμμάτων. Η ASMARE συμμετείχε στη διαδικασία διαβούλευσης και απέκτησε θέση ως επίσημος φορέας παροχής υπηρεσιών στο δημοτικό σύστημα ανακύκλωσης. Επιπλέον, όταν η Πολιτεία εξέδωσε ψήφισμα που απαιτούσε από τους δήμους να αναβαθμίσουν τους τελικούς χώρους αποκομιδής και να απαγορεύσουν την πρόσβαση των συλλεκτών απορριμμάτων σε χωματερές το 2001, η ASMARE και το Φόρουμ για τα Απορρίμματα και τη Συμμετοχή των Πολιτών της Πολιτείας Minas Gerais (Waste and Citizenship Forum of Minas Gerais State)  διοργάνωσαν σειρά συζητήσεων με διάφορους εμπλεκόμενους φορείς, ανοιχτές συνεδριάσεις και σεμινάρια όπου οι συλλέκτες απορριμμάτων μπορούσαν να εκφράσουν τα αιτήματά τους για μια συμπεριληπτική πολιτική διαχείρισης των απορριμμάτων. Ως αποτέλεσμα, η κυβέρνηση της πολιτείας εξέδωσε ένα τροποποιημένο ψήφισμα στα τέλη του 2003, το οποίο απαιτούσε από τους δήμους να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας και εναλλακτικές πηγές εισοδημάτων για τους συλλέκτες  απορριμμάτων που θα επηρεαστούν από το κλείσιμο χωματερών.

Η Συνεταιριστική Ένωση Ανακυκλωτών της Μπογκοτά (Cooperative Association of Recyclers of Bogotá, ΑRB) είναι μια δευτεροβάθμια ομοσπονδία 17 συνεργατικών οργανώσεων που αντιπροσωπεύουν περίπου 1.800 συλλέκτες απορριμμάτων στην Μπογκοτά της Κολομβίας. Η ARB δημιουργήθηκε στη δεκαετία του 1990 από τρεις συνεταιρισμούς συλλεκτών απορριμμάτων που διαμαρτυρήθηκαν για το κλείσιμο τριών ανοικτών χωματερών, χωρίς να ληφθούν υπόψη οι συλλέκτες απορριμμάτων που ζούσαν από αυτές. Η ARB προσέφυγε επανειλημμένα στη δικαιοσύνη, για την υπεράσπιση της συλλογής απορριμμάτων ως νόμιμου επαγγέλματος, χρησιμοποιώντας κυρίως διατάγματα προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων από το Συνταγματικό Δικαστήριο της Κολομβίας. Οι διακηρύξεις του Συνταγματικού Δικαστηρίου ήταν καθοριστικής σημασίας για τη διαπραγμάτευση μιας ολοκληρωμένης πολιτικής διαχείρισης των απορριμμάτων και την εισαγωγή ενός νέου συστήματος αμοιβών, για τις υπηρεσίες των συλλεκτών απορριμμάτων, το Μάρτιο του 2013. Σύμφωνα με αυτό το καθεστώς, οι συλλέκτες απορριμμάτων λαμβάνουν 87.000 COP (περίπου 30 US $) ανά τόνο ανακυκλώσιμου υλικού και καταχωρίζονται σε εγκεκριμένα κέντρα ζύγισης, σε ατομική βάση. Η αλλαγή πολιτικής δεν ωφέλησε μόνο τα μέλη της ARB, αλλά και άλλους συλλέκτες απορριμμάτων, μη μέλη της ARB, οι οποίοι συμπεριλήφθηκαν στο ίδιο καθεστώς πληρωμών.

β) Επισημοποιώντας τον ρόλο των συλλεκτών απορριμμάτων ως παρόχων δημοσίων υπηρεσιών

Μια βασική λειτουργία των συνεταιρισμών συλλογής απορριμμάτων και των οργανώσεων ΚΑΛΟ είναι η επισημοποίηση του ρόλου των συλλεκτών απορριμμάτων ως δημόσιων φορέων παροχής υπηρεσιών απορριμμάτων. Στην Ινδία υπάρχουν δύο σημαντικές περιπτώσεις όπου συλλέκτες απορριμμάτων οργανώθηκαν αρχικά σε συνδικαλιστικές οργανώσεις για να ενισχύσουν τη συλλογική φωνή τους και έπειτα δημιούργησαν τους συνεταιρισμούς τους για να παρέχουν υπηρεσίες διαχείρισης απορριμμάτων πρώτης γραμμής (front-end).

