Από την κλιματική δράση στη φεμινιστική δικαιοσύνη

Το παρόν άρθρο επικεντρώνεται στον τρόπο με τον οποίο η προοπτική της κλιματικής δικαιοσύνης έχει τη δυνατότητα να επηρεάσει τις τρέχουσες φεμινιστικές εξωτερικές και αναπτυξιακές πολιτικές. Αναμφίβολα, το γερμανικό Υπουργείο Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης και το Υπουργείο Εξωτερικών της Γερμανίας έχουν μία από τις πιο προοδευτικές στρατηγικές για τις φεμινιστικές πολιτικές. Ωστόσο, πολλές από τις ισχυρές τους δηλώσεις δεν έχουν ακόμα μεταφραστεί σε χειροπιαστές δράσεις. Μίλησα σε δύο υπέρμαχες του φεμινισμού σχετικά με το τι σημαίνει πραγματικά η προώθηση φεμινιστικών κλιματικών στρατηγικών στη Γερμανία, την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και τα Ηνωμένα Έθνη (ΟΗΕ) σε ό,τι αφορά τη δίκαιη δράση για το κλίμα. Η Gina Cortés Valderrama είναι ακτιβίστρια από την Κολομβία, μέλος ενός κολομβιανού συνεταιρισμού, της Aluna Minga, και έχει αναλάβει τον ρόλο της συναρμόδιας επαφών της ομάδας για τις Γυναίκες και το Φύλο της Σύμβασης - Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή. Η Katy Wiese είναι υπεύθυνη διαχείρισης πολιτικής για την οικονομική μετάβαση και την ισότητα των φύλων στο Ευρωπαϊκό Γραφείο Περιβάλλοντος στις Βρυξέλλες. Και οι δύο πιστεύουν στην κεντρική ιδέα των φεμινιστικών πολιτικών, αλλά βλέπουν πολλά κενά σε σχέση με τις τρέχουσες προσεγγίσεις για την κλιματική δράση όλων των χωρών που έχουν υιοθετήσει φεμινιστικές εξωτερικές πολιτικές για θέματα όπως οικονομική δικαιοσύνη, ενεργειακή μετάβαση ή η προσέγγιση για τις απώλειες και ζημίες, θέματα που καθίστανται απαραίτητα στο σύνολό τους δεδομένης της κλιματικής κατάρρευσης.

Η φεμινιστική στρατηγική για την κλιματική δράση της Γερμανίας

Η Γερμανία ισχυρίζεται ότι η φεμινιστική εξωτερική και αναπτυξιακή της πολιτική δεν αποτελεί αυτοσκοπό, αλλά μέσο για την επίτευξη ενός σκοπού. Αλλά τι σημαίνει αυτό στην πραγματικότητα για τη συνολική κλιματική πολιτική της Γερμανίας; Γενικώς, το Υπουργείο Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης και το Υπουργείο Εξωτερικών της Γερμανίας έχουν και τα δύο δεσμευτεί στην κεντρική αρχή του φεμινισμού, η οποία αμφισβητεί τις ιεραρχίες εξουσίας που προκαλούν κλιματικές αδικίες.

Οι ανισότητες ισχύος εντός των κοινωνιών βασίζονται σε βαθιά εδραιωμένα δομικά και συχνά διασυνδεδεμένα συστήματα, όπως η πατριαρχία, ο ρατσισμός, ο σεξισμός, οι διακρίσεις κατά των ατόμων με αναπηρία και ο ταξισμός. Τα συστήματα αυτά διαιωνίζουν τις βίαιες και άνισες δομές ισχύος. Στις χώρες του Παγκόσμιου Νότου, σχετίζονται επίσης με την ευρωπαϊκή αποικιοκρατία και την αποικιακή νοοτροπία που συνεχίζει να έχει επίδραση σήμερα. Η υποτίμηση των συστημάτων γνώσης και εκπαίδευσης που συνιστούσε αναπόσπαστο τμήμα της αποικιοκρατίας αποτελεί έναν λόγο, για τον οποίο η γνώση των γηγενών, για παράδειγμα, εξακολουθεί να μην ενσωματώνεται καταλλήλως στις λύσεις για την κλιματική κρίση». (βλ. Φεμινιστική Στρατηγική του Υπουργείου Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, σελ. 10)

