«Ο Άτλας της Ευρωπαϊκής Κινητικότητας»

Kινητικότητα, ενεργειακή κρίση και σιδηρόδρομοι

Λίγο πριν από το επετειακό μας διήμερο κυκλοφόρησε η σημαντική έκδοση του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ «Ο Άτλας της Ευρωπαϊκής Κινητικότητας». Μία από τις εκδηλώσεις μας λοιπόν ήταν αφιερωμένη στην παρουσίαση αυτού του τόμου, για την οποία επιλέξαμε έναν πολύ ταιριαστό χώρο, το Σιδηροδρομικό Μουσείο Θεσσαλονίκης στο Νέο Κορδελιό.

Ο «Άτλας της Ευρωπαϊκής Κινητικότητας», μέρος μιας διεθνούς εκδοτικής σειράς του Ιδρύματος, είναι ένας συλλογικός τόμος με περίπου 30 κείμενα που περιλαμβάνει πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία γύρω από τις μεταφορές και την κινητικότητα στην Ευρώπη. Δίκτυα, διασυνοριακή κινητικότητα, απασχόληση, τουρισμός, οδική ασφάλεια, τεχνολογία, ενεργειακή κρίση, είναι μερικές μόνο από τις θεματικές του. Η ελληνική έκδοση του Άτλαντα είναι ουσιαστικά ένα καινούργιο βιβλίο, αφού εκτός από το παραπάνω υλικό περιλαμβάνει επίσης πολλά στοιχεία και άρθρα από την εγχώρια εμπειρία. Συνεργάτες μας σ’ αυτή την προσπάθεια ήταν το Εργαστήριο Ανανεώσιμων και Βιώσιμων Ενεργειακών Συστημάτων της Σχολής Χημικών Μηχανικών και Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πολυτεχνείου Κρήτης, το Εργαστήριο Συγκοινωνιακής Τεχνικής του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του ΑΠΘ, η Αναπτυξιακή Μείζονος Αστικής Θεσσαλονίκης AE-ΑΟΤΑ, το Ινστιτούτο Οδικής Ασφάλειας «Πάνος Μυλωνάς» και ο δήμος Τρικκαίων.

Στη συζήτηση, την οποία συντόνισε η Αγάπη Τσαμπάζη, υπεύθυνη προγραμμάτων Οικολογίας στο Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ, συμμετείχαν κάποιοι/ες από τους/τις συγγραφείς της ελληνικής έκδοσης, όπως ο Θεοχάρης Τσούτσος, καθηγητής στη Σχολή Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πολυτεχνείου Κρήτης και διευθυντής του Εργαστηρίου Ανανεώσιμων και Βιώσιμων Ενεργειακών Συστημάτων, η Ανθή Τσακιροπούλου, τοπογράφος μηχανικός - συγκοινωνιολόγος MSc - προϊσταμένη της διεύθυνσης Αστικής Ανθεκτικότητας στην Αναπτυξιακή Μείζονος Αστικής Θεσσαλονίκης ΑΕ - ΑΟΤΑ, η αρχιτέκτονας - πολεοδόμος Παρασκευή Ταράνη από τον ίδιο οργανισμό και ο Ιωάννης Πολίτης, επίκουρος καθηγητής του τμήματος Πολιτικών Μηχανικών ΑΠΘ και διευθυντής του Εργαστηρίου Συγκοινωνιακής Τεχνικής. Τέλος, μαζί μας ήταν και ο πολιτικός μηχανικός και συγκοινωνιολόγος Παναγιώτης Κατσέλας, που είχε την επιστημονική επιμέλεια της ελληνικής έκδοσης του τόμου, ενώ προβλήθηκε και βιντεοσκοπημένο μήνυμα του υπεύθυνου έκδοσης του Άτλαντα Martin Keim, από το Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ - γραφείο Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Μετά την παρουσίαση ο Ανδρέας Μυλωνάκης, πρόεδρος του Συλλόγου Φίλοι του Σιδηρόδρομου Θεσσαλονίκης, μας ξενάγησε στα σπάνια εκθέματα βιομηχανικής κληρονομιάς που βρίσκονται τόσο στο κεντρικό κτίριο όσο και στον υπαίθριο χώρο του Μουσείου. Είχαμε μάλιστα τη μοναδική εμπειρία της επίσκεψης στο εστιατόριο του Οριάν Εξπρές, ένα από τα ελάχιστα βαγόνια του θρυλικού τρένου που έχουν διασωθεί παγκοσμίως. Το Οριάν Εξπρές, που ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1883 εκτελώντας το δρομολόγιο Παρίσι – Κωνσταντινούπολη, ταυτίστηκε με την ταξιδιωτική πολυτέλεια, αλλά ήταν και το πρώτο διηπειρωτικό τρένο της Ευρώπης, πρόδρομος των σημερινών διασυνοριακών μεταφορών.