H Kagad Kach Patra Kashtakari Panchayat (KKPKP) είναι μια ένωση που ιδρύθηκε το 1993 στο Pune της Ινδίας. Αρχικά, υποστήριξε την προσπάθεια για μεγαλύτερη αναγνώριση της εργασίας των συλλεκτών απορριμμάτων, μέσω ερευνών σχετικά με τις συνθήκες εργασίας τους και τη συμβολή τους στη διαχείριση απορριμμάτων και στο περιβάλλον. Το 2005, σε συνεργασία με την Pune Municipal Corporation (PMC) και το Πανεπιστήμιο Γυναικών SNDT, η KKPKP υλοποίησε ένα πιλοτικό πρόγραμμα για την κατάρτιση 1.500 συλλεκτών απορριμμάτων στη συλλογή απορριμμάτων πόρτα-πόρτα. Βάση της επιτυχίας του, η δημοτική κυβέρνηση εξουσιοδότησε συλλέκτες και πλανόδιους αγοραστές απορριμμάτων να συλλέγουν ανακυκλώσιμα, με την επίδειξη ειδικής ταυτότητάς με φωτογραφία. Για την παροχή αυτών των υπηρεσιών, η KKPKP δημιούργησε τον Solid Waste Collection Handling (SWaCH), ένα συνεταιρισμό συλλεκτριών απορριμμάτων και πλανόδιων αγοραστριών απορριμμάτων το 2007. Ο συνεταιρισμός σύναψε πενταετή σύμβαση με την PMC το 2008, η οποία ανανεώθηκε για την περίοδο 2016-2020. Σήμερα, η SWaCH έχει πάνω από 3.000 εργαζόμενες (όλες γυναίκες) - 80% εκ των οποίων προέρχονται από περιθωριοποιημένες κάστες. Παρέχουν υπηρεσίες συλλογής απορριμμάτων πόρτα-πόρτα σε αντάλλαγμα τελών χρήσης που καταβάλει το κάθε νοικοκυριό, και κάνουν τη διαλογή, αφήνοντας τα μη ανακυκλώσιμα υλικά σε συγκεκριμένα σημεία που υποδεικνύονται από τις τοπικές αρχές. Αποκομίζουν έσοδα από τα τέλη χρήσης και από πωλήσεις ανακυκλώσιμων σε τοπικούς εμπόρους. Κάθε μέλος καταβάλλει ένα ετήσιο τέλος στον συνεταιρισμό και ένα ίσο ποσό για την ασφαλιστική του κάλυψη. Η PMC παρέχει στα μέλη της ειδικές ταυτότητες που τους επιτρέπουν να επωφελούνται και από άλλα προνόμια, όπως άτοκα δάνεια και εκπαιδευτική υποστήριξη για τα παιδιά τους. Η PMC παρέχει επίσης τον απαραίτητο εξοπλισμό ασφαλείας, αδιάβροχα, υποδήματα και στολές. Η επιτυχία της SWaCH οδήγησε στη  θέσπιση εθνικής νομοθεσίας που απαιτούσε από όλες τις ινδικές πόλεις να καταγράψουν τους συλλέκτες απορριμμάτων, να τους παράσχουν ειδικές ταυτότητες και να τους συμπεριλάβουν στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων για τη διαχείριση απορριμμάτων.

Η Ένωση Αυτοαπασχολούμενων Γυναικών (Self Employed Women’s Association, SEWA) είναι μια συνδικαλιστική ένωση που ιδρύθηκε το 1972 στο Αχμενταμπάντ του Γκουτζαράτ και αντιπροσωπεύει 1,8 εκατομμύρια γυναίκες που εργάζονται άτυπα. Είναι ένα ακόμη παράδειγμα της διπλής στρατηγικής, συνδικαλισμού και συνεργατισμού. Υπάρχουν περίπου 50.000 συλλέκτες απορριμμάτων στο Ahmedabad, από τους οποίους, περισσότεροι από τους μισούς είναι μέλη της SEWA. Από τη δεκαετία του 1990, η SEWA υποστήριξε την ίδρυση πολλών συνεταιρισμών συλλεκτών απορριμμάτων, μεταξύ των οποίων ο Karyasiddhi Mahila Cooperative, ο Saundarya Mahila Cooperative και ο Gitanjali Cooperative. Το 2004, η SEWA σύναψε σύμβαση με τον δήμο του Vejalpur για την παροχή υπηρεσίας συλλογής απορριμμάτων πόρτα-πόρτα σε 45.000 νοικοκυριά μέσω συνεταιρισμών που υποστηρίζονται από την SEWA. Ο δήμος πραγματοποίησε μια επένδυση για την κάλυψη διοικητικών δαπανών και δαπανών εξοπλισμού και κατέβαλε στις εργαζόμενες μηνιαίο μισθό 1125 Rs (περίπου 16$). Οι γυναίκες έλαβαν επίσης ένα τέλος χρήσης 10 Rs. (περίπου 0,15$) ανά νοικοκυριό και κέρδισαν πρόσθετο εισόδημα από την πώληση ανακυκλώσιμων που συλλέχθηκαν. Η SEWA παρείχε κατάρτιση στις γυναίκες σχετικά με τον τρόπο χρήσης του προστατευτικού εξοπλισμού και τον τρόπο αλληλεπίδρασης με τα νοικοκυριά. Ως αποτέλεσμα, τα εισοδήματα των εργαζόμενων γυναικών σχεδόν τετραπλασιάστηκαν και η ασφάλειά τους κατά την εργασία τους βελτιώθηκε σημαντικά.

Οι μικρού μεγέθους πρωτοβάθμιοι συνεταιρισμοί αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη διαπραγμάτευση με τις τοπικές αρχές και ανταγωνίζονται με μεγαλύτερους ιδιωτικούς φορείς στην αλυσίδα αξιοποίησης των απορριμμάτων. Με τη σύσταση ή την ένταξη σε δευτεροβάθμιες και τριτοβάθμιες ομοσπονδίες, μπορούν να διευρύνουν και να εξορθολογίσουν τις δραστηριότητές τους και να βελτιώσουν την ανταγωνιστικότητά τους. Για παράδειγμα, το Κεντρικό Συνεταιριστικό Δίκτυο Εργαζομένων Ανακυκλώσιμων Υλικών του Minas Gerais, Central Cooperative Network of Workers of Recyclable Materials of Minas Gerais (Redesol MG) στη Βραζιλία είναι ένα κέντρο συνεταιριστικών επιχειρήσεων που λειτουργεί στη μητροπολιτική περιοχή του Belo Horizonte. Σήμερα έχει 14 συνδεδεμένους συνεταιρισμούς και άλλες επιχειρήσεις ΚΑΛΟ που ασχολούνται με τη συλλογή, τη διαλογή και/ή την επεξεργασία ανακυκλώσιμων. Ορισμένες από αυτές έχουν επίσημες συμβάσεις με τους δήμους για την παροχή υπηρεσιών αποκομιδής απορριμμάτων. Το μέγεθος κάθε επιχείρησης κυμαίνεται από 10 έως 40 μέλη και ο συνολικός αριθμός των άμεσων εργαζομένων στο Redesol είναι πάνω από 250. Το Redesol επιτρέπει την από κοινού εμπορία των ανακυκλώσιμων υλικών και την τεχνολογική βελτίωση της συλλογής, της διαλογής, της επεξεργασίας και της μεταφοράς μεταξύ των συνδεδεμένων επιχειρήσεων. Παρέχει επίσης στους εταίρους κατάρτιση σχετικά με τη διαχείριση των απορριμμάτων και τη δημοκρατική διοίκηση και διαχείριση των συνεταιριστικών επιχειρήσεων.

 γ) Διευκολύνοντας την πρόσβαση στις υπηρεσίες και στην κοινωνική προστασία

Ορισμένοι συνεταιρισμοί συλλογής απορριμμάτων παρέχουν απευθείας στα μέλη τους βασικές υπηρεσίες όπως χρηματοδότηση, ασφάλιση, στέγαση, φροντίδα παιδιών και εκπαίδευση. Ταυτόχρονα, μπορούν να διαπραγματευτούν με κυβερνήσεις την επέκταση της κοινωνικής προστασίας στους συλλέκτες απορριμμάτων, ιδίως όταν αυτοί παρέχουν υπηρεσίες διαχείρισης των απορριμμάτων στο πλαίσιο σύναψης επίσημων συμβάσεων με τον δημόσιο τομέα.

Η Cooperativa Recuperar δημιουργήθηκε στο Medellin της Κολομβίας το 1983 ως απάντηση στο κλείσιμο μιας υπαίθριας χωματερής, με σκοπό τη διατήρηση του εισοδήματος ανθρώπων που ζούσαν από τη συλλογή ανακυκλώσιμων ειδών από τη χωματερή. Ο συνεταιρισμός υπέγραψε επίσημη σύμβαση με τις τοπικές αρχές και είναι νόμιμα υπεύθυνος για τη συλλογή των απορριμμάτων. Επί του παρόντος έχει περίπου 1000 μέλη, εκ των οποίων το 60 τοις εκατό είναι γυναίκες. Τα μέλη έχουν ασφαλιστική κάλυψη από το δημόσιο σύστημα υγείας, ενώ διαμέσου του συνεταιρισμού μπορούν να έχουν πρόσβαση σε δάνεια, υποτροφίες για τη συνέχιση των σπουδών τους, καθώς και σε ασφάλειες ατυχημάτων και ζωής.

Το Κίνημα των Αποκλεισμένων Εργατών (Movement of Excluded Workers, MTE) αποτελεί τον μεγαλύτερο συνεταιρισμό συλλογής απορριμμάτων στο Μπουένος Άιρες της Αργεντινής με πάνω από 2.500 μέλη. Ο συνεταιρισμός ίδρυσε οικοτροφείο για 160 παιδιά τα οποία δούλευαν ως ρακοσυλλέκτες, στο πλαίσιο της δράσης του για την αντιμετώπιση της παιδικής εργασίας με τη συγχρηματοδότηση τοπικών και εθνικών κυβερνήσεων. Τον Ιούνιο του 2017, το MTE επίσης άνοιξε ένα εκπαιδευτικό κέντρο, το "Anuillan" (σημαίνει αποφασιστική γυναίκα στη γλώσσα Mapuche) όπου τα μέλη που αποχώρησαν πρόωρα από το σχολείο για διάφορους λόγους θα μπορούσαν να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους. Περίπου 30 μαθητές μεταξύ 18 και 55 ετών πηγαίνουν στο σχολείο τρεις φορές την εβδομάδα.

Ομοίως στο Belo Horizonte της Βραζιλίας, η ASMARE ίδρυσε ένα κέντρο φροντίδας παιδιών, με τη στήριξη της τοπικής κυβέρνησης και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, για να μπορούν τα μέλη του να αφήνουν τα παιδιά τους, ώστε να μπορούν να εργαστούν για πλήρες ημερομίσθιο. Ως αποτέλεσμα του ανοιχτού διαλόγου μεταξύ των συλλεκτών απορριμμάτων και των υπευθύνων της τοπικής κυβέρνησης συμφωνήθηκε να αναλάβει ο δήμος τη διαχείριση και χρηματοδότηση του κέντρου φροντίδας παιδιών και τελικά εγκαινιάστηκε ως μέρος του εκπαιδευτικού συστήματος κέντρων προσχολικής αγωγής του δήμου το 2004.

O At-Tawafouk είναι ένας συνεταιρισμός που ιδρύθηκε το 2010 στο Rabat του Μαρόκου για να εξασφαλίσει τον βιοπορισμό των συλλεκτών απορριμμάτων που θα επηρεάζονταν από την απόφαση της τοπικής κυβέρνησης να κλείσει μία χωματερή και να την αντικαταστήσει με μια σύγχρονη εγκατάσταση διαλογής και υγειονομικής ταφής απορριμμάτων. Η πρωτοβουλία στηρίχθηκε αρχικά από έναν ιδιωτικό φορέα εκμετάλλευσης ΧΥΤΑ, το Prizzorno Environment, και από μια διεθνή ΜΚΟ, την Care. Ο συνεταιρισμός είναι τώρα υπεύθυνος για τη λειτουργία της εγκατάστασης και απασχολεί περισσότερους από 150 εργαζόμενους στην ανακύκλωση, οι περισσότεροι από τους οποίους στο παρελθόν ήταν συλλέκτες απορριμμάτων. Μέσω του συνεταιρισμού, όλα τα μέλη λαμβάνουν ένα σταθερό μηνιαίο μισθό περίπου 265 δολαρίων ΗΠΑ, μαζί με ασφαλιστική κάλυψη, πρόσβαση σε τραπεζικό λογαριασμό και δυνατότητα για στεγαστικό δάνειο με χαμηλό επιτόκιο.    

δ) Παρέχοντας ευκαιρίες για ανάπτυξη ικανοτήτων και δεξιοτήτων

Μια μελέτη του ILO / Women in Informal Economy: Globalizing Organizing (WIEGO) (2017) διαπίστωσε ότι σχεδόν όλοι οι συνεταιρισμοί συλλογής απορριμμάτων που ερευνήθηκαν παρέχουν ή/και διευκολύνουν την πρόσβαση στην τεχνική ή νομική κατάρτιση των μελών τους. Παρέχουν κατάρτιση σε θέματα λογιστικής και επιχειρηματικού σχεδιασμού, νομικής αναγνώρισης και τεχνικών δεξιοτήτων που σχετίζονται με τη διαχείριση απορριμμάτων, ενώ κάποιοι παρέχουν εκπαίδευση σχετικά με την εργασιακή ασφάλεια και υγεία (OSH) και την συνδικαλιστική κατάρτιση.

Ο συνεταιρισμός Mooi River Recycle Cooperative στη Νότια Αφρική παρέχει στα μέλη του αλλά και σε συλλέκτες απορριμμάτων, μη-μέλη, εκπαίδευση σχετικά με τη διαλογή απορριμμάτων και τη διαχείριση επικίνδυνων αποβλήτων. Τα μέλη λαμβάνουν επίσης πρόσθετα οφέλη, όπως εκτεταμένη εκπαίδευση στην ανακύκλωση των απορριμμάτων, κατάρτιση δεξιοτήτων για την επεξεργασία διαφόρων τύπων απορριμμάτων, κατάρτιση στη διοίκηση επιχειρήσεων, στη γνώση χειρισμού ηλεκτρονικών υπολογιστών, καθώς και προστατευτική ενδυμασία και εξοπλισμό ανακύκλωσης. Μέσω του συνεταιρισμού που ιδρύθηκε το 2009 με την υποστήριξη μίας ΜΚΟ, οι συλλέκτες απορριμμάτων συνεργάστηκαν επιτυχώς με την τοπική κυβέρνηση (Δήμος Mpofana) και έλαβαν νομική αναγνώριση στον τοπικό χώρο υγειονομικής ταφής του ποταμού Mooi.

Ο Planeta Verde είναι ένας συνεταιρισμός συλλεκτών απορριμμάτων που ιδρύθηκε το 2000 στην πόλη Rionegro της Κολομβίας, με σκοπό τη δημιουργία ευκαιριών απασχόλησης για ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες και τον μετριασμό των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την κακή διαχείριση των απορριμμάτων. Ο συνεταιρισμός που έχει 86 μέλη έδωσε έμφαση στην εκπαίδευση και στην κατάρτιση των συλλεκτών απορριμμάτων ώστε να μπορούν να επηρεάσουν την κρατική πολιτική διαχείρισης των απορριμμάτων. Πλέον, το 98% των μελών μπορεί να διαβάζει και να γράφει, το 70% έχει πρωτοβάθμια εκπαίδευση και το 24% έχει ολοκληρώσει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Τα μέλη λαμβάνουν συνεχή κατάρτιση σε μια σειρά θεμάτων, όπως η ισότητα των φύλων, η εργασιακή ασφάλεια και υγεία, η διαχείριση των προσωπικών τους οικονομικών, η ανάπτυξη επιχειρηματικών δεξιοτήτων και η διαχείριση των συνεταιρισμών.

Η δευτεροβάθμια συνεταιριστική ομοσπονδία Redesol MG στη Βραζιλία έχει υλοποιήσει διάφορα προγράμματα για την εκπαίδευση και ευημερία των εργαζομένων για τα συνδεδεμένα μέλη της. Τα πιο πρόσφατα έργα περιλαμβάνουν: μαθήματα αλφαβητισμού σε συνεργασία με το ίδρυμα Banco do Brazil, χαρτογράφηση των κινδύνων για την υγεία σε συνεργασία με το WIEGO και την εφαρμογή του Catafácil, ενός λογισμικού διαχείρισης για επιχειρήσεις συλλογής απορριμμάτων που αναπτύχθηκε μέσω της σύμπραξης διαφόρων οργανισμών συλλογής απορριμμάτων και τοπικών πανεπιστημίων.

ε) Ευαισθητοποιώντας την κοινή γνώμη για το ρόλο των συλλεκτών απορριμμάτων

Η αναγνώριση των συλλεκτών απορριμμάτων ως εργαζομένων ανακύκλωσης τόσο από την κοινωνία όσο και από τους ίδιους αποτελεί προϋπόθεση για την οικοδόμηση μιας συλλογικής φωνής και δυνατότητας αυτοεκπροσώπησης έτσι ώστε να μπορέσουν να συμμετέχουν σε διαπραγματεύσεις με εργοδότες, προμηθευτές, αγοραστές και μεσάζοντες. Οι συνεταιρισμοί συλλεκτών απορριμμάτων και οι οργανώσεις ΚΑΛΟ διεξάγουν έρευνες και εκστρατείες για την ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με το ρόλο τους σε συνεργασία με ερευνητές, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και άλλα υποστηρικτικά ιδρύματα.

O ASMARE συνεργάστηκε με ένα τοπικό πανεπιστημιακό μουσείο γνώσης και επιστήμης για τη διοργάνωση μιας έκθεσης σχετικά με την ιστορία των αγώνων για την κοινωνική αναγνώριση και την περιβαλλοντική συμβολή των συνεταιρισμών συλλεκτών απορριμμάτων στο Belo Horizonte. Μέσω αυτών των δραστηριοτήτων, οι συνεταιρισμοί συλλεκτών απορριμμάτων έχουν συνάψει επίσημες συμβάσεις για τη διαχείριση απορριμμάτων σε ειδικές εκδηλώσεις όπως το Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου FIFA 2014.

Βασικές προκλήσεις για τους συνεταιρισμούς συλλεκτών απορριμμάτων και τις οργανώσεις κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας

Παρόλο που έχει σημειωθεί μεγάλη πρόοδος όσον αφορά τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας των συλλεκτών απορριμμάτων μέσω συνεταιρισμών και άλλων οργανώσεων ΚΑΛΟ, εξακολουθούν να παραμένουν διάφορες προκλήσεις που αφορούν την ενσωμάτωση των συλλεκτών απορριμμάτων στα επίσημα συστήματα διαχείρισης απορριμμάτων και την προώθηση της αξιοπρεπούς εργασίας τους.

α) Οικονομικές προκλήσεις και προκλήσεις σχετιζόμενες με την αγορά

Μια μελέτη του ILO/WIEGO (2017) διαπίστωσε ότι πολλοί συνεταιρισμοί συλλεκτών απορριμμάτων δυσκολεύονται να επιτύχουν οικονομίες κλίμακας για να αποκτήσουν δικούς τους χώρους, να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους ή να μειώσουν το αίσθημα ανασφάλειας και αβεβαιότητας των μελών. Οι δυσκολίες αυτές σχετίζονται συχνά με την αδύναμη διαπραγματευτική τους δύναμη και τις περιορισμένες οικονομικές και χρηματοπιστωτικές τους δυνατότητες. Επιπλέον, επηρεάζονται επίσης αρνητικά από την υιοθέτηση τεχνολογιών έντασης κεφαλαίου, όπως οι μονάδες παραγωγής ενέργειας από  απορρίμματα, καθώς και από την ιδιωτικοποίηση της διαχείρισης απορριμμάτων. Ακόμη και όταν η διαχείριση των αποβλήτων είναι ανοικτή για υποβολή προσφορών, οι μικροί συνεταιρισμοί δεν είναι σε θέση να ανταγωνιστούν μεγαλύτερες και καλά εδραιωμένες εταιρείες διαχείρισης απορριμμάτων, ελλείψει κρατικής στήριξης.[1] 

Προκειμένου να αντιμετωπιστούν αυτές οι προκλήσεις, είναι απαραίτητο οι πρωτοβάθμιοι συνεταιρισμοί συλλεκτών απορριμμάτων να ενταχθούν ή να σχηματίσουν συνεταιριστικές ομοσπονδίες που μπορούν να βοηθήσουν στη βελτίωση των εργασιών, την πρόσβαση σε υπηρεσίες και την κατάρτιση δεξιοτήτων και την αύξηση της διαπραγματευτικής δύναμης, σε συνεργασία με συνδικάτα και άλλους φορείς στήριξης. Οι περιπτώσεις των συνεταιρισμών που υποστηρίζονται από το KKPKP, καθώς και την SWaCH και τη SEWA στην Ινδία αποτελούν καλά παραδείγματα οικοδόμησης συμμαχιών μεταξύ των συνδικάτων και των συνεταιρισμών. Η συνεργασία μεταξύ αυτών των δύο θεσμών πρέπει να ενθαρρυνθεί ώστε να συμβάλει στη βελτίωση του βιοπορισμού των συλλεκτών αποβλήτων.

