Οι τρέχουσες εξελίξεις στην αγορά ενέργειας, σε συνδυασμό με την ανάγκη απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα – συνολικά, έχουν αναδείξει σε μείζον ζήτημα της καθημερινότητας την πρόσβαση σε προσιτή καθαρή ενέργεια, την ενημέρωση γύρω από αυτήν και τους τρόπους προστασίας των πολιτών, που σήμερα είναι ενεργειακά πιο ευάλωτοι παρά ποτέ. Συνεργαζόμενοι φορείς από την Ελλάδα και το εξωτερικό συντονίζουν τις δράσεις τους με στόχο να αναδείξουν τη σημασία και τα οφέλη της ενεργειακής δημοκρατίας που, λόγω των συνθηκών, μπαίνει δυναμικά στη ζωή μας.
Χρειαζόμαστε ένα σύστημα με περισσότερες ΑΠΕ και τη συμμετοχή των πολιτών
Επίκαιρη εκδήλωση, που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας Energy Democracy Dialogues, έριξε φως στον τρόπο λειτουργίας της αγοράς ενέργειας στην Ελλάδα και στα αίτια της κρίσης των τιμών της ενέργειας που βιώνουμε σήμερα. Όπως προέκυψε από την εκδήλωση, η ενεργειακή μετάβαση όχι μόνο δεν ευθύνεται για την κρίση, αλλά αντίθετα αποτελεί μέρος της λύσης και πρέπει να επισπευστεί, καθώς όσο θα επεκτείνονται οι ΑΠΕ τόσο θα μειώνεται η χρήση μονάδων ορυκτών καυσίμων για ηλεκτροπαραγωγή. Είναι αυτές οι πιο ακριβές μονάδες που καθορίζουν την τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας στη χονδρική αγορά (η λεγόμενη "αρχή της οριακής τιμής") κι εμποδίζουν τα οφέλη της φθηνότερης ηλιακής και αιολικής παραγωγής να φτάσουν στους καταναλωτές. Την ανάγκη αλλαγών για την προσαρμογή της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στην νέα πραγματικότητα των ΑΠΕ τόνισε σε πρόσφατη συζήτηση στο Ευρωκοινοβούλιο η πρόεδρος της Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, λέγοντας χαρακτηριστικά πως η συγκεκριμένη αγορά "δεν λειτουργεί πλέον".
Η ενίσχυση της ενεργειακής παιδείας των πολιτών είναι προϋπόθεση για τη συμμετοχή τους
Παράλληλα, το ζήτημα της ενεργειακής δημοκρατίας αναδεικνύεται και από τη σκοπιά της συμμετοχής των πολιτών στην παραγωγή ενέργειας και στην εξοικονόμηση. Η ενίσχυση της ενεργειακής παιδείας των πολιτών αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση προκειμένου να είναι σε θέση να αναλάβουν ρόλο prosumer ή να συμμετέχουν σε συλλογικά σχήματα. Η απλοποίηση των λογαριασμών ενέργειας ώστε να γίνουν διάφανοι και φιλικοί προς τους καταναλωτές θα μεγιστοποιήσει τον εκπαιδευτικό τους ρόλο, ενώ παράλληλα η κατάργηση χρεώσεων που δεν σχετίζονται με την ενέργεια θα διευκολύνει τους πολίτες στην αποπληρωμή τους. Το 2017 το κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη αντιπροσώπευε κατά μέσο όρο μόνο το 35% του συνολικού ποσού. Το υπόλοιπο 65% του λογαριασμού ενέργειας των νοικοκυριών αποτελούνταν από άλλα κόστη και χρεώσεις (όπως κόστος δικτύου, φόροι, εισφορές κ.ά.). Οφέλη υπάρχουν και για τους προμηθευτές, όπως η ανάπτυξη σχέσης εμπιστοσύνης με τους πελάτες, λιγότεροι διακανονισμοί, μικρότερος φόρτος διαχείρισης παραπόνων κλπ.
