ΔΕΘ: Το χρονικό ενός εμβληματικού αστικού δημόσιου χώρου

Παρακολουθώ το θέμα σχεδόν από την αρχή του και σκέφτομαι ότι ο στίχος που περιγράφει το πού βρισκόμαστε σήμερα είναι το «τίποτα δεν έχει αλλάξει και τίποτα δεν είναι όπως παλιά». Όλα αυτά τα χρόνια μπορεί να γίνονται συζητήσεις, σχέδια επί χάρτου και διαβουλεύσεις, αλλά το εκθεσιακό κέντρο είναι ακόμα εκεί, αφημένο στη φθορά του χρόνου. Μέχρι σήμερα δεν προχώρησε ούτε η μετεγκατάσταση σε άλλο χώρο, ούτε η ανάπλασή του στην υφιστάμενη θέση. Το μεν σχέδιο της μετεγκατάστασης στη Σίνδο «κάηκε» από την οικονομική κρίση, το δε σχέδιο της ανάπλασης «κάηκε» μόνο του, καθώς από το 2012 μέχρι σήμερα ο προϋπολογισμός του εξαπλασιάστηκε. Επί πέντε χρόνια αναζητούνταν το κατάλληλο χρηματοδοτικό μείγμα, αλλά τα νούμερα δεν έβγαιναν και εκ του αποτελέσματος αποδείχθηκε ότι η λύση που παρουσιάστηκε ως η «μόνη βιώσιμη» τελικά... μόνο βιώσιμη δεν ήταν.

Σήμερα τουλάχιστον 18.000 δημότες ζητούν με την υπογραφή τους να διεξαχθεί δημοψήφισμα για να εκφράσουν τη γνώμη τους, ζητώντας ο χώρος να μετατραπεί σε μητροπολιτικό πάρκο, κι αυτό το μαζικό αίτημα κοινωνικής συμμετοχής και συναπόφασης είναι κάτι πρωτόγνωρο, όχι μόνο για τα δεδομένα της Θεσσαλονίκης αλλά και της χώρας. 

Αν και το τελευταίο διάστημα ήταν πυκνό σε εξελίξεις, που ανέτρεψαν τα μέχρι σήμερα δεδομένα, είναι απαραίτητη μια συνοπτική αναδρομή, γιατί μας βοηθά να βάλουμε την υπόθεση της ΔΕΘ σε μια προοπτική.

Η δεκαετία της Σίνδου

Το 1998 η Θεσσαλονίκη βάζει ως συλλογικό στόχο τη διεκδίκηση της παγκόσμιας EXPΟ2008. Αξιολογούνται δέκα περιοχές και προκρίνεται η μετεγκατάσταση του εκθεσιακού κέντρου στο αγρόκτημα του τότε ΤΕΙ (νυν ΔΙΠΑΕ) στη Σίνδο. Παρότι η πόλη δεν ανέλαβε τελικά τη διοργάνωση, το 2008 ο τότε πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής εξαγγέλλει τη μεταφορά της ΔΕΘ και την απόδοση του χώρου της για τη δημιουργία μητροπολιτικού πάρκου. Το Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας του ΤΕΕ εκφράζει τη βεβαιότητα ότι η μετεγκατάσταση θα είναι εξαιρετικά θετική τόσο για τον εθνικό εκθεσιακό φορέα όσο και για την πόλη της Θεσσαλονίκης.

Θυμάμαι μαραθώνιες συσκέψεις στο Υπουργείο Μακεδονίας-Θράκης, με τους δημάρχους του νομού Θεσσαλονίκης να προβάλλουν τα πλεονεκτήματα της περιοχής τους και να προσπαθούν να χτίσουν συμμαχίες για να καταφέρουν να κερδίσουν τη ΔΕΘ στον δήμο τους. Η ομάδα εργασίας του ΤΕΕ/ΤΚΜ (η μοναδική που ασχολήθηκε μέχρι σήμερα με το θέμα) επανεξετάζει όλες τις προτάσεις και καταλήγει ότι η βέλτιστη επιλογή ήταν η μετεγκατάσταση στη Σίνδο. Κατόπιν αυτού, στις αρχές του 2009 η εισήγηση όλων των φορέων ήταν ομόφωνη: η ΔΕΘ θα μεταφερόταν στα δυτικά και στη θέση της, στο κέντρο, θα δημιουργούνταν ένα μεγάλο μητροπολιτικό πάρκο. 

Όλα αυτά έμειναν σε επίπεδο εκπεφρασμένων προθέσεων. Δεν είχε εξασφαλιστεί χρηματοδότηση, δεν υπήρχε κανένας οδικός χάρτης με τα επόμενα βήματα, ούτε το οικόπεδο της Σίνδου ανήκε τυπικά στη ΔΕΘ. Λίγο αργότερα το 2009 θα ακολουθούσαν εκλογές και το 2010 θα ξεσπούσε η οικονομική κρίση. Η τελευταία φορά που η μετεγκατάσταση του εκθεσιακού κέντρου στα δυτικά τέθηκε ως αίτημα ήταν το 2013, σε υπόμνημα που κατέθεσε η Περιφερειακή Ένωση Δήμων Κεντρικής Μακεδονίας στον τότε πρωθυπουργό. Κανείς δεν μιλούσε πια για την ανάγκη μετεγκατάστασης της ΔΕΘ. 

Το σχέδιο της ανάπλασης

Το 2013 η διοίκηση της ΔΕΘ-Helexpo παρουσιάζει μια προμελέτη βιωσιμότητας (μελετητές: Advice – BCS – Kantor) που εξετάζει την οικονομική βιωσιμότητα δύο σεναρίων: της μετεγκατάστασης στη Σίνδο και της ανάπλασης στην υπάρχουσα θέση. Η προμελέτη συμπεραίνει ότι η μετεγκατάσταση στη Σίνδο (με τα μεγέθη της EXPO2008) κοστίζει 280 εκατ. ευρώ, ενώ η λύση του υπάρχοντος οικοπέδου υπολογίστηκε ότι θα απαιτούσε κεφάλαια ύψους 124 εκατ. ευρω. Κατόπιν αυτού, κάθε συζήτηση περί μετεγκατάστασης της Έκθεσης σε συνθήκες οικονομικής κρίσης φαντάζει εκτός πραγματικότητας. Το αρχικό σχέδιο ανάπλασης στην υπάρχουσα θέση προέβλεπε ανέγερση πέντε εκθεσιακών περιπτέρων, διατήρηση του συνεδριακού κέντρου «Ι. Βελλίδης», καθώς και μητροπολιτικό πάρκο σε 86,5 στρέμματα. Με σκοπό την προσέλκυση ιδιωτικών κεφαλαίων που θα συγχρηματοδοτούσαν το εγχείρημα, στο σχέδιο προστέθηκαν πάρκινγκ, κτίρια εμπορικών χρήσεων 12.000 τ.μ., πεντάστερο ξενοδοχείο 120 κλινών και 6.000 τ.μ.

Με τα χρόνια δημιουργείται μια ευρεία συναίνεση θεσμικών φορέων γύρω από το σχέδιο ανάπλασης που πρότεινε η ΔΕΘ-Ηelexpo, το οποίο είχε την υποστήριξη διαδοχικών κυβερνήσεων. Οι ίδιοι φορείς που πριν την κρίση συμφώνησαν στη μετεγκατάσταση του εκθεσιακού κέντρου στη Σίνδο, άλλαξαν άποψη και υποστηρίζουν πλέον το σχέδιο της ανάπλασης.

To μόνο που δεν είχε αλλάξει ήταν το χωροταξικό πλαίσιο: το Ρυθμιστικό Σχέδιο της δεκαετίας του ’80, που ήταν ακόμη σε ισχύ, πρότεινε ένα μητροπολιτικό πάρκο πρασίνου-πολιτισμού στην υφιστάμενη θέση, πρόβλεψη που ενσωματώθηκε στο αναθεωρημένο ρυθμιστικό σχέδιο του 2014 (το οποίο όμως δεν κυρώθηκε). 

Επειδή δεν είχε επικυρωθεί η αναθεώρηση του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου και δεν ήταν σαφή ούτε το καθεστώς δόμησης και το ιδιοκτησιακό (υπήρχαν τμήματα του οικοπέδου που ανήκαν στον δήμο Θεσσαλονίκης) ούτε η ρυμοτομία και οι όροι και περιορισμοί δόμησης στην περιοχή, αποφασίστηκε να εκπονηθεί Ειδικό Χωρικό Σχέδιο, το οποίο ολοκληρώθηκε το 2019 και το 2021 επικυρώθηκε με Προεδρικό Διάταγμα. Με βάση το ΕΧΣ η μέγιστη επιτρεπόμενη δόμηση έφτανε τα 92.000 τ.μ. με μέγιστη κάλυψη του χώρου 50%, ενώ σε όλο το οικόπεδο των 176 στρεμμάτων δόθηκε η χρήση «Κεντρικές Λειτουργίες Πόλης». Βάσει του ΕΧΣ το 2021 διενεργήθηκε διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός, στον οποίο υποβλήθηκαν 116 προτάσεις από όλο τον κόσμο. Το 1ο βραβείο παρουσιάστηκε τον Ιούλιο του 2021. Η πρόταση προέβλεπε ότι θα γκρεμίζονταν όλα τα εκθεσιακά περίπτερα και το συνεδριακό κέντρο «Ι. Βελλίδης», θα δημιουργούνταν πέντε μεγάλα κτιριακά συγκροτήματα –τρία εκθεσιακά περίπτερα που θα συνδέονται με υπέργεια γέφυρα, ένα συνεδριακό κέντρο, ένα πολυώροφο ξενοδοχείο και ένα business center–, πάρκινγκ για 1.660 αυτοκίνητα, ενώ το 50% της έκτασης θα ήταν χώρος πρασίνου.

Για πολλά χρόνια το σχέδιο ανάπλασης της ΔΕΘ δεν αμφισβητήθηκε από κανέναν θεσμικό φορέα. Αυτοδιοίκηση, επιμελητήρια και διαδοχικές κυβερνήσεις δήλωναν τη στήριξή τους, αφού θεωρήθηκε ότι η ανάπλαση του εκθεσιακού κέντρου ήταν απολύτως απαραίτητη για την αναζωογόνηση και ανάπτυξη της Έκθεσης, και επιπλέον ήταν οικονομικά πιο ρεαλιστική πρόταση σε σχέση με τη μετεγκατάσταση στη Σίνδο.

Η αμφισβήτηση

Τα πρώτα επιχειρήματα αμφισβήτησης διατυπώθηκαν το 2019, όταν τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση η Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του ΕΧΣ της ανάπλασης. 

• Το 2020 δημοσιεύεται ένα κείμενο 42 ανθρώπων ενεργών στα κοινά της πόλης, με το οποίο υποστηρίζουν ότι η ανάπλαση είναι καταστροφική για το αστικό περιβάλλον, χαρακτηρίζουν οικονομικό ατόπημα το ΣΔΙΤ και τάσσονται υπέρ της δημιουργίας μητροπολιτικού πάρκου στη σημερινή θέση και μεταφοράς της Έκθεσης στη Δυτική Θεσσαλονίκη. Ήταν ο πυρήνας της Κίνησης Πολιτών «ΔΕΘ - Μητροπολιτικό Πάρκο για μια Βιώσιμη Θεσσαλονίκη», που συσπείρωσε ενεργούς πολίτες και προχώρησε σε εξαντλητική επιστημονική τεκμηρίωση των επιχειρημάτων της, τα οποία παρουσιάστηκαν επανειλημμένα στο κοινό της πόλης.
• Στις αρχές του 2021 επτά δήμαρχοι της δυτικής Θεσσαλονίκης ζητούν να επανέλθει ο αρχικός σχεδιασμός της πολιτείας για την κατασκευή του νέου εκθεσιακού κέντρου στην περιοχή της Σίνδου και τη δημιουργία μητροπολιτικού πάρκου στο κέντρο. Λίγο αργότερα, την ίδια χρονιά, επικυρώνεται με προεδρικό διάταγμα το Ειδικό Χωρικό Σχέδιο της ανάπλασης.
• Το 2021 μέλη της Κίνησης Πολιτών προσφεύγουν στο Συμβούλιο της Επικρατείας για την ακύρωσή του. Τα βασικά επιχειρήματα είναι ότι α) καταστρατηγούνται οι στοχεύσεις του ισχύοντος χωροταξικού σχεδιασμού που ήταν υπερκείμενος του ΕΧΣ, β) αλλοιώνεται και υποβαθμίζεται το περιβάλλον της περιοχής παρέμβασης, κατά παράβαση του άρ. 24 παρ. 1 & 2 του Συντάγματος, και μειώνεται και υποβαθμίζεται το ισοζύγιο κοινόχρηστων και ελεύθερων χώρων και γ) δεν εκπονήθηκε κυκλοφοριακή μελέτη και δεν εκτιμήθηκαν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την κυκλοφοριακή επιβάρυνση της ευρύτερης περιοχής επέμβασης, τόσο κατά τη διάρκεια της κατασκευής όσο και εξαιτίας της λειτουργίας πάρκινγκ 2.000 θέσεων. Η προσφυγή εκδικάστηκε τέσσερα χρόνια αργότερα, μόλις τον Φεβρουάριο του 2025, και εκκρεμεί η δημοσίευση της απόφασης. 

Η κοινωνία των πολιτών

Για τους περισσότερους πολίτες δεν ήταν εύκολο να παρακολουθήσουν την εξέλιξη αυτής της συζήτησης, που άρχισε από τα μέσα της δεκαετίας του 2000, καθώς η διαδικασία κρατούσε σε μάκρος και τα δεδομένα συνεχώς άλλαζαν. Το 2018, όταν έγινε δημόσια διαβούλευση για το σχέδιο ανάπλασης, δεν επιδιώχθηκε η έκφραση της γνώμης των πολιτών μέσα από ανοιχτές συζητήσεις, δεν έγιναν σχετικές έρευνες κοινής γνώμης και προφανώς απουσίαζε η έννοια του συμμετοχικού σχεδιασμού από τη συζήτηση για την ανάπλαση ενός χώρου στην καρδιά της πόλης. Η αρχιτεκτονική πρόταση που κέρδισε το 1ο βραβείο του διεθνούς αρχιτεκτονικού διαγωνισμού παρουσιάστηκε στα μέσα του 2021, εν μέσω πανδημίας, τότε που κανέναν δεν απασχολούσε το σχέδιο ανάπλασης της ΔΕΘ. Στην πλειονότητα των πολιτών το μέγεθος της σχεδιαζόμενης παρέμβασης στον δημόσιο χώρο έγινε αντιληπτό μόλις τον τελευταίο χρόνο: τα μεγαλύτερα περίπτερα έχουν έκταση όσο η Ρωμαϊκή Αγορά ενώ το μικρότερο υπερκαλύπτει την πλατεία Αριστοτέλους.