Κατά τη διάρκεια της παρουσίασης και της ξενάγησης, πολλές φορές πέρασαν τρένα από τις γραμμές που βρίσκονται ακριβώς δίπλα στο Μουσείο, υπενθυμίζοντάς μας τον σημαντικό ρόλο που μπορεί να παίξει αυτό το γρήγορο, ασφαλές και καθαρό μέσο στην κινητικότητα των ανθρώπων και των αγαθών στη χώρα μας αλλά και σε όλη την Ευρώπη.

Το τρένο είναι ένα από τα πιο γρήγορα, συνεπή, ασφαλή και καθαρά μέσα μεταφορών και γι’ αυτό η ήδη ισχυρή θέση του στην Ευρώπη αναμένεται να αναπτυχθεί ακόμη περισσότερο. Δεν είναι καθόλου τυχαίο λοιπόν που για την παρουσίαση της έκδοσής μας «Ο Άτλας της Ευρωπαϊκής Κινητικότητας» επιλέξαμε το πανέμορφο βιομηχανικό «σκηνικό» του πολύ ενδιαφέροντος Σιδηροδρομικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, στο Νέο Κορδελιό.
Ο «Άτλας της Ευρωπαϊκής Κινητικότητας» είναι ένας συλλογικός τόμος με 144 σελίδες και περίπου 30 κείμενα, που περιλαμβάνει γεγονότα και αριθμούς γύρω από τις μεταφορές και την κινητικότητα στην Ευρώπη. Στόχος του είναι να συμβάλει στις προσπάθειες για βιώσιμη και δίκαιη κινητικότητα στην ήπειρο, εξετάζοντας ένα πλήθος παραμέτρων που σχετίζονται με τις μεταφορές και βασίζονται σε τεκμηριωμένη έρευνα, αλλά και επισημαίνοντας συγκεκριμένες, απτές λύσεις. Η ενεργειακή κρίση μάλιστα μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία κάνει το θέμα εξαιρετικά επίκαιρο.
Ο τόμος, ο οποίος διατίθεται δωρεάν και διανεμήθηκε στο κοινό πριν από την παρουσίαση, ρίχνει ακόμη φως σε επιμέρους θεματικές όπως η απασχόληση, η διασυνοριακή κινητικότητα, ο τουρισμός, η οδική ασφάλεια και η τεχνολογία, μέσα από τις οποίες αναδεικνύεται η πολλαπλή, και πολλές φορές αδιόρατη, σημασία της κινητικότητας για την καθημερινότητά μας. Η έκδοση αποτελεί μέρος της διεθνούς σειράς του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ «Άτλαντες», που εξετάζουν με πολύπλευρο τρόπο διάφορα κομβικά θέματα της καθημερινής ζωής, της κοινωνίας και του πλανήτη.
