Στα μέσα Σεπτεμβρίου, στην πρώτη ομιλία της για την κατάσταση της Ένωσης, η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, δήλωσε ότι η μετανάστευση έχει κάνει πιο πλούσιους τους επιμέρους ευρωπαϊκούς πολιτισμούς και ότι η ΕΕ χρειάζεται μια συνολική προσέγγιση της πολιτικής ασύλου με όρους αλληλεγγύης και ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Τόνισε πώς η Μόρια αποτελεί οδυνηρή υπενθύμιση της ανάγκης για συσπείρωση και δεσμεύτηκε για τη βελτίωση των συνθηκών για τους μετανάστες. Επρόκειτο για κραταιές υποσχέσεις. Έμεινε τίποτε από αυτές μετά το «νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο»;
Η πρόταση της Επιτροπής δεν ανταποκρίνεται σε αυτές τις υποσχέσεις, καθώς προσδίδει νομοθετική μορφή στους προσφυγικούς καταυλισμούς όπως υπάρχουν σήμερα στην Ελλάδα. Συνεπώς, όχι μόνο δεν αποτρέπει την ύπαρξη απάνθρωπων καταυλισμών, όπως αυτού στη Μόρια, αλλά θεσμοθετεί την υπόστασή τους. Αυτοί οι καταυλισμοί δεν αντιμετωπίζονται σαν μια αποτυχία ή ένα σφάλμα της τρέχουσας ευρωπαϊκής πολιτικής για το προσφυγικό∙ είναι οι συνέπειες της πολιτικής αυτής. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, μετά από τις τραγικές πυρκαγιές στη Μόρια, ξεκίνησαν αμέσως εργασίες ανακατασκευής του καταυλισμού σε μια νέα Μόρια κάπου αλλού, αντί να βρεθεί μια βιώσιμη λύση για την αξιοπρεπή στέγαση των ανθρώπων έως τη μετεγκατάστασή τους. Τα τελευταία χρόνια έχω επισκεφθεί την περιοχή πολλές φορές, και είμαι σε θέση να γνωρίζω ότι οι συνθήκες εκεί είναι πλέον χειρότερες από ποτέ. Η Επιτροπή και τα κράτη-μέλη θέλουν να μεταφέρουν τους καταυλισμούς στα εξωτερικά σύνορα για να τρομάξουν τους ανθρώπους. Κάνοντας κάτι τέτοιο, εσκεμμένα και συνειδητά προκαλούν οδύνη σε όσους αναζητούν διεθνή προστασία, καθώς η οδύνη είναι μέρος της πολιτικής αποτροπής.
Ο Αντιπρόεδρος της Επιτροπής, Μαργαρίτης Σχοινάς, περιγράφει το Σύμφωνο σαν μια νέα αρχή και συμβιβαστική λύση. Ελπίζει πως θα θέσει τα θεμέλια για μια οργανωμένη, ορθολογική και κοινή διαχείριση της μετανάστευσης. Είναι αξιοσημείωτο πως η μετανάστευση εντάσσεται σε ένα διαχειριστικό πλαίσιο. Πώς κρίνετε μια τέτοια επιλογή λέξεων;
Η διαχείριση της μετανάστευσης είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται πλέον κατ’ ευφημισμό για την απώθηση των προσφύγων. Δυστυχώς, όταν μιλάμε για διαχείριση της μετανάστευσης, συχνά δεν εννοούμε τίποτε περισσότερο από τον αποκλεισμό των ασφαλών μεταναστευτικών οδών και το κράτος δικαίου. Πρόκειται για έναν τεχνοκρατικό όρο που συγκαλύπτει το χάος και την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα σύνορα. Τέτοιες εκφράσεις μετατρέπουν τους ανθρώπους σε νούμερα, κρύβοντας κάτω από το χαλί τις προσωπικές ιστορίες τους για να μη φαίνονται. Παρουσιάζοντας τους πρόσφυγες χωρίς ανθρώπινο πρόσωπο, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις μπορούν ευκολότερα να δικαιολογούν τις πολιτικές αποφάσεις τους στο εκλογικό σώμα.
Στη συνέντευξη Τύπου, η επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων, Ίλβα Γιόχανσον, αναφέρθηκε επανειλημμένα στη νέα έννοια της αλληλεγγύης. Μελλοντικά, τα κράτη-μέλη θα δείχνουν αλληλεγγύη υποδεχόμενα πρόσφυγες από κράτη-μέλη των οποίων τα συστήματα ασύλου βρίσκονται υπό πίεση, όπως από την Ελλάδα και την Ιταλία (διαδικασίες μετεγκατάστασης), αλλά και μέσω του συστήματος «χορηγίας επιστροφών». Πώς βλέπετε τον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύεται εδώ η αλληλεγγύη; Θα μπορούσε αυτή η πρόταση να αποκαταστήσει το έως τώρα δυσλειτουργικό σύστημα διαμοιρασμού των προσφύγων μεταξύ των χωρών της ΕΕ;
Η πρόταση της Επιτροπής αναφέρεται σε μια «ευέλικτη αλληλεγγύη». Αυτό σημαίνει ότι τα κράτη-μέλη μπορούν να επιλέξουν τη μορφή αλληλεγγύης προς τις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, εάν ο αριθμός των προσφύγων αυξηθεί σε μη διαχειρίσιμο βαθμό. Ωστόσο, η «ευέλικτη αλληλεγγύη» αμαυρώνει την ίδια την αρχή της αλληλεγγύης, διότι αν και τα κράτη-μέλη οφείλουν να δείξουν αλληλεγγύη σε περίπτωση μεγάλου αριθμού προσφύγων, δεν είναι υποχρεωμένα τα ίδια να υποδεχτούν πρόσφυγες. Όσα κράτη-μέλη δεν επιθυμούν να κάνουν κάτι τέτοιο, μπορούν να δείξουν αλληλεγγύη με διαφορετικούς τρόπους, π.χ. με συνεργασίες επιστροφής (δηλ. αναλαμβάνοντας την απέλαση των προσφύγων για λογαριασμό των παραμεθόριων κρατών).
Επίσης, στη Γερμανία συζητήθηκαν και οι «χορηγίες απέλασης» - κατά τη γνώμη μου, ένας από τους καλύτερους ευφημισμούς για το 2020. Μακριά από κάθε έννοια αλληλεγγύης, απλώς δημιουργούνται νέες διοικητικές διαδικασίες που δεν εξυπηρετούν κανέναν πρακτικό σκοπό. Αν και θεωρητικά για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το σύστημα του Δουβλίνου αποτελεί παρελθόν, αυτό αναβιώνει μέσα από το νέο Σύμφωνο ως βασικό στοιχείο του ευρωπαϊκού συστήματος ασύλου. Ουσιαστικά, το μόνο που αλλάζει μέσω του Συμφώνου είναι το όνομα: το σύστημα του Δουβλίνου αποκαλείται πλέον «διαχείριση μετανάστευσης». Το σύστημα του Δουβλίνου απλώς μεταφέρει την ευθύνη στα κράτη-μέλη των νότιων εξωτερικών συνόρων της ΕΕ. Η πρόταση της Επιτροπής θα αυξήσει την ευθύνη των χωρών του Νότου, όπως είναι η Ελλάδα, η Μάλτα, η Ιταλία και η Ισπανία, χωρίς να τους προσφέρει επαρκή αλληλεγγύη από τις άλλες χώρες.
Η πρόταση της Επιτροπής, επίσης, δίνει έμφαση σε ταχύτερες διαδικασίες στα εξωτερικά σύνορα. Ποια είναι η γνώμη σας για τη νέα διαδικασία διαλογής; Πώς θα επηρεάσουν τα προτεινόμενα μέτρα και οι διαδικασίες τις συνθήκες στέγασης και την κατάσταση στους καταυλισμούς; Τι σημαίνει το Σύμφωνο για όσους αναζητούν διεθνή προστασία;
Η νέα διαδικασία διαλογής θέτει τα θεμέλια για τη μαζική κράτηση των προσφύγων σε κλειστά κέντρα στα εξωτερικά σύνορα. Αυτή η πρόβλεψη ισχύει για όλους, εκτός από τα ασυνόδευτα ανήλικα άτομα και τα παιδιά κάτω των 12 ετών με τις οικογένειές τους. Σύμφωνα με την πρόταση, η υπόθεση κάθε νέας άφιξης θα περνάει από προκαταρκτική εξέταση εντός πέντε ημερών. Η εμπειρία των τελευταίων χρόνων, όμως, δείχνει άλλα. Κάτι τέτοιο είναι μάλλον απίθανο να συμβεί. Η προτεινόμενη προθεσμία μπορεί μόνο να οδηγήσει σε υπεραπλουστεύσεις, αποστέρηση των ανθρώπινων ιδιοτήτων και υψηλά ποσοστά λαθών. Επομένως, σε καμία περίπτωση δεν διασφαλίζει το δικαίωμα σε μια δίκαιη και ανθρώπινη διαδικασία αξιολόγησης. Ακόμη, ο χρόνος κράτησης για τις συνοριακές διαδικασίες αυξάνεται από τις τέσσερις εβδομάδες - που ισχύουν σήμερα - στις 12 εβδομάδες. Πρόθεση της Επιτροπής είναι η παρατεταμένη διαμονή σε απεχθή κέντρα κράτησης, ελπίζοντας σαφώς αυτό να λειτουργήσει αποτρεπτικά για τους μελλοντικούς πρόσφυγες. Στέλνει το μήνυμα ότι ίσως καλύτερα να μείνει κανείς στα στρατόπεδα βασανιστηρίων της Λιβύης, αφού κι εδώ θα περάσει εξίσου άσχημα.