Παράλληλα, κατά τη διάρκεια της πανδημίας και αμέσως μετά, οι πολίτες αρχίζουν να ευαισθητοποιούνται περισσότερο σε θέματα αστικού πρασίνου και να δραστηριοποιούνται σε σχετικές ομάδες όπως το «SOSτε τα δέντρα». Στα τέλη του 2024 συγκροτείται από πολίτες και συλλογικότητες η Σύμπραξη «Όλη η ΔΕΘ ένα πάρκο», με το αίτημα δημιουργίας ενός μεγάλου μητροπολιτικού πάρκου και μεταφορά όλων των εκθεσιακών δραστηριοτήτων σε ένα νέο εκθεσιακό κέντρο στη Σίνδο. 

Στις αρχές του 2025 οι δημοτικές παρατάξεις «Θεσσαλονίκη για Όλους» και «Πόλη Ανάποδα» ζητούν από το δημοτικό συμβούλιο Θεσσαλονίκης να διεξαγάγει δημοψήφισμα για το μέλλον της ΔΕΘ, και όταν η πρόταση ψηφίσματος δεν υπερψηφίζεται, αποφασίζουν να αξιοποιήσουν την πρόνοια του νόμου που προβλέπει τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος κατόπιν αιτήματος του 10% των δημοτών. Από κοινού με τη Σύμπραξη συγκροτείται η Οργανωτική Επιτροπή Δημοψηφίσματος (ΟΕΔ). Η πρόταση της ΟΕΔ είναι να διατηρηθούν τα αρχιτεκτονικά αξιόλογα κτίρια(Περίπτερα 1, 2, 6, 7 & 8), όπου θα φιλοξενούνται ήπιες εκθέσεις, ενώ οι εκθέσεις που χρειάζονται περισσότερο χώρο ή/και προκαλούν περισσότερη όχληση να μεταφερθούν σε ένα εκθεσιακό κέντρο που θα κατασκευαστεί στη Σίνδο, σε οικόπεδο του ΔΙΠΑΕ. Το ερώτημα που τίθεται στους πολίτες είναι: «Συμφωνείτε το εκθεσιακό κέντρο της ΔΕΘ να μετατραπεί με αποκλειστικά δημόσια χρηματοδότηση σε Μητροπολιτικό Πάρκο υψηλού πρασίνου, πολιτισμού και άθλησης, χωρίς νέες κατασκευές, και ταυτόχρονα (α) να διατηρηθούν μόνο τα περίπτερα με θεσμικά αποδεδειγμένη ιστορική αξία και μνήμη, ώστε να αποκατασταθούν και να φιλοξενούν ήπιες εκθεσιακές και πολιτιστικές δραστηριότητες, και (β) οι μεγάλες εκθέσεις να μεταφερθούν σε νέες εγκαταστάσεις σε δημόσια έκταση στη Σίνδο;». Με μια μεγάλη επικοινωνιακή καμπάνια, με τη διοργάνωση ενημερωτικών εκδηλώσεων και την κινητοποίηση πολλών εθελοντών η ΟΕΔ συγκέντρωσε μέχρι σήμερα 18.000 υπογραφές πολιτών. Αν οι υπογραφές φτάσουν τις 23.000, αριθμός που αντιστοιχεί στο 10% των εγγεγραμμένων εκλογέων, ο πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου υποχρεούται μέσα σε ένα μήνα να εισαγάγει το θέμα προς συζήτηση. Εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις του νόμου, η προκήρυξη δημοψηφίσματος απαιτεί απλή πλειοψηφία του Δημοτικού Συμβουλίου. Επομένως, δεν είναι καθόλου βέβαιη η διενέργεια του δημοψηφίσματος.

Όπως και να έχει, η κοινωνία των πολιτών, αρχικά μέσω της «Κίνησης Πολιτών», στη συνέχεια μέσω της «Σύμπραξης» και της Οργανωτικής Επιτροπής για το Δημοψήφισμα, συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στην αλλαγή του κλίματος. Το ερώτημα για το μέλλον της ΔΕΘ άρχισε να τίθεται πλέον στις δημοσκοπήσεις και οι πολίτες να εκφράζουν την άποψή τους (ενδεικτικά δείτε εδώ και εδώ). Τόσο ο αριθμός των υπογραφών όσο και τα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων δεν μπορούσαν πια να αγνοηθούν...

Κομβικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία έπαιξε το debate που διοργάνωσαν στις 18 Μαΐου 2025 το Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ και η «Παράλλαξη», με τη συμμετοχή του προέδρου της ΔΕΘ-Helexpo Τάσου Τζήκα και της καθηγήτριας του ΑΠΘ Ιφιγένειας Καμτσίδου, μέλους της Κίνησης Πολιτών. Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης, την οποία παρακολούθησαν εκατοντάδες άτομα διά ζώσης και χιλιάδες online, έγινε σαφές το διακύβευμα και τα επιχειρήματα των δύο πλευρών. Ένα μήνα αργότερα ο πρωθυπουργός δήλωσε ότι το σχέδιο θα διαφοροποιηθεί και ότι «δεν θα κάνουμε, πάντως, κάτι χωρίς να υπάρχει συνεννόηση με την τοπική κοινωνία. Δεν είμαστε εδώ να επιβάλλουμε μια λύση που θα έρθει σε σύγκρουση με την τοπική κοινωνία».

