Το ρεπορτάζ της Βασιλικής Γραμματικογιάννη για τα eco-SLAPPs, δηλαδή για τις στρατηγικές αγωγές εις βάρος ατόμων και συλλογικοτήτων που υπερασπίζονται το περιβάλλον, δημοσιεύτηκε στην «Εφημερίδα των Συντακτών» στις 6-7 Δεκεμβρίου 2025. Το άρθρο πέραν των άλλων καταγράφει όσα αναφέρθηκαν στην εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο Goethe-Institut Athen στις 20 Νοεμβρίου 2025 από την ΕλΕΔΑ και το Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ – Γραφείο Θεσσαλονίκης για την παρουσίαση της έκδοσης «Eco-SLAPPs. Νομικός εκφοβισμός και τοπική περιβαλλοντική δράση στην Ελλάδα».
Για όσους δεν είναι ακόμη εξοικειωμένοι με το ακρωνύμιο SLAPP (Strategic Lawsuits Against Public Participation) πρόκειται για μια νομική ενέργεια που συνήθως ασκείται από ισχυρά πρόσωπα, οργανισμούς ή εταιρείες με σκοπό τον εκφοβισμό και την οικονομική και ψυχική εξάντληση των «αντιπάλων» τους, δηλαδή όσων ασκούν κριτική σε θέματα δημόσιου ενδιαφέροντος.
Στα ελληνικά ο όρος μεταφράζεται ως «Στρατηγικές Αγωγές προς Αποθάρρυνση της Συμμετοχής του Κοινού».
Στην ουσία το νομικό σύστημα χρησιμοποιείται από τους πλούσιους και ισχυρούς, οι οποίοι βασίζονται στην οικονομική ανισότητα και στο υπέρογκο κόστος των δικαστικών μαχών, προκειμένου να εκφοβίσουν και να απειλήσουν άτομα ή ομάδες που ενδέχεται να εκθέσουν τις παρανομίες τους. Και παρά το γεγονός ότι αυτές οι αγωγές δεν έχουν καμία πραγματική νομική βάση και συνήθως δεν κερδίζονται, ωστόσο λόγω των χρονοβόρων και πολύπλοκων νομικών διαδικασιών έχουν καταφέρει την οικονομική και ψυχική εξάντληση των στόχων τους.
Τα SLAPPs είναι βαρύ πλήγμα για τη δημοκρατία αφού η ελευθερία του λόγου και της έκφρασης αποστραγγίζεται. «Προσπαθούν να μειώσουν την ελευθερία του λόγου και της ελευθεροτυπίας, ελευθερίες που προστατεύονται από τα άρθρα 5 και 14 του Συντάγματος και αφορούν την ελευθερία της έκφρασης και την ελευθερία του Τύπου αντίστοιχα», θα πει ο αντιπρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας επί τιμή, Χρήστος Ράμμος, στην εκδήλωση που διοργάνωσαν το Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ-Γραφείο Θεσσαλονίκης και η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕλΕΔΑ) στο Ινστιτούτο Γκέτε στην Αθήνα, για την παρουσίαση της έρευνας για τα ECO-SLAPPs που πραγματοποίησε η ΕλΕΔΑ με την υποστήριξη του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ.
Η έρευνα
«Η ολοένα αυξανόμενη στοχοποίηση πολιτών, δημοσιογράφων και περιβαλλοντικών οργανώσεων που ασχολούνται ενεργά με το περιβάλλον ήταν η αφετηρία της έρευνας για τα ECO-SLAPPs», θα πει η Κατερίνα Νούμτα, πολιτική επιστήμονας και συγγραφέας της έκθεσης. «Η τακτική των SLAPP αγωγών κατά ενεργών πολιτών και συλλογικοτήτων που αντιδρούν σε επιχειρηματικές δραστηριότητες συγκρουόμενες με το δημόσιο συμφέρον, παρουσιάζει ανησυχητική άνοδο στην Ελλάδα. Όλο και πιο συχνά, τοπικές κοινωνίες, περιβαλλοντικές ομάδες και δημοσιογράφοι που φέρουν στο φως ζητήματα σχετιζόμενα με την προστασία του περιβάλλοντος, με τη διαχείριση φυσικών πόρων ή παραβιάσεις της περιβαλλοντικής νομοθεσίας, βρίσκονται αντιμέτωποι με νομικές κινήσεις που επιδιώκουν να τους αποσιωπήσουν και να τους φοβίσουν».