Η ελληνική έκδοση του Άτλαντα δεν είναι μια απλή μετάφραση αλλά εμπλουτίστηκε με πολλά στοιχεία και άρθρα από την εγχώρια εμπειρία, υλοποιήθηκε δε με τη συνεργασία του Εργαστηρίου Ανανεώσιμων και Βιώσιμων Ενεργειακών Συστημάτων της Σχολής Χημικών Μηχανικών και Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πολυτεχνείου Κρήτης, του Εργαστηρίου Συγκοινωνιακής Τεχνικής του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του ΑΠΘ, της Αναπτυξιακής Μείζονος Αστικής Θεσσαλονίκης AE-ΑΟΤΑ, του Ινστιτούτου Οδικής Ασφάλειας «Πάνος Μυλωνάς» και του δήμου Τρικκαίων.
Τα περισσότερα άτομα μεταφέρθηκαν στον χώρο της εκδήλωσης από το κέντρο της Θεσσαλονίκης με λεωφορείο ειδικά ναυλωμένο από το Ίδρυμα. Η επιλογή μας αυτή, που αποσκοπούσε στην καλύτερη εξυπηρέτηση των συμμετεχόντων και συμμετεχουσών, είναι ίσως ένα δείγμα των προβλημάτων κινητικότητας και συνδεσιμότητας που υπάρχουν γενικότερα στην Ελλάδα και ειδικότερα στην περιοχή της Θεσσαλονίκης.
Στην είσοδο του Μουσείου μάς υποδέχθηκε η εντυπωσιακή Ζα 306, μια σπάνια ατμάμαξα του 1894-1901 που είναι ίσως η μοναδική που σώζεται σε όλη την Ευρώπη. Το Μουσείο περιλαμβάνει ατμάμαξες, βαγόνια, δραιζίνες, γερανούς, βαγονέτα, διάφορες σιδηροτροχιές, σημαφόρους, μηχανισμούς και εργαλεία που δεν χρησιμοποιούνται σήμερα και γενικά πολλά εξαιρετικά εκθέματα βιομηχανικής κληρονομιάς.
Η βιβλιοπαρουσίαση πραγματοποιήθηκε σε ένα υπόστεγο το οποίο σε λίγο καιρό θα φιλοξενήσει ένα ακόμη ιστορικό όχημα που εξασφάλισε το Μουσείο, και με φόντο ένα βαγόνι ίσως του πιο διάσημου τρένου στον κόσμο, του Οριάν Εξπρές.
Η Αγάπη Τσαμπάζη, συντονίστρια προγραμμάτων Οικολογίας στο Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ και υπεύθυνη της έκδοσης, καλωσορίζει το κοινό και προλογίζει την εκδήλωση, στην οποία μίλησαν πολλοί από τους Έλληνες συγγραφείς του τόμου.
Ο Θεοχάρης Τσούτσος, καθηγητής στη Σχολή Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πολυτεχνείου Κρήτης και διευθυντής του Εργαστηρίου Ανανεώσιμων και Βιώσιμων Ενεργειακών Συστημάτων της ίδιας σχολής, συνυπογράφει στον Άτλαντα 4 κείμενα: για τις θαλάσσιες μεταφορές (με τον Νικόλαο Σηφάκη), την τουριστική ανάπτυξη (με την Ευαγγελία Διαλυνά), τη μεταφορική φτώχεια (με τη Μαρία Αρυμπλιά) και τα ηλεκτρικά οχήματα (με τη Σταυρούλα Τουρνάκη).
Η Ανθή Τσακιροπούλου, τοπογράφος μηχανικός - συγκοινωνιολόγος MSc - προϊσταμένη της διεύθυνσης Αστικής Ανθεκτικότητας στην Αναπτυξιακή Μείζονος Αστικής Θεσσαλονίκης ΑΕ - ΑΟΤΑ, αναφέρεται στη θαλάσσια αστική συγκοινωνία στη Θεσσαλονίκη αλλά και στις πιλοτικές παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πανδημίας, που είναι τα δύο θέματα για τα οποία έγραψε σχετικά άρθρα στον Άτλαντα.