Φωτοβολταϊκά στις στέγες, συλλογική αυτοπαραγωγή και ενεργειακές κοινότητες στη διάθεση των πολιτών
Στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού σχεδίου REPowerEU για την απεξάρτηση της Ευρώπης από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα προωθείται μεταξύ άλλων η επιτάχυνση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας με συμμετοχή των πολιτών. Πώς θα μπορούσαν πρακτικά οι πολίτες να συμμετέχουν στην ενεργειακή μετάβαση και ταυτόχρονα να προστατευθούν από τις διακυμάνσεις των τιμών και τον κίνδυνο της ενεργειακής φτώχειας;
- Εγκατάσταση φωτοβολταϊκών (ΦΒ) στη στέγη: Τα συστήματα αυτά εξυπηρετούν την παραγωγή για ιδιοκατανάλωση μέσω απλού ενεργειακού συμψηφισμού και απευθύνονται κυρίως σε πολίτες οι οποίοι μένουν σε ιδιόκτητη κατοικία που διαθέτει κατάλληλη στέγη. Σε αυτή την περίπτωση, κάθε ΦΒ σύστημα συνδέεται με μία μόνο παροχή που πρέπει να βρίσκεται στο σημείο εγκατάστασης, ενώ η περίσσεια παραγόμενη ενέργεια εγχέεται στο δίκτυο. Αφού καταμετρηθεί, «αποθηκεύεται» εικονικά στο δίκτυο και εν συνεχεία πιστώνεται στον παραγωγό όταν έχει έλλειμμα.
- Συλλογική αυτοπαραγωγή: Πρόκειται για την από κοινού παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από φυσικά ή νομικά πρόσωπα, που συμψηφίζεται με καταναλώσεις σε ίδια ή γειτονικά ακίνητα. Στη χώρα μας απουσιάζει το σχετικό πλαίσιο, παρόλο που μπορεί να δώσει λύση στον σκόπελο που αντιμετωπίζουν τα φωτοβολταϊκά στη στέγη λόγω της πολυϊδιοκτησίας και της έλλειψης κατάλληλου/επαρκούς χώρου σε ταράτσες πολυκατοικιών. Περισσότερα στη σχετική επιστολή τεσσάρων οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών προς τον υπουργό Ενέργειας και Περιβάλλοντος.
- Συμμετοχή σε ενεργειακές κοινότητες: Οι ενεργειακές κοινότητες είναι τοπικοί συνεταιρισμοί, μέσω των οποίων πολίτες, ΟΤΑ και τοπικές επιχειρήσεις μπορούν να παράγουν καθαρή ενέργεια για πώληση ή ιδιοκατανάλωση. Επιπλέον μπορούν να αναπτύσσουν υπηρεσίες και να υλοποιούν έργα εξοικονόμησης ενέργειας, αποθήκευσης και διαχείρισης ενέργειας, ηλεκτροκίνησης, να παρέχουν στα μέλη τους εκπαίδευση και συμβουλευτική και να σχεδιάζουν έργα και δράσεις για την καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας.
Παρά το ενδιαφέρον των πολιτών για την ενεργειακή μετάβαση και την πρόθεση συμμετοχής σε ενεργειακές κοινότητες, όπως αποτυπώθηκε σε πρόσφατη έρευνα του ελληνικού γραφείου της Greenpeace, η έλλειψη τεχνογνωσίας αποτελεί σημαντική τροχοπέδη. Επιπρόσθετες προκλήσεις θέτουν το γενικότερο κύμα ακρίβειας που συμπαρασύρει το κόστος των εγκαταστάσεων, όπως και η ανάγκη αναβάθμισης του δικτύου, προκειμένου να γίνει εφικτή η σύνδεση επιπλέον φωτοβολταϊκών. Ιδιαίτερα για την ανάπτυξη των ενεργειακών κοινοτήτων έχει ιδιαίτερη σημασία η ανάδειξη των σημαντικών οικονομικών, περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιπτώσεών τους, αν και εφόσον τηρηθούν οι συνεταιριστικές τους αρχές και οι θεσμικοί φορείς αναγνωρίσουν και σεβαστούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, δημιουργώντας το κατάλληλο περιβάλλον για την ανάπτυξή τους και τη συμμετοχή τους στην αγορά ενέργειας.
Συνεργασίες με κοινό όραμα τη δική μας ενέργεια!
Το κίνημα της ενέργειας των πολιτών αναπτύσσεται εδώ και χρόνια σε όλη την Ευρώπη, και φυσικά δεν είναι κάτι νέο για τα δεδομένα της χώρας μας. Πρωτοπόρους ενεργειακούς συνεταιρισμούς, και μάλιστα με ευρεία κοινωνική αποδοχή, συναντούμε τόσο στην ηπειρωτική όσο και στη νησιωτική Ελλάδα, πολύ πριν από τη θέσπιση του Νόμου 4513/2018. Σε αυτό συνέβαλαν καταλυτικά υποστηρικτικοί φορείς, δικτυώσεις και συνεργασίες με ακαδημαϊκά ιδρύματα που εμπνέονταν από το όραμα μιας κοινωνικά δίκαιης ενεργειακής μετάβασης, χωρίς αποκλεισμούς, που φέρνει τους πολίτες και τις τοπικές κοινωνίες στο προσκήνιο.
