Από τον ορό γάλακτος στον κοινωνικο-οικολογικό μετασχηματισμό

Πιο συγκεκριμένα, η συγκέντρωση πληθυσμού, εξουσίας και ευκαιριών στα μεγάλα αστικά κέντρα είναι ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της Ελλάδας, το οποίο δημιουργεί ένα εμφανές και πολυεπίπεδο χάσμα μεταξύ πόλης και υπαίθρου. Επιπλέον, η μακροχρόνια οικονομική κρίση και το δημογραφικό πρόβλημα θέτουν τις προοπτικές των ελληνικών αγροτικών περιοχών σε κίνδυνο. Σχολεία κλείνουν, επιχειρήσεις βάζουν λουκέτο, νέες οικογένειες μετακομίζουν σε μεγαλύτερες πόλεις. Ταυτόχρονα, σημαντικές προκλήσεις ανακύπτουν και στα μεγάλα αστικά κέντρα που υποδέχονται αυτόν τον πληθυσμό (π.χ. στεγαστικό, διαχείριση απορριμμάτων κλπ.). Η ανάπτυξη και ενίσχυση πράσινων και κοινωνικών νεοφυών επιχειρήσεων μπορεί να συμβάλει στην ανάσχεση των πιέσεων που αντιμετωπίζουν οι τοπικές κοινωνίες σήμερα προσφέροντας ευκαιρίες απασχόλησης και απαντώντας σε κοινωνικές ανάγκες με τρόπους που δεν επιβαρύνουν το περιβάλλον.

Γενικότερα, οι εταίροι και οι ομάδες που συμμετέχουν στις δραστηριότητες του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ έχουν τη δυνατότητα να πάρουν ενεργό μέρος σε έναν συμμετοχικό κοινωνικο-οικολογικό μετασχηματισμό που ανταποκρίνεται στα ζητήματα της δίκαιης ενεργειακής μετάβασης και της κυκλικής οικονομίας, σε τοπικό, εθνικό αλλά και ευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς και στα έμφυλα ζητήματα.

Το Ίδρυμα προωθεί τη μετασχηματιστική κοινωνική καινοτομία, χαρακτηριστικό της οποίας είναι η ενδυνάμωση και η διασύνδεση τοπικών και υπερτοπικών δικτύων, ενώ η εμπλοκή του δεν περιορίζεται στην επιτυχή ολοκλήρωση ενός έργου, αλλά αντίθετα συμβάλλει σε έναν μακροχρόνιο και ανοιχτό σχεδιασμό εστιάζοντας στην κάλυψη κοινωνικών αναγκών.

Τα ιδιαίτερα κοινωνικά χαρακτηριστικά των νεοφυών επιχειρήσεων

Το Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ επιχειρεί να αναδείξει εναλλακτικές λύσεις και πολιτικές που οδηγούν στον μετασχηματισμό της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας προς ένα μοντέλο οικολογικής ανάπτυξης, έμφυλης δημοκρατίας και διαπολιτισμικής συμπερίληψης. Εργάζεται μεταξύ άλλων για έναν δίκαιο οικολογικό μετασχηματισμό της κοινωνίας και της οικονομίας, με κύρια χαρακτηριστικά την ενεργειακή ισότητα, την ουδετερότητα στο ισοζύγιο του άνθρακα, τη μείωση των πλαστικών απορριμμάτων, την κυκλική οικονομία, την πράσινη κοινοτική ανάπτυξη. Οι πράσινες και κοινωνικές νεοφυείς επιχειρήσεις λόγω ακριβώς των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους μπορούν να συμβάλουν θετικά προς αυτή την κατεύθυνση απαντώντας σε πολύπλευρες κοινωνικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις. Χαρακτηρίζονται από την καινοτομία, χωρίς την οποία η οικονομική δραστηριότητα είναι αδύνατον να προσαρμοστεί στη ραγδαία εξέλιξη της κλιματικής κρίσης που αντιμετωπίζει ο πλανήτης αλλά και η χώρα μας, ενώ παράλληλα προωθούν εναλλακτικά επιχειρηματικά μοντέλα κυκλικής οικονομίας που παράγουν αξία στο τοπικό επίπεδο.

Συγκεκριμένα, οι πράσινες και κοινωνικές νεοφυείς επιχειρήσεις διαφοροποιούνται από άλλες επιχειρηματικές πρωτοβουλίες, καθώς είναι σε θέση να καλύψουν τοπικές ανάγκες σε συνεργασία με τις τοπικές κοινότητες, να κινητοποιήσουν οικονομικούς και μη οικονομικούς πόρους και να ενδυναμώσουν τις τοπικές κοινότητες. Αποδεικνύουν έτσι ότι μπορούν να αντιμετωπίσουν διεθνείς προκλήσεις σε τοπικό επίπεδο ενώ παράλληλα διαθέτουν υψηλά επίπεδα κοινωνικής καινοτομίας, δηλαδή έμφαση σε νέες ιδέες, σε νέα προϊόντα και υπηρεσίες, σε νέες κοινωνικές σχέσεις και κοινωνικές πρακτικές.

Το όραμα της Πράσινης Συμφωνίας, δηλαδή της στρατηγικής που ανακοίνωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ώστε να γίνει η Ευρωπαϊκή Ένωση «κλιματικά ουδέτερη» μέχρι το 2050, συνοψίζεται σε τρεις στόχους:

- Μηδενικές καθαρές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έως το 2050

- Οικονομική ανάπτυξη αποσυνδεδεμένη από τη χρήση πόρων

- Κανένας άνθρωπος και καμιά περιφέρεια στο περιθώριο.