Το πράσινο «χλομιάζει»

Μεγάλο μέρος της συζήτησης σχετικά με την τύχη του εκθεσιακού κέντρου επικεντρώθηκε στην ανάγκη δημιουργίας ενός πάρκου υψηλού πρασίνου στον χώρο της ΔΕΘ. Η πλευρά της ΔΕΘ-Helexpo υποστηρίζει ότι είναι εφικτό να συνδυαστούν τα μεγάλα κτίρια με το μητροπολιτικό πάρκο. Οι πολίτες που αντιδρούν θεωρούν ότι αυτό είναι ανέφικτο. Παρακάτω εξετάζουμε πόσο πράσινο είναι σήμερα το εκθεσιακό κέντρο, τι προέβλεπε η πρόταση της ανάπλασης και τι προτείνουν διαφορετικοί δρώντες:

• Σήμερα στα 176 στρέμματα που καταλαμβάνει η Έκθεση υπάρχουν 180 δέντρα.
• Στο προεδρικό διάταγμα του ΕΧΣ, που είναι η βάση του σχεδίου ανάπλασης, αναφέρεται ότι στον Tομέα V υπάρχουν 60 στρέμματα που αποδίδονται ως «μητροπολιτικό πάρκο», αλλά ότι δυνητικά μπορεί να απαγορευτεί η απρόσκοπτη χρήση του.
• Το σχέδιο που τέθηκε σε διαβούλευση το 2018 προέβλεπε ότι το πράσινο θα κάλυπτε το 50% του οικοπέδου των 176 στρεμμάτων.
• Στην προκαταρκτική μελέτη της αρχιτεκτονικής πρότασης που κέρδισε το 1ο βραβείο τα δέντρα ήταν 800.
• Η Κίνηση Πολιτών επέμενε ότι δεν πρόκειται για ενιαίο πυκνό Μητροπολιτικό Πάρκο, αλλά για ζώνες πρασίνου ανάμεσα σε δρόμους, πεζοδρόμια και παρτέρια, επισημαίνοντας ότι ο χώρος δεν είναι χαρακτηρισμένος ως κοινόχρηστος αλλά θα καταλαμβάνεται από εκθέτες, όποτε αυτό εξυπηρετεί τις ανάγκες της ΔΕΘ.
• Τον Σεπτέμβριο του 2023 η παράταξη «Ομάδα για τη Θεσσαλονίκη» (η οποία στη συνέχεια αναδείχθηκε νικήτρια των δημοτικών εκλογών) τοποθετήθηκε υπέρ της δημιουργίας Μητροπολιτικού Πάρκου, με διατήρηση ήπιων εκθεσιακών γεγονότων περιορισμένης όχλησης και δημιουργία στην περιαστική ζώνη της πόλης ενός σύγχρονου εκθεσιακού κέντρου, ικανού να φιλοξενεί εκθεσιακά γεγονότα μεγάλης κλίμακας.
• Το 2024 η νέα δημοτική αρχή του δήμου Θεσσαλονίκης έθεσε μια σειρά από προϋποθέσεις για να στηρίξει το υφιστάμενο σχέδιο της ανάπλασης, μεταξύ των οποίων ήταν η μείωση του ποσοστού κάλυψης στην προς δόμηση επιφάνεια κατά 4-6 στρέμματα, η δημιουργία Μητροπολιτικού Πάρκου 90-100 στρεμμάτων στο νότιο τμήμα της ΔΕΘ με πυκνή φύτευση τουλάχιστον 4.000 δέντρων και με έντονο το στοιχείο του νερού, και η δημιουργία στο βόρειο τμήμα της ΔΕΘ νέου πάρκου έκτασης 12-14 στρεμμάτων στους χώρους της Αγίας Φωτεινής (έκταση που ανήκε στο Υπουργείο Εθνικής Άμυνας και παραχωρείται στον Δήμο).
• Οι προϋποθέσεις που τέθηκαν έγιναν δεκτές από τη ΔΕΘ-Helexpo, που για το σκοπό αυτό ζήτησε επικαιροποίηση της αρχιτεκτονικής πρότασης. Στην επικαιροποιημένη πρόταση ζητήθηκε τα δέντρα να φτάσουν τις 3.000-4.000 (δηλαδή 25-35 δέντρα ανά στρέμμα).
• Σύμφωνα με την Κίνηση Πολιτών, τα 4.000 δέντρα θα χωρούσαν μόνο αν η ακάλυπτη έκταση έμοιαζε με... φυτεία, χωρίς κενά ανάμεσα στα δέντρα. Αντιθέτως, τα δέντρα που εμφανίζονται στο υπό συζήτηση σχέδιο της ανάπλασης είναι μόλις 1.511.

Το κόστος της ανάπλασης

Έχουν περάσει τέσσερα χρόνια από τότε που παρουσιάστηκε η αρχιτεκτονική πρόταση η οποία κέρδισε το 1ο βραβείο στον διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, και το σχέδιο της ανάπλασης δεν προχωρά, γιατί δεν βρέθηκε τρόπος να χρηματοδοτηθεί.