Η μεθοδολογία που υιοθετήθηκε για τη διεξαγωγή της έρευνας βασίστηκε σε υποθέσεις που τεκμηρίωναν την καταχρηστική φύση των νομικών ενεργειών που ασκήθηκαν, αποτύπωνε τον περιβαλλοντικό χαρακτήρα της υπόθεσης και στόχευε στην ανάδειξη των εμπειριών των πολιτών που έγιναν στόχοι των ECO-SLAPPs. «Οι πολίτες που συμμετείχαν στην έρευνα επιλέχθηκαν διότι στοχοποιήθηκαν μέσω αγωγών για τη δημόσια δράση τους για την προστασία του περιβάλλοντος. Η δεύτερη κατηγορία περιελάμβανε δημοσιογράφους που βρέθηκαν αντιμέτωποι με αγωγές SLAPPs λόγω της δημοσιοποίησης ρεπορτάζ που θίγουν επιχειρηματικά συμφέροντα, ενώ η τρίτη κατηγορία αφορούσε εκπροσώπους περιβαλλοντικών οργανώσεων με εμπειρία στην παρακολούθηση σχετικών υποθέσεων τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό», εξηγεί η κ. Νούμτα.
Υποθέσεις ECO-SLAPPs
«Κύριο χαρακτηριστικό των ECO-SLAPPs αποτελεί το στοιχείο της τοπικότητας. Σχεδόν όλες οι υποθέσεις που εξετάστηκαν αφορούν νησιά όπου το φαινόμενο του υπερτουρισμού εντείνει τις πιέσεις προς το φυσικό περιβάλλον, τις υποδομές και την κοινωνική συνοχή», θα πει ο έτερος συγγραφέας της έρευνας, Ιάσονας Γουσέτης.
Στην έρευνα παρουσιάζονται εφτά υποθέσεις ECO-SLAPPs και τρεις από προηγούμενη έρευνα της ΕλΕΔΑ. Ενδεικτικά αναφέρουμε μερικές τέτοιες υποθέσεις εκφοβισμού πολιτών.
■ Η εταιρεία «ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ» στη μήνυση που υπέβαλε κατά τριών μελών της «Επιτροπής Αγώνα Πολιτών κατά της καύσης σκουπιδιών» στον Βόλο ζητούσε να σταματήσουν οι δημόσιες αναφορές στις δραστηριότητες της εταιρείας, τις οποίες θεωρούσε συκοφαντικές, με την απειλή χρηματικής ποινής 1.000 ευρώ για κάθε αναφορά στο όνομά της. Η υπόθεση απορρίφθηκε από το δικαστήριο και οι κατηγορούμενοι αθωώθηκαν.
■ Κάτοικος στο Πάπιγκο δέχτηκε αγωγή από τον εφοπλιστή Αντώνη Λαιμό για γραπτή ερώτηση που έθεσε στις αρμόδιες υπηρεσίες αν υφίστανται παράνομες επεμβάσεις από τις οικοδομικές εργασίες του εφοπλιστή. Ο εφοπλιστής ζητά από την κάτοικο το ποσό των 150.000 ευρώ για συκοφαντική δυσφήμηση.
■ Το «Παρατηρητήριο Ποιότητας Περιβάλλοντος Σύρου» αντιμετωπίζει αγωγές SLAPPs ύψους 3 εκατομμυρίων ευρώ από τον όμιλο που διαχειρίζεται το Νεώριο Σύρου, λόγω της δράσης τους για την ανάδειξη της ρύπανσης του φυσικού περιβάλλοντος και της απειλής της δημόσιας υγείας από τη ρύπανση. Παρά την απόφαση του δικαστηρίου που απέρριψε κάθε αξίωση για αποζημίωση της εταιρείας, εκείνη άσκησε έφεση κατά της απόφασης εμμένοντας στην τακτική της απειλής και της οικονομικής εξόντωσης των εναγόμενων.
Ο ρόλος των αρχών και το προσωπικό κόστος των θυμάτων
Σύμφωνα με την έρευνα, οι δημοτικές αρχές και οι αρχές επιβολής του νόμου έχουν ενεργό ρόλο σε αυτές τις υποθέσεις. «Ο ρόλος των δημοτικών αρχών μπορεί να είναι προς οποιαδήποτε κατεύθυνση. Σε κάποιες περιπτώσεις υποστηρίζουν τα αιτήματα των πολιτών, ενώ σε κάποιες άλλες μπορεί να συμβεί το ακριβώς αντίθετο. Να υποστηρίξουν τους ενάγοντες. Αντίθετα ο ρόλος της αστυνομίας και του λιμενικού κινείται προς την κατεύθυνση της υπεράσπισης των συμφερόντων των εναγόντων. Αυτό μπορεί να συμβεί με διάφορους τρόπους, όπως η παροχή πληροφοριών προς τους ενάγοντες έως συλλήψεις ακτιβιστών ή ακόμη και εκδικητικές συμπεριφορές σε όσους εναντιώνονται στα συμφέροντα», εξηγεί ο κ. Γουσέτης. Επιπλέον αξιοσημείωτο είναι ότι «στις συστηματικές παραβιάσεις της περιβαλλοντικής νομοθεσίας, σε καμία περίπτωση από αυτές που εξετάστηκαν, υπηρεσίες -όπως π.χ. η πολεοδομία- δεν κατάφεραν να περιορίσουν τη δραστηριότητα των εναγόντων».
Πολύ σημαντικός φυσικά είναι ο ρόλος της Δικαιοσύνης. Στις περιπτώσεις των ECO-SLAPPs η δικαίωση των εναγόμενων είναι πιο συχνή από την καταδίκη τους, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις τα ποσά που εκδικάζουν είναι υποπολλαπλάσια από αυτά που εκδικάζουν σε άλλες SLAPPs. Ωστόσο το προσωπικό, οικονομικό και επαγγελματικό κόστος για τους εναγόμενους είναι τεράστιο.
Ο Ιάκωβος Γρύλλης, μέλος του Δικτύου για την Προάσπιση του Δημόσιου Χώρου ΟΜΠΡΕΛΑ (Ρόδος) και πρ. πρόεδρος ΤΕΕ Δωδεκανήσου, μοιράστηκε την περιπέτεια που βίωσε όταν ενημερώθηκε από πρωτοσέλιδο στον Τύπο για την αγωγή-μαμούθ 700.000 ευρώ εναντίον του, από την εταιρεία «ΜΑΡΙΝΕΣ Ρόδου».
Η αγωγή έγινε για μια ανάρτησή του στο f/b και για δηλώσεις του στον Τύπο που αφορούσαν τον τρόπο σχεδιασμού της νέας μαρίνας Ρόδου αλλά και την έκφραση υπεράσπισης των δημόσιων χώρων της πόλης απέναντι σε μιας μεγάλης κλίμακας επένδυση. «Αρχισα να έχω προβλήματα ύπνου. Για ενάμιση μήνα είχα παρατήσει τη δουλειά μου για να ασχοληθώ με το δικαστήριο», λέει ο κ. Γρύλλης, ενώ αναφέρεται και στο κοινωνικό κόστος καθώς «οι εταιρείες δημιουργούν σχέσεις εξουσίας με τις τοπικές κοινωνίες είτε μέσω της απασχόλησης είτε μέσω άλλων οικονομικών ωφελημάτων με αποτέλεσμα η τοπική κοινωνία να απομονώνει τους εναγόμενους. Ποντάρουν στον φόβο. Αυτόν τον φόβο πρέπει να σπάσουμε αναδεικνύοντας τη σημασία της αλληλεγγύης. Η εμπειρία των ατόμων που στοχοποιήθηκαν μέσω SLAPP αγωγών καταδεικνύει ότι απέναντι στον φόβο και στην απομόνωση η αλληλεγγύη αποτελεί καταλυτικό παράγοντα ενδυνάμωσης και αντοχής», κατέληξε.
Μια συνειδητοποιημένη κοινωνία
«Το βασικό είναι να συνειδητοποιήσουν οι κοινωνίες ότι η ζημιά που γίνεται στο περιβάλλον δεν αποκαθίσταται», είπε ο κ. Ράμμος. «Το περιβάλλον και η διαφθορά πάνε μαζί και αν ο Τύπος δεν λειτουργεί περιορίζονται και άλλα δικαιώματα, αφού όταν ο Τύπος είναι ελεύθερος η ικανότητά μας να λαμβάνουμε και να ερμηνεύουμε ακριβείς πληροφορίες μεγιστοποιείται και η σκέψη μας γίνεται ελεύθερη και κριτική. Η επίθεση στον Τύπο είναι επίθεση στη γνώση, γιατί η γνώση είναι η μεγαλύτερη μορφή δύναμης που έχουν οι άνθρωποι. Kαι όταν γνωρίζουν μπορούν να πιέσουν. Ακόμη και τη Δικαιοσύνη». Αυτό ήταν το απόσταγμα της ομιλίας του κ. Ράμμου, ο οποίος αναφέρθηκε και στην Οδηγία 2024/1069 της Ε.Ε. που έχει στόχο την προστασία των προσώπων που συμμετέχουν στη δημόσια ζωή από κακόβουλες και καταχρηστικές αγωγές.
Σύμφωνα με την Οδηγία -που θα ενσωματωθεί στο εθνικό μας δίκαιο τον Μάιο του 2026-, τα κράτη-μέλη πρέπει να εξασφαλίζουν πλήρη δυνατότητα αποζημίωσης για τα δικαστικά έξοδα και τις ζημίες που υφίστανται οι «κατηγορούμενοι» όταν αποδειχτεί ότι η αγωγή είναι καταχρηστική. Ωστόσο η Οδηγία αυτή αφορά κυρίως διασυνοριακές υποθέσεις και δεν καλύπτει καθαρά εγχώριες υποθέσεις. Για τις αγωγές εντός της χώρας είναι στο χέρι του κάθε κράτους-μέλους να ενισχύσει την προστασία των ατόμων μέσω της εθνικής νομοθεσίας.
«Τα SLAPPs ανθούν σε ένα υπόβαθρο έλλειψης κράτους δικαίου και ανύπαρκτου περιβαλλοντικού δικαίου», θα πει ο νομικός σύμβουλος του WWF Ελλάς, Γιώργος Χασιώτης. Οι εκπρόσωποι του WWF και της Greenpeace που συμμετείχαν στην έρευνα τόνισαν και την «ανισότητα» μεταξύ των τοπικών και των διεθνών οργανώσεων. «Με περιορισμένους οικονομικούς πόρους και άνιση πρόσβαση σε νομικές υπηρεσίες, αυτές οι ομάδες δεν έχουν τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουν άμεσα νομικές απειλές».
«Άνθρωποι που προασπίζονται το δημόσιο συμφέρον δυσκολεύονται πλέον να το κάνουν», θα πει ο διευθυντής του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ στην Ελλάδα με έδρα τη Θεσσαλονίκη, Μιχάλης Γουδής. «Γι’ αυτό και υποστηρίξαμε με χαρά αυτή την έρευνα. Θεωρήσαμε αναγκαίο να καταγραφεί και να τεκμηριωθεί αυτή η ανησυχητική τάση των ECO-SLAPPs, στο πλαίσιο μιας προσπάθειας ενίσχυσης του αιτήματος για επιστροφή στις βασικές αξίες της Δημοκρατίας», κατέληξε ο κ. Γουδής. Και είχε απόλυτο δίκιο καθώς στο κοινό που συμμετείχε στην εκδήλωση υπήρχαν θύματα ECO-SLAPPs που δεν είχαν συμπεριληφθεί στην έρευνα, γεγονός που υποδηλώνει ότι το φαινόμενο καταχρηστικών αγωγών στην Ελλάδα αυξάνεται. Στην εκδήλωση και τη συζήτηση που ακολούθησε δόθηκε η δυνατότητα να ακουστεί η φωνή των θυμάτων, πράγμα καίριο καθώς μέσα σε αυτό το ταραγμένο περιβάλλον των καιρών μας, εκδηλώσεις σαν αυτή καλλιεργούν το αίσθημα της ενότητας και της αλληλεγγύης. Στοιχεία που είναι απαραίτητα για τη δημιουργία μιας ανθεκτικής κοινωνίας όπου η απογοήτευση μετατρέπεται σε δύναμη και η ανησυχία σε τόλμη και εμπιστοσύνη.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στην «Εφημερίδα των Συντακτών», στο φύλλο της 6-7.12.2025