Με πυξίδα αυτό το κοινό όραμα, λοιπόν, οι παρακάτω φορείς αποφασίσαμε να εμβαθύνουμε τις συνεργασίες μας και να συντονίσουμε τις δράσεις μας γύρω από την ενεργειακή δημοκρατία, σε Καρδίτσα και Θεσσαλονίκη, κατά την τελευταία εβδομάδα του Ιουνίου:
Γιορτή ενέργειας και περιβάλλοντος | 24 & 25 Ιουνίου 2022 | Καρδίτσα
Μια γιορτή από και για την κοινότητα για να φορτίσουμε όλοι μαζί, με θετική ενέργεια! Μια ευκαιρία να γνωριστούμε, να διασκεδάσουμε και παράλληλα να μάθουμε για τη δική μας ενέργεια μέσα από ενημερωτικές και ψυχαγωγικές δράσεις, σχεδιασμένες για μεγάλους και παιδιά. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει επισκέψεις σε τοπικά εγχειρήματα βιομάζας, κλειστό βιωματικό εργαστήριο για την αποτίμηση του κοινωνικού αντικτύπου της ΕΣΕΚ και υπαίθριες ενημερωτικές δράσεις, μετά μουσικής, στο Παυσίλυπο.
Περισσότερες πληροφορίες εδώ. H ατζέντα των εκδηλώσεων είναι διαθέσιμη παρακάτω.
Διοργάνωση: ΕΣΕΚ – Ενεργειακή Κοινότητα Καρδίτσας στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Horizon 2020 “BECoop”
Συμμετέχουν από όλη την Ελλάδα: Αναπτυξιακή Καρδίτσας (ΑΝΚΑ), Δήμος Καρδίτσας, Εθνικό Κέντρο Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ), Ελληνικό γραφείο Greenpeace, Ηλέκτρα Energy coop, Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ Γραφείο Θεσσαλονίκης – Ελλάδα, Ινστιτούτο Αγροτικής και Συνεταιριστικής Οικονομίας (ΙΝΑΣΟ – ΠΑΣΕΓΕΣ), Οικόσφαιρα, Συνεταιριστική Τράπεζα Καρδίτσας, Ecoperativa, Genervest, Incommon, Innovation Hive, και τα Ευρωπαϊκά Προγράμματα Horizon 2020 “2ISECAP” και “Agrobioheat - Promoting agrobiomass heating in European rural areas”.
Θερινό Σχολείο EUCENA | 28-30 Ιουνίου 2022 | Θεσσαλονίκη
Tο θερινό σχολείο EUCENA στοχεύει στην προώθηση της δικτύωσης σε βαλκανικό επίπεδο και στη διακρατική ανταλλαγή ιδεών, εργαλείων, γνώσεων και καλών πρακτικών για την ανάπτυξη ενεργειακών κοινοτήτων στην ανατολική Ευρώπη. Θα αποτελέσει σημείο συνάντησης και ανταλλαγής για πολίτες, community leaders, φορείς, δήμους και υποστηρικτικές οργανώσεις από την ανατολική Ευρώπη, όπου η ενέργεια των πολιτών μόλις αναπτύσσεται, και εταίρων από την κεντρική και δυτική Ευρώπη, όπου το κίνημα είναι ισχυρό. Μέσα από τη δικτύωση, την ανάπτυξη ικανοτήτων και τη μεταφορά γνώσεων το θερινό σχολείο θα συμβάλει στη διαμόρφωση ενός βαλκανικού δικτύου κοινοτικής ενέργειας.
Περισσότερα για το πρόγραμμα εδώ.
Διοργάνωση: European Citizen Energy Academy - EUCENA project, Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Horizon 2020 “COMPILE”
Συνδιοργανώνουν: Δήμος Θεσσαλονίκης, Ελληνικό γραφείο Greenpeace, ΕΙΠΑΚ - Ελληνικό Ινστιτούτο Παθητικού Κτιρίου, Εργαστήριο Ήπιων Μορφών Ενέργειας και Προστασίας Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, ΕΣΕΚ – Ενεργειακή Κοινότητα Καρδίτσας, Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ Γραφείο Θεσσαλονίκης – Ελλάδα, Οφeλος – Δίκτυο Ενεργειακών Κοινοτήτων Mη Κερδοσκοπικού Χαρακτήρα Δυτικής Μακεδονίας, CEE Bankwatch Network, Climate Action Network Europe, Genervest, INZEB, The Green Tank, Zelena Energetska Zadruga, Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Horizon 2020 “POWERPOOR”. Το θερινό σχολείο πραγματοποιείται με την υποστήριξη 11 ακόμα φορέων.