Προκειμένου να επιτευχθούν ισόρροπα και οι τρεις στόχοι απαιτούνται θεμελιώδεις αλλαγές στο σημερινό οικονομικό μοντέλο των κοινωνιών μας, που βασίζεται στις αρχές της οικονομίας της αγοράς και ακολουθεί ένα γραμμικό μοντέλο παραγωγής-κατανάλωσης. Σ’ αυτό το μοντέλο κυρίαρχη μονάδα της οικονομίας είναι η επιχείρηση, η οποία έχει ως πρωταρχικό στόχο τη δημιουργία κέρδους για τους ιδιοκτήτες/μετόχους της. Η επιτυχία αλλά και η ίδια η επιβίωση της εταιρίας είναι ταυτόσημες με τη μεγιστοποίηση του κέρδους, το οποίο επιτυγχάνεται εφόσον η εταιρία παράγει και πουλάει όλο και περισσότερα προϊόντα. Αντίστοιχα, σ’ αυτό το μοντέλο το άτομο έχει αξία μόνο όταν λειτουργεί ως καταναλωτής, ως αγοραστής των προϊόντων της εταιρίας.

Ταυτόχρονα, ο τρόπος που λειτουργεί σήμερα η οικονομία μας, η παραγωγή και η κατανάλωση προϊόντων, είναι επίσης γραμμικός: παίρνουμε πρώτες ύλες από τη φύση, κατασκευάζουμε προϊόντα, τα χρησιμοποιούμε ή τα καταναλώνουμε και τα απορρίπτουμε όταν πλέον δεν λειτουργούν ή δεν τα χρειαζόμαστε. Αυτό το μοντέλο έχει τεράστιες απαιτήσεις σε φυσικούς πόρους, ενέργεια, νερό και δημιουργεί ρύπανση και βουνά απορριμμάτων προς διαχείριση. Είναι επίσης και εξαιρετικά σπάταλο, καθώς θεωρεί ως «άχρηστα» και «σκουπίδια» υλικά τα οποία θα μπορούσαν να επαναχρησιμοποιηθούν ξαναμπαίνοντας στην παραγωγική αλυσίδα.

Αντιθέτως, σε ένα μοντέλο κυκλικής οικονομίας τα «άχρηστα απορρίμματα» ελαχιστοποιούνται, καθώς τα προϊόντα που χρησιμοποιούμε είτε διαρκούν περισσότερο είτε επισκευάζονται είτε βιοαποδομούνται είτε χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία νέων προϊόντων.

Εν ολίγοις, αν η «πράσινη μετάβαση» είναι απλώς η μετεξέλιξη των επιχειρήσεων σε «πράσινες» βιομηχανίες που αναζητούν να πουλήσουν όλο και περισσότερα «πράσινα» προϊόντα σε όσους ανθρώπους έχουν τα απαραίτητα χρήματα για να τα αγοράσουν, τίποτα ουσιαστικό δεν θα αλλάξει: η οικονομία μας θα συνεχίζει να καταναλώνει όλο και περισσότερους φυσικούς πόρους ενώ όσοι ήταν περιθωριοποιημένοι στον παρελθόν θα συνεχίσουν να παραμένουν έτσι.

Κυκλική οικονομία, κοσμοτοπική παραγωγή, κλιματική ουδετερότητα

Η μετατροπή αυτή της γραμμικής σε κυκλική οικονομία υποστηρίζει τη μετάβαση προς την κλιματική ουδετερότητα καθώς απαιτεί σαφώς λιγότερους ενεργειακούς πόρους για τη συντήρησή της (λιγότερες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα) αλλά παράλληλα  δημιουργεί και λιγότερα απόβλητα/απορρίμματα, η διαχείριση των οποίων, όποια και αν είναι (ταφή, καύση ή και ανακύκλωση), αποτελεί παράγοντα ρύπανσης του περιβάλλοντος.

Η κλιματική ουδετερότητα θα έρθει μέσα από την «πράσινη μετάβαση», η οποία οφείλει να είναι κοινωνικά αλλά και οικονομικά δίκαιη. Αυτό σημαίνει ότι η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας αλλά και οικονομικών ευκαιριών είναι μονόδρομος για αυτό τον μετασχηματισμό της οικονομίας και ήδη προωθείται και από τους κεντρικούς ευρωπαϊκούς και κρατικούς μηχανισμούς. Οι καινούριες ανάγκες σε υπηρεσίες και προϊόντα θα εμπλουτίσουν τον τυποποιημένο τρόπο παραγωγής και πώλησης δίνοντας νέα πνοή στον τρόπο αντίληψης των οικονομικών συναλλαγών.

Οι όσο το δυνατόν τοπικοποιημένες αλυσίδες παραγωγής μπορούν να καλύψουν τις τοπικές ανάγκες με μικρότερο οικολογικό αποτύπωμα, συμβάλλοντας στην προστασία του περιβάλλοντος. Η «κοσμοτοπική» παραγωγή (κοσμοτοπικισμός: «σχεδιάζουμε παγκόσμια, κατασκευάζουμε τοπικά») μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία ενός άλλου οικονομικού μοντέλου που σέβεται τα περιβαλλοντικά και κοινωνικά όρια του πλανήτη. Σ’ αυτή την κατεύθυνση κινείται το πρόγραμμα GreenTecLab και γι’ αυτό έχει την υποστήριξη του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ.