Η δύναμη μπορεί να προέλθει μόνο από την ανανέωση: Η ΕΕ θα πρέπει να επενδύσει περισσότερο στην ενεργειακή μετάβαση και στην προστασία του κλίματος. Θα πρέπει να συνεργαστεί με εταίρους που μοιράζονται τις αξίες μας - και να διασφαλίσει ότι στο τέλος όλοι θα έχουν μερίδιο στην οικονομική επιτυχία.
Με τον νόμο για τη μείωση του πληθωρισμού η κυβέρνηση Μπάιντεν προχώρησε σε μια νέα επενδυτική στρατηγική για την οικονομία των ΗΠΑ με στόχο την προώθηση της απεξάρτησης από τον άνθρακα και την ενίσχυση των ΗΠΑ ως βιομηχανικού πόλου. Με την κίνηση αυτή έθεσε υπό πίεση τον υπόλοιπο πλανήτη. Πολλές φωνές στην Ευρώπη, αλλά και ειδικά στη Γερμανία, ζητούν τώρα μια προστατευτική αντίδραση για τη διαφύλαξη της τοπικής βιομηχανίας από μειονεκτήματα ανταγωνισμού. Πολλές αντιδράσεις, όμως, δείχνουν έλλειψη επίγνωσης και προσεκτικής σκέψης: Κι η Ευρωπαϊκή Ένωση επενδύει σε μεγάλο βαθμό στην προώθηση της δικής της οικονομίας, τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και σε εθνικό επίπεδο. Επιπλέον, ο πρόεδρος Μπάιντεν πλήρωσε ακριβά το επενδυτικό πακέτο στην εσωτερική πολιτική: Οι ρήτρες Buy American είναι τόσο αυστηρές, που μακροπρόθεσμα οι ΗΠΑ κινδυνεύουν να απομονωθούν από άποψη εμπορικής πολιτικής και να υποστούν περιορισμούς στον εφοδιασμό των αναγκαίων βιομηχανικών πρωτογενών προϊόντων - αυτό θα ίσχυε ακόμη περισσότερο για την ΕΕ σε περίπτωση υιοθέτησης παρόμοιων μέτρων.
Για την Ευρώπη, επομένως, η καλύτερη επιλογή είναι η περαιτέρω συνεπής και συνειδητή ανάπτυξη των μέτρων που έχουν ήδη ληφθεί με βάση το βιομηχανικό σχέδιο της Πράσινης Συμφωνίας που παρουσίασε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Αυτό σημαίνει ότι, πρώτον, τα επενδυτικά κονδύλια για την ενεργειακή μετάβαση και την προστασία του κλίματος θα πρέπει να διευρυνθούν σημαντικά και να στραφούν σε συγκεκριμένες τεχνολογίες μείωσης των αερίων του θερμοκηπίου, ώστε η απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές να αποτελέσει το σήμα κατατεθέν της ευρωπαϊκής οικονομίας και βιομηχανίας. Δεύτερον, αντί για μια ανακλαστική κίνηση εσωστρέφειας αλά «αγοράστε ευρωπαϊκά», η ΕΕ θα πρέπει να βασιστεί στις δικές της δυνάμεις στον τομέα της μεταποίησης, καθώς και σε παραγωγικές συμπράξεις με χώρες που μοιράζονται τις βασικές μας αξίες: της δημοκρατίας, της βιωσιμότητας και του κράτους δικαίου. Τρίτον, με αφορμή τα έκτακτα μέτρα, όπως η συνεισφορά αλληλεγγύης που έγινε γνωστή ως «φόρος επί των υπερκερδών», μια νέα μακροπρόθεσμη στρατηγική για περισσότερη συνοχή στην Ευρωπαϊκή Ένωση θα αποτελούσε τον θεμέλιο λίθο, ώστε η ανανεωμένη ευημερία να είναι προσιτή σε όλους.