Επιπλέον, το γερμανικό Υπουργείο Εξωτερικών καθιέρωσε την κλιματική διπλωματία διορίζοντας τη Jennifer Morgan ως Ειδική Απεσταλμένη για τη Διεθνή Κλιματική Δράση. Καθήκον της Morgan είναι να διασφαλίσει την ένταξη της διάστασης του φύλου σε όλες τις παγκόσμιες διαδικασίες για το κλίμα, π.χ. να προασπίσει το Σχέδιο Δράσης για το Φύλο και το Κλίμα του ΟΗΕ καθώς και να τονίσει τις κλιματικές διαστάσεις της φυγής, των εκτοπίσεων και της μετανάστευσης στη Διαδικασία του Χαρτούμ της ΕΕ (βλ. Φεμινιστικές Κατευθυντήριες Γραμμές του Ομοσπονδιακού Υπουργείου Εξωτερικών, σελ. 48). Διαβάζοντας και τις δύο στρατηγικές, καθίσταται προφανές ότι η Γερμανία στην πραγματικότητα αναγνωρίζει πως η κλιματική κρίση πλήττει τους ανθρώπους με διαφορετικό τρόπο. Εντούτοις, η Gina Cortés Valderrama και η Katy Wiese υπογραμμίζουν ότι υπάρχει ακόμα μεγάλη απόκλιση ανάμεσα στα όσα γράφτηκαν στις φεμινιστικές κατευθυντήριες γραμμές και στο πώς συμπεριλαμβάνουν στην πραγματικότητα τον φεμινισμό στις καθημερινές τους αποφάσεις οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής της Γερμανίας. Μοιράζονται την εμπειρία τους για το πώς θέτουν τη Γερμανία προ των ευθυνών της, το πώς αμφισβητούν μεγάλους φορείς όπως ο ΟΗΕ ή η ΕΕ αναφορικά με τις κλιματικές τους δράσεις καθώς και το πώς ασκούν οι ίδιες τη φεμινιστική ηγεσία στο καθημερινό τους έργο.

Παίρνοντας το θάρρος να αμφισβητήσουν τους φορείς

Μια χώρα δεν μπορεί να υλοποιήσει τις κλιματικές της πολιτικές μόνη της. Ως ένας ισχυρός παίκτης, η Γερμανία προωθεί τις φεμινιστικές της πολιτικές επίσης στην ΕΕ και τον ΟΗΕ. Η ΕΕ και τα κράτη μέλη επισήμως ισχυρίζονται ότι θα κάνουν την Ευρώπη την πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρο έως το 2050. Ωστόσο, αν εξετάσουμε προσεκτικότερα την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία από το 2019, καθίσταται σαφές ότι οι φεμινιστικές προσεγγίσεις απουσιάζουν παντελώς. Είναι, επομένως, εξαιρετικά σημαντικό το γεγονός ότι η Γερμανία υποστηρίζει πλέον τις φεμινιστικές πολιτικές στην ΕΕ. Η Katy Wiese δημοσίευσε, μαζί με αναλυτές και υπέρμαχους για το κλίμα, μια έκθεση σε σχέση με το γιατί η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία χρειάζεται τον οικοφεμινισμό. Προσέφεραν λύσεις για διάφορες συγκεκριμένες πτυχές της κλιματικής κρίσης, όπως τη στροφή προς μια φεμινιστική οικονομία ευημερίας και φροντίδας, την εξάλειψη επικίνδυνων χημικών και την καταπολέμηση της ενεργειακής ένδειας. Η Katy Wiese υπογραμμίζει ότι κατάφεραν να παραδώσουν πρακτικές προτάσεις σε πολιτικούς όπως η Delara Burkhardt (Ευρωβουλευτής), η Leonore Gewessler (Αυστριακή Υπουργός Κλιματικής Δράσης, Περιβάλλοντος, Ενέργειας, Κινητικότητας, Καινοτομίας και Τεχνολογίας) ή η Kata Tüttő (αντιδήμαρχος Βουδαπέστης και Εισηγήτρια για θέματα φύλου και κλίματος, Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών). Το παράδειγμα της Katy Wiese δείχνει μια κρίσιμη πτυχή της φεμινιστικής υποστήριξης. Η κοινωνία των πολιτών παίζει βασικό ρόλο στην αμφισβήτηση του κατεστημένου των πολιτικών και γι’ αυτόν τον λόγο όσοι χαράζουν πολιτική πρέπει να επενδύσουν χρόνο σε διαβουλεύσεις με τη φεμινιστική κοινωνία των πολιτών, εάν επιθυμούν να αποκαλούν τις πολιτικές τους φεμινιστικές. Παρ’ όλα αυτά, η αλληλεπίδραση με την κοινωνία των πολιτών δεν αποτελεί προτεραιότητα για όλους τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής.

Η Gina Cortés Valderrama θεωρεί ότι είναι πολύ δύσκολο να γίνουν επαφές με τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής στις Διασκέψεις των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή. Για παράδειγμα, η κοινωνία των πολιτών έχει περιορισμένη πρόσβαση στις διαπραγματεύσεις για το κλίμα που γίνονται στις Διασκέψεις των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή. Ακτιβιστές όπως η Gina Cortés Valderrama έχουν, επομένως, συχνά αρκετές στρατηγικές για να εκφράσουν τα αιτήματά τους. Οι παρεμβάσεις της κοινωνίας των πολιτών στη Διάσκεψη για την Κλιματική Αλλαγή του Ντουμπάι (COP 28) συνιστούν ένα παράδειγμα του τρόπου έκφρασης της οργής και της αγανάκτησης των φεμινιστών. Συγχρόνως, η Gina Cortés Valderrama τονίζει ότι «η αμφισβήτηση των φορέων δεν σημαίνει πάντα ότι πρέπει να κάνεις φασαρία και να είσαι συνεχώς θυμωμένος. Μπορούμε να θέσουμε κρίσιμα ερωτήματα κι έπειτα να χρησιμοποιήσουμε τη σιωπή των υπευθύνων χάραξης πολιτικής και λήψης αποφάσεων ως δήλωση». Συχνά, το ζήτημα αφορά επίσης τον τρόπο παράδοσης των φεμινιστικών αιτημάτων, έτσι ώστε οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής να πιάσουν πράγματι το μήνυμα. Επομένως, το ζήτημα δεν αφορά μόνο το πότε θα κάνει κανείς επαφές, αλλά και το πώς. Για να προσεγγίσουν ένα ευρύ κοινό κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για το κλίμα, οι υπέρμαχοι του φεμινισμού μοιράζονται αρμοδιότητες. Για παράδειγμα, σε ό,τι αφορά τις ζημίες και τις απώλειες, χρειάζεται μια φεμινιστική τεχνική ανάλυση και συγχρόνως η οικοδόμηση ενός κινήματος που εκθέτει όσες χώρες δεν τηρούν τις υποσχέσεις τους. «Υπάρχει μια τεράστια δύναμη ισχύος που μας ενισχύει σε κινήματα και συνασπισμούς».

Η άσκηση των φεμινιστικών αρχών και της φεμινιστικής ηγεσίας

Η διατομεακότητα είναι μια λέξη που επαναλαμβάνεται διαρκώς όταν γίνεται λόγος για τις φεμινιστικές αρχές. Η Katy Wiese υπογραμμίζει ότι όσοι δεσμεύονται για διατομεακότητα πρέπει να αναγνωρίζουν ότι υπάρχει πάντα μια εσωτερική και μια εξωτερική διάσταση. «Δεν μπορείς να ζητάς διατομεακότητα από τους άλλους, τη στιγμή που ο δικός σου φορέας δεν προσπαθεί γι’ αυτό. Και όταν προσπαθείς για κάτι τέτοιο, δεν είναι καθόλου εύκολο». Για παράδειγμα, η Katy Wiese θυμάται πόση πολλή προσπάθεια χρειάστηκε για να ευαισθητοποιήσει τον κόσμο στον ίδιο της τον οργανισμό, προκειμένου να συμπεριληφθεί εντέλει μια διατομεακή ανάλυση στις προτάσεις πολιτικής τους. «Ξεκινήσαμε με θεματικά γεύματα για τα μέλη του προσωπικού και συνεχίσαμε να εξηγούμε γιατί η διατομεακότητα είναι απαραίτητη για την κλιματική δικαιοσύνη».

Όπως είπε η Katy Wiese, η ικανοποίηση των φεμινιστικών αρχών απαιτεί πολλή προσπάθεια και η προώθηση των φεμινιστικών πολιτικών μπορεί να είναι συντριπτική. Σε καθημερινή βάση, οι υπέρμαχοι του φεμινισμού παίρνουν αποφάσεις για το ποια θέματα είναι επείγοντα και πρέπει να προτεραιοποιηθούν. Κατά τη Gina Cortés Valderrama, ένα καπιταλιστικό εργασιακό περιβάλλον μας εμποδίζει να αναλογιστούμε σε μεγαλύτερο βάθος τι πρέπει να γίνει. Συχνά συναντάμε εκφράσεις όπως «επείγουσα ανάγκη» ή «παράθυρο ευκαιριών» που απαιτούν άμεση δράση. Η Gina Cortés Valderrama μας παρακινεί να ενεργούμε πιο συνειδητά σε αυτά που κάνουμε, ακόμα κι όταν αντιμετωπίζουμε μια πραγματικά επείγουσα κρίση, όπως η κλιματική. Η φεμινιστική αλληλεγγύη περιλαμβάνει την αναμεταξύ μας φροντίδα, όταν αγωνιζόμαστε για κλιματική δικαιοσύνη. Μια προσέγγιση αφορά τη δημιουργία υποστηρικτικών φεμινιστικών συνεταιρισμών ως μια αρχή φροντίδας. «Ως μεμονωμένο άτομο δεν μπορώ να κάνω τα πάντα συγχρόνως. Δεν μπορώ να δίνω όλες τις μάχες που πρέπει να δοθούν. Γι’ αυτό πρέπει να φροντίζουμε τους εαυτούς μας», τονίζει η Gina Cortés Valderrama και προσθέτει: «Θα έπρεπε πραγματικά να αισθανόμαστε μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση σε σχέση με το ότι μπορούμε να εμπιστευτούμε τις γνώσεις, τις εμπειρίες και την ισχύ των διαφορετικών κινημάτων που μας συμπαραστέκονται σε εκείνα τα πεδία, όπου δεν καταφέρνουμε να αναλάβουμε δράση εμείς». Αυτή η παγκόσμια φεμινιστική συνεργασία είναι πολύ σημαντική για εμάς σήμερα. Ιδιαιτέρως επειδή η πορεία προς την κλιματική δικαιοσύνη παρουσιάζει ακόμα πολλή υστέρηση, παρόλο που μερικές κυβερνήσεις υιοθετούν φεμινιστικές προσεγγίσεις.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στο de.boell.org στις 12 Φεβρουαρίου 2024.