Η προκαταρκτική χρηματοοικονομική μελέτη του 2013 υπολόγισε το κόστος του σχεδίου σε 60-120 εκατ. ευρώ, εκ των οποίων το κόστος του πάρκου προτεινόταν να καλυφθεί με δημόσια δαπάνη, ενώ το υπόλοιπο με σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Ο ιδιώτης θα συνεισέφερε τα κεφάλαια που δεν μπορούσε να διαθέσει το δημόσιο εν καιρώ κρίσης και σε αντάλλαγμα θα διαχειριζόταν το ξενοδοχείο, τα πάρκινγκ και το επιχειρηματικό κέντρο. 

Στην πορεία το εκτιμώμενο κόστος ανέβηκε στα 160 εκατ. ευρώ, στα 220 εκατ. ευρώ μετά την ολοκλήρωση του ΕΧΣ, στα 280 εκατ. ευρώ την περίοδο της πανδημίας, έπειτα στα 300 εκατ. ευρώ μετά το ξέσπασμα του πολέμου Ρωσίας - Ουκρανίας, για να φτάσει στα 370 εκατ. ευρώτο 2025. Ας θυμηθούμε ότι η λύση της μετεγκατάστασης στη Σίνδο είχε απορριφθεί το 2013, γιατί εκτιμήθηκε ότι θα κόστιζε 280 εκατ. ευρώ (και έως 500 εκατ. μαζί με τα συνοδά έργα υποδομής). Μέχρι σήμερα δεν έχει παρουσιαστεί μια χρηματοοικονομική μελέτη που να δικαιολογεί τον τριπλασιασμό του αρχικά εκτιμώμενου κόστους της ανάπλασης. Η διοίκηση της ΔΕΘ-Helexpo παραπέμπει στην άνοδο του κόστους των δομικών υλικών (από το 2021 μέχρι τον Ιανουάριο 2025 ο δείκτης τιμών δομικών υλικών αυξήθηκε κατά περίπου 25% σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ^[1]) και στο γεγονός ότι οι κατασκευές που προτάθηκαν στο 1ο βραβείο του διεθνούς αρχιτεκτονικού διαγωνισμού είναι σύνθετες και ακριβές. 

Το ΣΔΙΤ που δεν βγαίνει

Όλο το προηγούμενο διάστημα η ΔΕΘ-Helexpo ΑΕ πρότεινε ένα σχήμα χρηματοδότησης με Σύμπραξη Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ), στο οποίο, αν χρειαζόταν, θα είχε συμμετοχή και η ίδια η εταιρεία. Με την αύξηση του προϋπολογισμού του σχεδίου, το ποσό του πιθανού δανείου της έφτανε στα 50-75 εκατ. ευρώ, που είναι εικοσαπλάσιο σε σχέση με το μεγαλύτερο EBITDA που παρουσίασε η εταιρεία εδώ και πέντε δεκαετίες (3,5 εκατ. το 2024), ενώ αρκετές χρήσεις προηγούμενων ετών ήταν οριακά κερδοφόρες ή ζημιογόνες. Πέρα από το αν ένας τέτοιος δανεισμός ήταν εφικτός ή βιώσιμος για τη ΔΕΘ-Helexpo, αν αυτό το σενάριο υλοποιούνταν θα σήμαινε ότι με τον έναν ή τον άλλο τρόπο τα 2/3 της χρηματοδότησης θα προέρχονταν από το ευρύτερο δημόσιο και ο ιδιώτης θα χρηματοδοτούσε μόνο τις υποδομές που θα εκμεταλλευόταν (ξενοδοχείο, συνεδριακό κέντρο). Αυτό όμως δεν ήταν ΣΔΙΤ, αλλά δωρεάν παραχώρηση ενός οικοπέδου μεγάλης αξίας σε έναν ιδιώτη για να αναπτύξει οικονομική δραστηριότητα, ενώ το εκθεσιακό κέντρο θα μπορούσε να κατασκευαστεί με δημόσια χρηματοδότηση. 

Σε όσους παρακολουθούμε το ρεπορτάζ αυτό για χρόνια ήταν σαφές ότι η πρόταση της ΔΕΘ-Helexpo δεν έβρισκε σύμφωνο τον βασικό της μέτοχο, το Υπερταμείο, και για αυτό δεν προχωρούσε. Τον περασμένο Μάρτιο εκπρόσωπος του Υπερταμείου αποκάλυψε ότι το έργο της ΔΕΘ συνολικά εκτιμάται ότι θα ανέλθει στα 370 εκατ. ευρώ, με δημόσια χρηματοδότηση έως και 120 εκατ. ευρώ και επιπλέον 28 εκατ. ευρώ από την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας για τη διαμόρφωση του ενιαίου πάρκου, χωρίς αναφορά σε δανειοδότηση. Το υπόλοιπο του ποσού, 220 εκατ. ευρώ, θα έπρεπε να καλυφθεί από ιδιωτικά κεφάλαια. Μόνο που, όπως φάνηκε, ο ιδιωτικός τομέας δεν ήταν διατεθειμένος να επενδύσει ένα τόσο μεγάλο ποσό με αντάλλαγμα την εκμετάλλευση 25.000 τ.μ. δομημένου χώρου (ξενοδοχείο και επιχειρηματικό κέντρο). Σε μια προσπάθεια να συγκρατηθεί ο προϋπολογισμός στα 300 εκατ. ευρώ, εξετάστηκε το σενάριο να μειωθεί η δομημένη επιφάνεια του συνεδριακού κέντρου κατά περίπου 4.000 τ.μ. και του επιχειρηματικού κέντρου κατά 2.000 τ.μ. ή και να γίνει οριζόντια περικοπή ενός ή περισσότερων κτιρίων. 