Συζήτηση: Ανοίγοντας το δρόμο για την ενεργειακή δημοκρατία | 29 Ιουνίου 2022 | Θεσσαλονίκη (Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης - Μ2)
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έφερε το θέμα της ενέργειας στην κορυφή της διεθνούς ατζέντας. Η ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού μαζί με τις δεσμεύσεις για την ενεργειακή μετάβαση αναδιαμορφώνουν τις εθνικές στρατηγικές. Ταυτόχρονα, οι επιπτώσεις της υφιστάμενης κρίσης στις τιμές ενέργειας είναι ορατές, καθώς κάθε μήνα μεγάλος αριθμός νοικοκυριών επιβαρύνεται με υπέρμετρα υψηλούς λογαριασμούς. Η Ελλάδα, η οποία συγκαταλέγεται μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ που πλήττονται περισσότερο από την ενεργειακή φτώχεια, επανεξετάζει τα σχέδια απολιγνιτοποίησης και διερευνά τις επιλογές της για την προσαρμογή του εθνικού ενεργειακού της μίγματος και τη μείωση της εξάρτησής της από το ρωσικό ορυκτό αέριο. Πώς γίνεται μια πράσινη, δίκαιη μετάβαση να μην τεθεί σε κίνδυνο μέσα σε τέτοιες συνθήκες; Πώς μπορούν οι πολίτες να συμμετάσχουν σ’ αυτήν, διασφαλίζοντας το δικαίωμά τους στην ενέργεια; Στη συνεδρία αυτή διερευνούμε τα βασικά στοιχεία που θα μπορούσαν να ανοίξουν το δρόμο προς την ενεργειακή δημοκρατία στην Ελλάδα.
Διοργάνωση: Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ Γραφείο Θεσσαλονίκης – Ελλάδα.
Η συνεδρία αποτελεί μέρος του διεθνούς Φόρουμ Ιδεών "Re-think" που ανοίγει την αυλαία των διήμερων εορτασμών για τα 10 χρόνια παρουσίας του Ιδρύματός μας στην Ελλάδα. Τη δεύτερη ημέρα, 30 Ιουνίου 2022, οι συνεργάτες μας κι εμείς διοργανώνουμε ένα πλήθος εκδηλώσεων ('Re-act'), στο κέντρο και στις γειτονιές της Θεσσαλονίκης, επιχειρώντας να δείξουμε πώς μπορούν οι ιδέες της σύγχρονης πολιτικής οικολογίας να γίνουν πράξη. Μεταξύ αυτών και το Κουίζ της Κλιματικής Κρίσης & της Ενέργειας, ένα εκπαιδευτικό παιχνίδι για παιδιά και ενήλικες.
Περισσότερα για τις επετειακές εκδηλώσεις εδώ.
Δηλώσεις συμμετοχής
Το δικαίωμα που δεν ασκούμε νεκρώνεται
Είναι σαφές πια πως η ενέργεια δεν είναι μια πολυτελής υπηρεσία που παρέχει υψηλότερο βιοτικό επίπεδο, αλλά ένα βασικό αγαθό, η απουσία του οποίου μπορεί να αποκλείσει τους ανθρώπους από τη συμμετοχή στη ζωή. Ειδικοί από τον χώρο της ενέργειας, επιστήμονες, ενώσεις καταναλωτών κ.ά. επισημαίνουν την ανάγκη προστασίας των καταναλωτών προκειμένου να μην επιβαρυνθούν δυσανάλογα με το κόστος του μετασχηματισμού του τομέα της ενέργειας όσο προχωρά η διείσδυση των ΑΠΕ και αυξάνονται οι απαιτήσεις για ευελιξία, αποθήκευση και αναβάθμιση των δικτύων. Άλλωστε, η ενεργειακή φτώχεια δεν είναι ένα προσωπικό πρόβλημα, ανάλογα, για παράδειγμα, με το εισόδημα ή την ποιότητα της κατοικίας του κάθε ατόμου, αλλά ένα διαρθρωτικό πρόβλημα που σχετίζεται με τον τρόπο με τον οποίο παράγουμε, εμπορευόμαστε, προμηθεύουμε και καταναλώνουμε ενέργεια. Όσο πιο δημοκρατικός, καθαρός και ενεργειακά αποδοτικός είναι αυτός ο τρόπος, τόσο λιγότερο εκτίθενται οι πολίτες στον κίνδυνο να βιώσουν ενεργειακή φτώχεια. Αυτό, εκτός από κρατική παρέμβαση, απαιτεί ένα θεσμικό πλαίσιο για το δικαίωμα στην ενέργεια, με πυρήνα την ενεργειακή δημοκρατία, προκειμένου να ενδυναμωθούν και να προστατευθούν οι πολίτες.
Το δικαίωμα που δεν ασκούμε νεκρώνεται.
Η ελευθερία που δεν αξιοποιούμε μαραίνεται.Χάινριχ Μπελ