Ο Ιωάννης Πολίτης, επίκουρος καθηγητής του τμήματος Πολιτικών Μηχανικών ΑΠΘ και διευθυντής του Εργαστηρίου Συγκοινωνιακής Τεχνικής, έγραψε για τα Σχέδια Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας και για την αυτόνομη και συνδεδεμένη μετακίνηση.
Η αρχιτέκτονας - πολεοδόμος Παρασκευή Ταράνη, από την Αναπτυξιακή Μείζονος Αστικής Θεσσαλονίκης ΑΕ - Αναπτυξιακός Οργανισμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης, έγραψε στον Άτλαντα ένα άρθρο για τους αστικούς δρόμους ως δημόσιο χώρο.
Ο πολιτικός μηχανικός και συγκοινωνιολόγος Παναγιώτης Κατσέλας είχε την επιστημονική επιμέλεια στην ελληνική έκδοση του "Άτλαντα της Ευρωπαϊκής Κινητικότητας".
Ο Ανδρέας Μυλωνάκης, πρόεδρος του Συλλόγου Φίλοι του Σιδηρόδρομου Θεσσαλονίκης, λέει λίγα λόγια για τον ρόλο του σιδηρόδρομου στην Ελλάδα προτού ξεκινήσει την ενδιαφέρουσα ξενάγηση στο Μουσείο.
Μετά την παρουσίαση το κοινό έζησε μια μοναδική εμπειρία ανεβαίνοντας στο εστιατόριο του Οριάν Εξπρές, ένα από τα ελάχιστα βαγόνια του θρυλικού τρένου που έχουν διασωθεί παγκοσμίως. Το συγκεκριμένο είναι κατασκευής 1927 και τα προβλήματα συντήρησης είναι εμφανή.
Το εσωτερικό του βαγονιού είναι πολύ φροντισμένο και διασώζει την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα της Μπελ Επόκ και του Μεσοπολέμου, που ενέπνευσε αμέτρητα λογοτεχνικά, κινηματογραφικά και άλλα έργα, με πιο γνωστό βέβαια το «Έγκλημα στο Οριάν Εξπρές» της Αγκάθα Κρίστι.
Το Οριάν Εξπρές ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1883 εκτελώντας το δρομολόγιο Παρίσι - Κωνσταντινούπολη. Ταυτίστηκε με την ταξιδιωτική πολυτέλεια, αλλά ήταν και το πρώτο διηπειρωτικό τρένο της Ευρώπης, πρόδρομος των σημερινών διασυνοριακών μεταφορών.
Μέσα στο βαγόνι προβλήθηκε βιντεοσκοπημένο μήνυμα του υπεύθυνου έκδοσης του Άτλαντα Martin Keim, από το Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ - γραφείο Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο οποίος εκτός των άλλων αναφέρθηκε στις πολιτικές μεταφορών και κινητικότητας της ΕΕ.
Η ξενάγηση ολοκληρώθηκε στο κεντρικό κτίριο του Μουσείου, δηλαδή το κτίριο της Στρατιωτικής Στάσης (Station Militaire) της εταιρείας Σιδηροδρόμων «Jonction - Salonique - Constantinople», που κτίστηκε το 1891-1894 από τον Pierro Arigoni, μετέπειτα αρχιτέκτονα της γνωστής Κάζα Μπιάνκα.
Το κτίριο περιλαμβάνει την κεντρική αίθουσα όπου εκτός των άλλων εκτίθενται περίτεχνες μαρκετερί από τα οχήματα του Οριάν Εξπρές, καθώς και τις αίθουσες «Μηχανικού», «Σταθμάρχη», «Τεχνολογίας σιδηροδρόμου» και «Κανονισμών», με τα αντίστοιχα σπάνια εκθέματά τους.