Η παρούσα κατάσταση

Μετά το αδιέξοδο που δημιουργήθηκε με τη χρηματοδότηση, αλλά και λόγω της εντεινόμενης πίεσης από την πλευρά των πολιτών, όλοι οι δρώντες σε αυτή την υπόθεση φάνηκαν διατεθειμένοι να συζητήσουν αλλαγές στο σχέδιο της ανάπλασης:

• Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης έκανε γνωστό ότι θα εξεταστούν όλες οι επιλογές και πως μέχρι τον Σεπτέμβριο θα παρουσιαστεί μια λύση που «κατά πάσα πιθανότητα θα διαφοροποιηθεί από το σχέδιο που μέχρι σήμερα έχει δει τα φώτα της δημοσιότητας», βάζοντας την παράμετρο του κόστους («καλά τα σχέδια αλλά πρέπει να είμαστε εξασφαλισμένοι ότι υπάρχουν επαρκείς πόροι χρηματοδότησης και ότι η λύση που θα δρομολογήσουμε θα είναι λύση μακροπρόθεσμα βιώσιμη»), της κοινωνίας («δεν είμαστε εδώ να επιβάλλουμε μια λύση που θα έρθει σε σύγκρουση με την τοπική κοινωνία»), της ανάγκης της πόλης να αποκτήσει έναν μεγαλύτερο πνεύμονα πρασίνου στο κέντρο της και της ιστορία της ΔΕΘ («η οποία είναι συνυφασμένη με την ίδια τη Θεσσαλονίκη»).
• Το Υπερταμείο (βασικός μέτοχος της ΔΕΘ-Helexpo) αξιολογεί όλα τα σενάρια, ακόμα και αυτό που προκρίνει ένα πολύ μικρό και λειτουργικό εκθεσιακό κέντρο, εξετάζοντας ποιες εκθεσιακές δραστηριότητες είναι κερδοφόρες και ποιες είναι οι ανάγκες σε εκθεσιακό χώρο.
• Ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης Στέλιος Αγγελούδης διατύπωσε μια πρόταση η οποία προβλέπει απάλειψη του ξενοδοχείου και του εμπορικού κέντρου, δηλαδή του real estate σκέλους του σχεδίου ανάπλασης, κατασκευή με δημόσια χρηματοδότηση υπόγειου πάρκινγκ και μόνο δύο κτιρίων (ενός για εκθέσεις και ενός για συνέδρια), και μητροπολιτικό πάρκο στο υπόλοιπο του χώρου. Ωστόσο τάσσεται κατά της μεταφοράς εκθεσιακών δραστηριοτήτων στη Σίνδο.
• Oι περισσότερες εκθέσεις καλύπτουν χώρο 12.000-20.000 τ.μ., αλλά οι Agrotica και Zootechnia απαιτούν εκθεσιακό χώρο 40.000 τ.μ. Το ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί είναι αν το ένα εκθεσιακό περίπτερο επαρκεί για τις ανάγκες της ΔΕΘ σε εκθεσιακό χώρο.
• Ο πρόεδρος της ΔΕΘ-Helexpo Τάσος Τζήκας ξεκαθάρισε ότι το επιχειρηματικό κέντρο και το ξενοδοχείο «δεν θα υπάρχουν στη νέα εξίσωση της ανάπλασης» και ότι ο βασικός πυρήνας του σχεδίου παραμένει ο ίδιος, ενδεχομένως χωρίς τη συμμετοχή ιδιωτικών κεφαλαίων στη χρηματοδότηση.
• Η Κίνηση Πολιτών και η Οργανωτική Επιτροπή Δημοψηφίσματος τάσσονται κατά της ανέγερσης νέων κτιρίων (υποστηρίζοντας μεταξύ άλλων ότι ενέχει και τον κίνδυνο μεγάλων καθυστερήσεων εξαιτίας των αρχαιολογικών ανασκαφών) και υπέρ της συντήρησης και επανάχρησης των αρχιτεκτονικά αξιόλογων κτιρίων του κινήματος του μοντερνισμού, όπου μπορούν να φιλοξενούνται οι μικρές εκθέσεις. Έτσι θα χρειαστούν πολύ λιγότερα κεφάλαια και θα μείνει πολύ περισσότερος χώρος για το μητροπολιτικό πάρκο. Για τις μεγάλες εκθέσεις (Agrotica, Zootechnia) προτείνουν την κατασκευή ενός νέου εκθεσιακού κέντρου στη Σίνδο. Επίσης τάσσονται κατά της δημιουργίας μεγάλου υπόγειου πάρκινγκ, που θα λειτουργήσει ως ελκυστής κυκλοφοριακής συμφόρησης.
• Υπέρ της πρότασης για δημιουργία μητροπολιτικού πάρκου και της διατήρησης των αρχιτεκτονικά αξιόλογων κτιρίων έχουν ταχθεί φορείς όπως το παράρτημα Κεντρικής Μακεδονίας του Γεωτεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος και ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Θεσσαλονίκης, καθώς και περισσότερες από 40 συλλογικότητες.
• Φορείς όπως το ΤΕΕ/ΤΚΜ, το ΒΕΘ, το ΕΕΘ, το ΕΒΕΘ, που στήριξαν το σχέδιο ανάπλασης, τηρούν στάση αναμονής μέχρι να ανακοινωθούν τα κυβερνητικά σχέδια για το εκθεσιακό κέντρο.
• Από τα κόμματα της αντιπολίτευσης, το ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛτάσσεται υπέρ του μητροπολιτικού πάρκου που θα φιλοξενεί ήπιες εκθεσιακές δραστηριότητες και κατά της λογικής real estate, και ο ΣΥΡΙΖΑ (επί των ημερών του οποίου προωθήθηκε το σχέδιο της ανάπλασης) υπέρ της ανάπλασης στην υπάρχουσα θέση με περισσότερο πράσινο και χωρίς καμία συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα.