Αυτά τα τρία μέτρα θα έδιναν νέα πνοή στην υπόσχεση προόδου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Περισσότερα από 70 χρόνια μετά την ίδρυση των πρώτων Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, η πίστη ότι η ευρωπαϊκή ενοποίηση θα οδηγήσει σε μια νέα ευημερία και ότι αυτή θα είναι εξίσου εφικτή για όλους έχει υποστεί πλήγμα. Η απομάκρυνση όλο και περισσότερων ευρωπαϊκών κυβερνήσεων από την Ευρωπαϊκή Ένωση έγκειται εντέλει στο γεγονός ότι η Γερμανία έχει επωφεληθεί περισσότερο από άλλες χώρες από την ευρωπαϊκή ενιαία εσωτερική αγορά και την εισαγωγή του ευρώ. Στο διάστημα των 20 τελευταίων ετών η Γερμανία μέσω του κοινού νομίσματος έχει αποκομίσει τα μεγαλύτερα κέρδη για την ευημερία, ύψους περίπου δύο τρισεκατομμυρίων ευρώ. Αλλά και τα μελλοντικά βήματα προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση θα ωφελήσουν ιδιαίτερα τη γερμανική οικονομία, που βρίσκεται στο κέντρο της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ.
Επομένως, είναι τώρα ακόμη σημαντικότερο η Γερμανία, οικοδομώντας συνεργασίες με την ανατολική, τη δυτική, τη νότια και τη βόρεια Ευρώπη, να υποστηρίξει τη δημιουργία μιας κοινής προσέγγισης στην πορεία προς τον επερχόμενο μετασχηματισμό. Παράλληλα, είναι απαραίτητο να δημιουργηθούν πράγματι ευκαιρίες οικονομικής ανάπτυξης για όλες τις περιοχές της Ευρώπης και να εξασφαλιστεί για όλους και όλες η συμμετοχή στη νέα ευημερία, που θα βασίζεται στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και στην τεχνολογική ανάπτυξη. Αυτό σημαίνει ότι οι επερχόμενες επενδύσεις σε νέες υποδομές και ευκαιρίες δημιουργίας αξίας πρέπει να βρίσκονται σε συνάρτηση με τη διασφάλιση της μελλοντικής κοινής ευημερίας και της κοινωνικής πρόνοιας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση χρειάζεται εδώ και καιρό να κάνει σημαντικά βήματα, προκειμένου η ευημερία που έχει δημιουργηθεί να διαχυθεί εξίσου σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.
Για τον σκοπό αυτόν, ωστόσο, πρέπει πρώτα να αναγνωρίσουμε ότι οι βασικές αρχές της υπάρχουσας ευημερίας δεν είναι πλέον βιώσιμες και ότι δεν μπορούμε να συνεχίσουμε όπως πριν αλλάζοντας μόνο ελαφρώς τη μορφή της. Όσοι πιστεύουν ότι αρκεί απλώς να συνδέσουν την προηγούμενη μοντερνιστική αφήγηση περί προόδου με τις τρέχουσες τεχνολογικές τάσεις και να ισχυριστούν ότι η σημερινή κρίση είναι απλώς μια «ακανθώδης ευκαιρία» για μερικές νεοφυείς startups παραβλέπουν τη δραματική πραγματικότητα της προϊούσας κλιματικής αλλαγής, της εξαφάνισης των ειδών και των τεράστιων συνεπειών για τους ανθρώπους, τα μέσα διαβίωσής τους και την οικονομία, που η επιστημονική κοινότητα ήδη έχει προβλέψει.