Θα ήθελα να επανέλθουμε στην ομιλία της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν για την κατάσταση της Ένωσης. Δήλωσε ότι η διάσωση ανθρώπινων ζωών στη θάλασσα δεν είναι προαιρετική. Από την άλλη πλευρά, η Γιόχανσον δήλωσε σε συνέντευξη Τύπου ότι δεν ενισχύεται καμία ευρωπαϊκή αποστολή για διασώσεις στη θάλασσα και ότι απλώς επιδιώκεται συνεργασία με τις ΜΚΟ που παρέχουν τέτοιες υπηρεσίες διάσωσης. Ποια είναι η γνώμη σας για το Σύμφωνο όσον αφορά τον ρόλο και την ευθύνη της ΕΕ στη Μεσόγειο;
Οι διασώσεις στη θάλασσα δεν ενισχύονται μέσω του Συμφώνου, καθώς το μόνο που περιλαμβάνεται είναι μια μη δεσμευτική σύσταση προς τα κράτη-μέλη να μην ποινικοποιούν τις διασωστικές ενέργειες στη θάλασσα. Ωστόσο, η Επιτροπή ενθαρρύνει τα κράτη-μέλη να αυστηροποιήσουν τις προβλέψεις ασφαλείας για τα διασωστικά πλοία των ΜΚΟ. Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι τα μικρά πλοία των ΜΚΟ δεν θα μπορούν να επιχειρήσουν. Στην πραγματικότητα, η Επιτροπή εμποδίζει τις διασώσεις στη θάλασσα. Η διάσωση των προσφύγων όχι μόνο δεν υποστηρίζεται, αλλά μάλλον συμβαίνει το αντίθετο. Ακόμη, όσοι γλιτώνουν από τη θάλασσα, στη συνέχεια θα αντιμετωπίζονται ως ζητούντες άσυλο στα κρατικά σύνορα, θα περνούν από προκαταρκτικές αξιολογήσεις και διαδικασίες ασύλου, ενώ θα διαμένουν σε κλειστά κέντρα κράτησης στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Συνεπώς, οι χώρες του Νότου και πάλι θα αναλαμβάνουν το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης, ενώ οι επιχειρήσεις διάσωσης ακόμη θα μπορεί να ποινικοποιούνται, κι ας μη συνάδει αυτό με τη σύσταση της Επιτροπής. Αντί, λοιπόν, να οργανωθούν κρατικές ή πανευρωπαϊκές περιπολίες για διασώσεις στη Μεσόγειο, εγείρεται μπροστά μας ένα τείχος από τις σορούς των πνιγμένων.
Το Σύμφωνο που πρότεινε η Επιτροπή έρχεται σαν γροθιά στο στομάχι για όλους όσοι αγωνίστηκαν για μια ευρωπαϊκή πολιτική ασύλου και μετανάστευσης με βάση τα ανθρώπινα δικαιώματα. Έχει τύχει πολύ καλής υποδοχής από κυβερνήσεις που εδώ και χρόνια προσπαθούν να εμποδίσουν προσεγγίσεις αλληλεγγύης. Παρόλα αυτά, οι ίδιες χώρες έχουν ασκήσει και κριτική. Πώς βλέπετε αυτές τις αντιδράσεις και τι πιθανότητες δίνετε να εγκριθεί τελικά η πρόταση;
Η Επιτροπή έχει κάνει πάρα πολλές παραχωρήσεις σε χώρες με δεξιές και λαϊκίστικες κυβερνήσεις, όπως η Ουγγαρία και η Πολωνία. Ωστόσο, αυτές οι χώρες εξακολουθούν να απορρίπτουν την πρόταση της Επιτροπής, διότι αρνούνται να δεχτούν κάθε υποχρεωτικό επιμερισμό ευθύνης. Αυτό δείχνει ξεκάθαρα ότι δεν είναι δυνατόν να συν-διαμορφωθούν λύσεις με πολιτικούς όπως ο Βίκτορ Όρμπαν και ο Γιάροσλβ Κατσίνσκι, διότι απλώς δεν τους ενδιαφέρει να βρεθούν λύσεις. Επομένως, αυτό που χρειάζεται είναι ο συνασπισμός όσων δυνάμεων θέλουν να πάμε μπροστά. Και δεν αναφέρομαι μόνο στα κράτη, αλλά και στις πολυάριθμες ευρωπαϊκές κοινότητες που προθυμοποιούνται να υποδεχτούν πρόσφυγες και συνεργάζονται στο πλαίσιο κινημάτων όπως το SEEBRÜCKE («Θαλάσσια γέφυρα»). Αλλά και σε ομόσπονδα κρατίδια, όπως το Βερολίνο και η Θουριγγία, που υποστηρίζουν το πρόγραμμα μετεγκατάστασης σε ομόσπονδα κρατίδια, το οποίο έχει μπλοκάρει ο κ. Ζέεχοφερ.
Κατά την προσωπική μου εκτίμηση, η πρόταση της Επιτροπής δεν θα περάσει από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στην τρέχουσα μορφή της. Αλλά αυτό δεν με στενοχωρεί ιδιαίτερα. Στην τρέχουσα μορφή της, η πρόταση δεν αποτελεί γερή βάση για τη διαμόρφωση μιας ευρωπαϊκής πολιτικής για τους πρόσφυγες με αλληλεγγύη κι επίκεντρο τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Έρικ, ευχαριστώ πολύ για τη συνέντευξη.
Η αρχική δημοσίευση αυτής της συνέντευξης ήταν στο www.boell.de