Σίνδος και Θέρμη

Τελευταία αλλά όχι έσχατη παράμετρος αυτής της συζήτησης είναι η περίπτωση της Σίνδου, εκεί όπου το 2008 αποφασίστηκε να μετεγκατασταθεί η ΔΕΘ. Δήμαρχοι και φορείς της δυτικής Θεσσαλονίκης εξακολουθούν ακόμη και σήμερα να διεκδικούν τη συνολική μεταφορά της έκθεσης στη Σίνδο, σε χώρο του αγροκτήματος του ΔΙΠΑΕ, έκταση που το πανεπιστήμιο είναι διατεθειμένο να παραχωρήσει. Η Κίνηση Πολιτών και η Οργανωτική Επιτροπή Δημοψηφίσματος είναι υπέρ μιας διπλής λύσης: οι «βαριές» εκθέσεις να φιλοξενούνται σε ένα νέο εκθεσιακό κέντρο που θα δημιουργηθεί στη Σίνδο και στα υφιστάμενα κτίρια να παραμείνουν οι ήπιες εκθεσιακές δραστηριότητες. 

Η διοίκηση της ΔΕΘ-Helexpo θεωρεί καταστροφικό το σενάριο μεταφοράς στη Σίνδο, ενώ ο δήμος Θεσσαλονίκης δεν είναι διατεθειμένος να «χάσει» τη ΔΕΘ από το κέντρο της πόλης. Οι επικριτές αυτού του σεναρίου σημειώνουν ότι η περίπτωση της Σίνδου δεν έχει μελετηθεί καθόλου, ότι η όλη διαδικασία μελετών και εγκρίσεων θα έπρεπε να αρχίσει από το μηδέν και φυσικά ότι θα πρέπει να βρεθούν τα απαραίτητα κεφάλαια για την κατασκευή ενός μικρού ή μεγαλύτερου εκθεσιακού κέντρου.

Το «παρών» δήλωσε και ο δήμος Θέρμης. Εφόσον υιοθετηθεί η λύση του διπλού εκθεσιακού κέντρου, με εγκαταστάσεις εκτός πόλης για τις «βαριές» εκθέσεις, όπως είναι η Agrotica και η Zootechnia, ο Δήμος Θέρμης προτίθεται να διαθέσει την απαιτούμενη έκταση.

Επίλογος

Την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές, στην Αθήνα γράφουν και σβήνουν σχέδια για την Έκθεση. Σύμφωνα με πληροφορίες που διέρρευσαν στον Τύπο, το σχέδιο στο οποίο φέρεται να καταλήγειο πρωθυπουργός προβλέπει ότι η Έκθεση θα παραμείνει στο κέντρο της πόλης, με έναν εκθεσιακό και έναν συνεδριακό χώρο, ότι ματαιώνεται η κατασκευή ξενοδοχείου και εμπορικού-επιχειρηματικού κέντρου και ότι το μητροπολιτικό πάρκο θα καταλαμβάνει 150 στρέμματα. Η ΔΕΘ-Helexpo, που επί 13 χρόνια υποστήριζε ότι το σχέδιο της ανάπλασης είναι η τελευταία ευκαιρία για να γίνει ανταγωνιστική η Έκθεση, πλέον έχει χαμηλώσει τον πήχη στα δύο εκθεσιακά περίπτερα και ένα συνεδριακό. Ενώ οι αποφάσεις για τη Θεσσαλονίκη λαμβάνονται στην Αθήνα και αναμένεται να ανακοινωθούν σε λίγες ημέρες από τον πρωθυπουργό, συνεχίζεται η συλλογή υπογραφών πολιτών που ζητούν να έχουν λόγο για τον δημόσιο χώρο στην πόλη τους.