Μια ανανεωμένη αφήγηση περί προόδου χρειάζεται να αναγνωρίσει ότι η πρόοδος δεν μπορεί να επιτευχθεί βιώσιμα μόνο μέσω της ανάπτυξης και του ανταγωνισμού και ότι, αντίθετα, η συνεργασία μεταξύ τομέων, κλάδων και παγκόσμιων περιοχών θα αποτελέσει τον αποφασιστικό παράγοντα επιτυχίας. Η δοκιμαστική χρήση των διάφορων τεχνολογιών δεν είναι πλέον τόσο απλή υπόθεση, εάν θέλουμε να ευοδωθούν τα σχέδια μετασχηματισμού για την επίτευξη των κλιματικών στόχων. Η οικονομική ευημερία θα κριθεί ουσιαστικά από το κατά πόσον οι πολύπλοκες διαδικασίες μετασχηματισμού όλων των τομέων -ιδίως των συστημάτων μεταφορών και τροφίμων- θα καταφέρουν να επικεντρωθούν στη συνεπή απαλλαγή από τον άνθρακα.
Η αλλαγή αυτή είναι δυνατή μόνο μέσω μαζικών επενδύσεων για τον μετασχηματισμό όλων των διαδικασιών δημιουργίας αξίας. Για τον σκοπό αυτόν, ωστόσο, είναι πρώτα απαραίτητο να ολοκληρωθούν τα βήματα εκείνα που δεν αποτελούν στόχο αλλά προϋπόθεση ενός ανανεωμένου μοντέλου ευημερίας για την Ευρώπη: η συνεπής περαιτέρω επέκταση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ο εξηλεκτρισμός των μεταφορών, η ανάπτυξη πανευρωπαϊκών δικτύων και υποδομών αποθήκευσης, η δημιουργία υποδομών υδρογόνου, η επέκταση της αλυσίδας αξιοποίησης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Αν τα παραπάνω βήματα δεν πραγματοποιηθούν άμεσα, δεν υπάρχει λόγος να γίνουν επενδύσεις σε επιμέρους έργα, καθώς η ανταγωνιστικότητά τους δεν μπορεί να διασφαλιστεί χωρίς τις προαναφερθείσες υποδομές.
Καθοριστικός παράγοντας είναι ακόμη η εκπαίδευση και η μετεκπαίδευση εξειδικευμένων εργαζόμενων, η έλλειψη των οποίων μπορεί να ανακόψει τον επιτυχή μετασχηματισμό. Το επερχόμενο πρόγραμμα-πλαίσιο της ΕΕ για την έρευνα και την καινοτομία χρειάζεται να συμπεριλάβει μια μαζική καμπάνια, ώστε ειδικά οι γυναίκες να εξειδικευτούν για τις υψηλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας στον τομέα του οικολογικού μετασχηματισμού της βιομηχανίας και των υποδομών που χρειάζονται επειγόντως προσωπικό. Ταυτόχρονα, είναι αναγκαίο η Ευρώπη να θέσει τις βάσεις για μια ανανεωμένη ευημερία σε συνεργασία με άλλες χώρες του κόσμου και κατ’ αυτόν τον τρόπο να αναπτύξει ανθεκτικότητα απέναντι σε ανταγωνιστικές δυνάμεις όπως η Κίνα, που επενδύουν στις προαναφερθείσες υποδομές, μεταξύ άλλων, για να εδραιωθούν ως ένας ανταγωνιστικός αντίπαλος απέναντι στο οικονομικό και αξιακό μοντέλο της Ευρώπης και να αποδυναμώσουν σκόπιμα τη δημοκρατία.
Αυτή η ιστορική νέα αφετηρία της Ευρώπης προς ένα νέο μοντέλο ευημερίας απαιτεί πάνω απ’ όλα μια νέα συμμετοχική αφήγηση, ακριβώς επειδή πολλές πλευρές του προηγούμενου μοντέλου ευημερίας και συνεπώς πολλά μέσα διαβίωσης υφίστανται ριζικές αλλαγές. Όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εφάρμοσε την εκτεταμένη απελευθέρωση της παροχής υπηρεσιών στην ενιαία εσωτερική αγορά με την οδηγία Μπολκεστάιν, η κοινωνική πολιτική παρέμεινε η αχίλλειος πτέρνα της ΕΕ. Με τη Συνθήκη της Λισαβόνας το κράτος δικαίου και η δημοκρατία θεμελιώθηκαν μεν στην προηγούμενη οικονομική συμμαχία, όμως η διάσταση της κοινωνικής συνοχής και της συμμετοχής στην πρόοδο παρέμεινε -και παραμένει μέχρι σήμερα- προπύργιο της αυτονομίας των εθνών-κρατών, μαζί με ορισμένους ακόμη τομείς πολιτικής.
Η συνθήκη αυτή είχε και έχει υψηλό τίμημα. Διότι σε εποχές παγκοσμίως διασυνδεδεμένων αλυσίδων δημιουργίας αξίας τα εθνικά κράτη από μόνα τους δεν είναι σε θέση να εγγυηθούν μια σταθερή κοινωνική προοπτική και μια δίκαιη κατανομή της ευημερίας. Αυτή την αδυναμία της δημοκρατίας και της κοινωνικής οικονομίας για δράση εκμεταλλεύονται ενισχυόμενες αυταρχικές και ανελεύθερες δυνάμεις. Ελλοχεύει έτσι μεγάλος κίνδυνος για την επιτυχία του μετασχηματισμού προς ένα ανανεωμένο μοντέλο ευημερίας στην Ευρώπη.
Υπάρχουν οι ιδέες και οι προτάσεις οι οποίες δίνουν ουσιαστικές απαντήσεις στις προκλήσεις που προκύπτουν στο κομβικό σημείο επαφής μεταξύ αλλαγής και συνοχής
Υπάρχουν, ωστόσο, οι ιδέες και οι προτάσεις οι οποίες δίνουν ουσιαστικές απαντήσεις στις προκλήσεις που προκύπτουν στο κομβικό σημείο επαφής μεταξύ αλλαγής και συνοχής. Παράδειγμα μιας τέτοιας ιδέας θα ήταν η θέσπιση ενός ευρωπαϊκού κρατικού ταμείου που θα τροφοδοτείται από τα μελλοντικά κέρδη στον τομέα της ενέργειας. Επί του παρόντος η προσοχή επικεντρώνεται σε μέσα όπως η μείωση των υπερκερδών και η αυξανόμενη τιμολόγηση των ορυκτών καυσίμων. Ωστόσο, αναμένεται ότι η μαζική επέκταση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας θα οδηγήσει σε χαμηλότερες τιμές ενέργειας. Τα κέρδη που θα προκύψουν από την επέκταση αυτή σε επίπεδο ευημερίας -καθώς και από την αυξανόμενη αυτοματοποίηση- θα μπορούσαν να αποτελέσουν τη βάση μιας ευρωπαϊκής κοινωνικο-οικολογικής οικονομίας της αγοράς του μέλλοντος.
Το αποφασιστικό βήμα προς την περαιτέρω ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, ωστόσο, θα ήταν η θέσπιση κοινών φόρων από την ΕΕ, δηλαδή όχι μόνο η αόριστη εναρμόνιση της φορολογικής νομοθεσίας. Η καθιέρωση ενός άμεσα τροφοδοτούμενου ευρωπαϊκού ταμείου δεν θα δημιουργούσε μόνο μια εντελώς νέα διάσταση κοινωνικής ευημερίας. Θα έκανε επιπλέον εμφανώς πιο αισθητή την παρουσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη ζωή όλων των πολιτών της. Αλλά πάνω απ’ όλα οι σημερινές ολιστικές επενδύσεις στον οικολογικό μετασχηματισμό και την τεχνολογική αλλαγή θα συνδέονταν με μια νέα προοπτική για αυτήν αλλά και για τις μελλοντικές γενιές: Θα σήμαιναν, δηλαδή, ότι οι επιβαρύνσεις λόγω των επενδύσεων και των διαρθρωτικών αλλαγών θα συνοδεύονταν ταυτόχρονα από κέρδη για όλες και όλους. Κι αυτή θα ήταν μια συνθήκη για το μέλλον της Ευρώπης που θα άξιζε το όνομά της.
Το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στα γερμανικά τον Μάρτιο του 2023.