β) Προκλήσεις σχετιζόμενες με την κρατική πολιτική

Μία σημαντική πρόκληση στο επίπεδο της κρατικής πολιτικής είναι η ελλιπής εφαρμογή των νόμων και των συμφωνιών που οι συνεταιρισμοί συλλεκτών απορριμμάτων διαπραγματεύτηκαν με τις κυβερνήσεις. Για παράδειγμα, στην Κολομβία, παρά τις αποφάσεις του Συνταγματικού Δικαστηρίου, οι οποίες αναγνώρισαν τα δικαιώματα των οργανισμών συλλογής απορριμμάτων να παρέχουν τις υπηρεσίες τους και να συμπεριλαμβάνονται στους δημόσιους διαγωνισμούς, οι πολιτικές, τα σχέδια και τα προγράμματα των τοπικών κυβερνήσεων εξακολούθησαν να τους αποκλείουν. Στις διαδικασίες υποβολής προσφορών για τη διαχείριση ενός χώρου υγειονομικής ταφής το 2010, έγινε φανερό ότι οι τοπικές αρχές παρέμειναν μεροληπτικές υπέρ των μεγάλων εταιρειών συλλογής απορριμμάτων.[2] 

Άλλες προκλήσεις αφορούν την περιορισμένη κρατική υποστήριξη και την απουσία νομικής ταυτότητας και αναγνώρισης για τους συλλέκτες απορριμμάτων και τις οργανώσεις τους. Στην Τουρκία, σύμφωνα με τον πρόσφατα ψηφισμένο νόμο, η υπόσταση των συλλεκτών απορριμμάτων δεν αναγνωρίζεται επισήμως και οι αγορές από άτυπους συλλέκτες απορριμμάτων τιμωρούνται με πρόστιμο. Πολύ λίγες κυβερνήσεις παρέχουν ευνοϊκές συνθήκες παροχής προμηθειών στους συνεταιρισμούς συλλεκτών απορριμμάτων, ως αναγνώριση του θετικού ρόλου που παίζουν στην κοινωνική εξέλιξη των μελών και των κοινοτήτων τους. Στη μελέτη ILO / WIEGO (2017), διαπιστώθηκε ότι μόνο τρεις συνεταιρισμοί  έλαβαν φορολογικές απαλλαγές στη Βραζιλία. Ακόμη και αυτοί οι συνεταιρισμοί δοκιμάζονται από τις περικοπές στην επιλεκτική συλλογή απορριμμάτων στους δήμους και τη φορολόγηση της πώλησης ανακυκλώσιμων υλικών.[3] 

Στη Βραζιλία, η ενσωμάτωση των συνεταιρισμών συλλεκτών απορριμμάτων στις αρχές της δεκαετίας του 1990 προέκυψε από την προθυμία των δήμων (São Paulo, Porto Alegre και Belo Horizonte) που διευθύνονταν από το Εργατικό Κόμμα να ικανοποιήσουν τα αιτήματα των συλλεκτών απορριμμάτων. Η επιτυχία των συνεταιρισμών συλλεκτών απορριμμάτων και των οργανώσεων ΚΑΛΟ στη χώρα οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε αυτή την πολιτική πρόθεση. Από την άποψη αυτή, η παραγωγή αξιόπιστων δεδομένων και γνώσης σχετικά με τους συλλέκτες απορριμμάτων και το ρυθμιστικό περιβάλλον γύρω από τις οργανώσεις τους, συμπεριλαμβανομένων των συνεταιρισμών, είναι ιδιαίτερα σημαντική για τη  διαμόρφωση καλά ενημερωμένων κρατικών πολιτικών.

γ) Εσωτερικές προκλήσεις

Οι προκλήσεις συνδέονται επίσης με την εσωτερική λειτουργία των συνεταιρισμών. Ιδιαίτερα, οι μικρού μεγέθους πρωτοβάθμιοι συνεταιρισμοί συλλεκτών απορριμμάτων αντιμετωπίζουν προκλήσεις όσον αφορά τη διαχείριση και τη διοίκηση, όπως έλλειψη συνεκτικού οράματος και στρατηγικού σχεδιασμού, ασαφή κατανομή των εργασιών και απουσία τακτικών συναντήσεων και καταγραφής πρακτικών. Επιπλέον, στις εσωτερικές δυσκολίες συγκαταλέγονται ο χαμηλός κύκλος εργασιών και η περιορισμένη ιδιοκτησία μεταξύ των μελών. Στις περιπτώσεις που η εργασία με τους συνεταιρισμούς είναι επισφαλής και χαμηλόμισθη χωρίς επίσημες ρυθμίσεις, τα μέλη τείνουν να φεύγουν όταν αποκτούν καλύτερες θέσεις εργασίας ή άλλες ευκαιρίες για επίσημη απασχόληση.[4] 

Παρόλο που η πλειονότητα των συνεταιρισμών συλλεκτών απορριμμάτων έχουν ενσωματώσει γυναίκες, εξακολουθούν να υφίστανται ανισότητες φύλου εντός τους. Γενικά, ως επιχειρήσεις που βασίζονται σε αξίες και αρχές που ενθαρρύνουν τη δημοκρατία, την ισότητα, την εκπαίδευση, την ανοικτή συμμετοχή και το ενδιαφέρον για την κοινότητα, οι συνεταιρισμοί θα μπορούσαν να είναι οχήματα προώθησης της ισότητας των φύλων. Αυτό θα μπορούσε να γίνεται με τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας των γυναικών, με την ενθάρρυνση της ανέλιξής τους σε διοικητικές και ηγετικές θέσεις και με την υλοποίηση δράσεων για την ευαισθητοποίηση σε θέματα που σχετίζονται με το φύλο. Αυτές οι λειτουργίες δεν είναι όμως πάντα τόσο προφανείς, όπως δείχνει η μελέτη των Dias και Ogando (2015) σχετικά με τη δυναμική του φύλου στο κίνημα συλλογής απορριμμάτων στη Βραζιλία. Η μελέτη επισημαίνει την κατανομή εργασίας βάση φύλου σε συνεταιρισμούς συλλεκτών αποβλήτων, όπου οι άνδρες εργάζονται σε σωματικά απαιτητικές δραστηριότητες όπως η συλλογή και η μεταφορά και οι γυναίκες συμμετέχουν σε δραστηριότητες όπως η ταξινόμηση, που απαιτούν περισσότερη επιδεξιότητα αλλά εκτιμώνται λιγότερο. Η μελέτη αποκάλυψε επίσης ότι στους συνεταιρισμούς συλλεκτών απορριμμάτων οι γυναίκες-μέλη είχαν συχνά λιγότερη ισχύ στη διαδικασία λήψης αποφάσεων σε σχέση με τους άνδρες-μέλη.

Πολλοί συνεταιρισμοί συλλεκτών απορριμμάτων παρέχουν τη δυνατότητα ανάπτυξης ικανοτήτων και κατάρτισης στα μέλη τους για την αντιμετώπιση αυτών των εσωτερικών προκλήσεων με την υποστήριξη κυβερνήσεων, συνδικαλιστικών οργανώσεων, αναπτυξιακών οργανισμών και άλλων οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών. Είναι σημαντικό να εξασφαλιστούν αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας για τους συλλέκτες απορριμμάτων μέσω της ανάπτυξης των ικανοτήτων τους έτσι ώστε να παραμείνουν και να αφιερωθούν στους συνεταιρισμούς τους.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ανοιχτές πολιτικές διαχείρισης απορριμμάτων που ενσωματώνουν τους συλλέκτες απορριμμάτων σε επίσημες αλυσίδες ανακύκλωσης μπορούν να συμβάλλουν όχι μόνο στην προώθηση της ανακύκλωσης και της κυκλοφορίας των πόρων αλλά και στη δημιουργία αξιοπρεπούς εργασίας, τη μείωση της φτώχειας και την κοινωνική ένταξη.

Οι συνεταιρισμοί συλλεκτών απορριμμάτων και άλλες οργανώσεις ΚΑΛΟ έχουν παίξει καταλυτικό ρόλο στην ενσωμάτωση και στην επισημοποίηση της εργασίας των συλλεκτών απορριμμάτων στην αλυσίδα της ανακύκλωσης. Οι κύριοι ρόλοι τους περιλαμβάνουν: α) ενίσχυση της συλλογικής φωνής και εκπροσώπησης των συλλεκτών απορριμμάτων στις διαδικασίες χάραξης πολιτικής, β) παροχή και επισημοποίηση των υπηρεσιών διαχείρισης απορριμμάτων, γ) διευκόλυνση της πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες και συστήματα κοινωνικής προστασίας, δ) παροχή ευκαιριών κατάρτισης και ανάπτυξης ικανοτήτων και ε) Ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με το ρόλο των συλλεκτών απορριμμάτων.

Ταυτόχρονα, οι συνεταιρισμοί συλλεκτών απορριμμάτων και άλλες οργανώσεις ΚΑΛΟ αντιμετωπίζουν διάφορες εσωτερικές και εξωτερικές προκλήσεις. Μεταξύ των εξωτερικών προκλήσεων είναι: α) αυξανόμενος ανταγωνισμός με μεγάλες επιχειρήσεις στην ιδιωτικοποίηση της διαχείρισης απορριμμάτων, β) ανάπτυξη και υιοθέτηση τεχνολογιών έντασης κεφαλαίου στη διαχείριση απορριμμάτων, γ) έλλειψη αναγνώρισης της συλλογής απορριμμάτων ως επίσημης απασχόλησης και απουσία ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος για τις οργανώσεις συλλεκτών απορριμμάτων. Οι εσωτερικές προκλήσεις περιλαμβάνουν: α) έλλειψη επεκτασιμότητας και β) ανεπαρκή ανάπτυξη ικανοτήτων, ιδίως όσον αφορά τη διαχείριση, τη διοίκηση και την πολιτική πίεση.

Προκειμένου να αντιμετωπιστούν αυτές οι προκλήσεις και να προωθηθεί η αξιοπρεπής εργασία για τους συλλέκτες απορριμμάτων μέσω των οργανώσεών τους, διατυπώνονται οι ακόλουθες προτάσεις:

• Οι κυβερνήσεις σε εθνικό και τοπικό επίπεδο μπορούν να αναγνωρίσουν επισήμως τη συλλογή απορριμμάτων ως επάγγελμα και να παρέχουν νομική ταυτότητα στους συλλέκτες απορριμμάτων και στις οργανώσεις τους. Μπορούν να ενθαρρύνουν τη συμμετοχή αυτών των οργανώσεων σε διαδικασίες χάραξης πολιτικής που θα βελτιώσουν τη ζωή των συλλεκτών απορριμμάτων. Επιπρόσθετα, οι κυβερνήσεις μπορούν να επιτρέψουν στους συνεταιρισμούς συλλεκτών απορριμμάτων και σε οργανώσεις ΚΑΛΟ να συμμετάσχουν σε διαδικασίες υποβολής προσφορών και σύναψης συμβάσεων, καθιστώντας για παράδειγμα τη διαδικασία σαφή και απλή, διασφαλίζοντας τους ίδιους όρους και προϋποθέσεις με άλλες ιδιωτικές εταιρείες και δίνοντας προτεραιότητες στις οργανώσεις συλλεκτών απορριμμάτων όταν συμβάλλουν σε συγκεκριμένους στόχους κοινωνικής εξέλιξης (π.χ. ενδυνάμωση των γυναικών, μείωση της φτώχειας ή κοινωνική ένταξη). Η Σύσταση για τη Προώθηση των Συνεταιρισμών (ILO's Promotion of Cooperatives Recommendation, 2002) (Νο. 193) παρέχει οδηγίες για τη δημιουργία μιας υποστηρικτικής πολιτικής και ενός νομικού πλαισίου σύμφωνου με τη φύση και τη λειτουργία των συνεταιρισμών.

• Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις μπορούν να οργανώνουν τους συλλέκτες απορριμμάτων στην άτυπη οικονομία και να ενθαρρύνουν τη συμμετοχή τους στον κοινωνικό διάλογο και στις διαδικασίες χάραξης πολιτικής για τη διαχείριση των απορριμμάτων. Μπορούν επίσης να βοηθήσουν τους συλλέκτες απορριμμάτων να σχηματίσουν συνεταιρισμούς και άλλες οργανώσεις ΚΑΛΟ που παρέχουν υπηρεσίες διαχείρισης απορριμμάτων πρώτης γραμμής.

• Άλλα ιδρύματα υποστήριξης (π.χ. αναπτυξιακοί οργανισμοί, ερευνητικά ιδρύματα και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών) μπορούν να βοηθήσουν τους συνεταιρισμούς συλλογής απορριμμάτων και τις οργανώσεις ΚΑΛΟ να συμμετάσχουν σε διαδικασίες χάραξης πολιτικής και συζητήσεις με διάφορους εμπλεκόμενους φορείς σχετικά με τη διαχείριση των απορριμμάτων, ιδίως μέσω της συλλογής δεδομένων και της δημιουργίας γνώσης σχετικά με το ρόλο των συλλεκτών απορριμμάτων και το συμπεριληπτικό μοντέλο διαχείρισης απορριμμάτων. Μπορούν επίσης να υποστηρίξουν την ανάπτυξη ικανοτήτων των μελών, συμπεριλαμβανομένων της εργασιακής ασφάλειας και υγείας (OSH), της ισότητας των φύλων, της υποστήριξης σχετικών πολιτικών και της διοίκησης και διαχείρισης των συνεταιρισμών.

• Οι συνεταιρισμοί και άλλες οργανώσεις ΚΑΛΟ μπορούν να εγγραφούν ως νομικές οντότητες για να αναγνωριστούν ως επίσημοι πάροχοι υπηρεσιών απορριμμάτων. Οι μικρού μεγέθους πρωτοβάθμιοι συνεταιρισμοί μπορούν να ενταχθούν ή να σχηματίσουν δευτεροβάθμιες και/ή τριτοβάθμιες συνεταιριστικές ομοσπονδίες προκειμένου να ενισχυθεί η συλλογική φωνή τους και η διαπραγματευτική τους δύναμη, να βελτιωθεί η αποδοτικότητα των δραστηριοτήτων, να διαφοροποιηθούν οι υπηρεσίες και οι πηγές χρηματοδότησης και να διευρυνθεί η συνεργασία τους με άλλους ενδιαφερόμενους φορείς.

Η αρχική έκδοση αυτού του άρθρου δημοσιεύτηκε από το Διεθνές Γραφείο Εργασίας, Γενεύη, με τίτλο "Συνεταιρισμοί συλλεκτών απορριμμάτων και οργανώσεις Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας. Συνεταιρισμοί και το Μέλλον της Εργασίας, Νο 12".

Copyright © 2019. International Labour Organization.

Η μετάφραση του άρθρου έγινε από το Διεπιστημονικό Ινστιτούτο Περιβαλλοντικών και Κοινωνικών Ερευών (ΔΙΠΚΕ) για το Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ - Γραφείο Θεσσαλονίκης.