Ο γραμμικός τρόπος οικονομίας –δηλαδή η κατασκευή προϊόντων με πρώτες ύλες από τη φύση και η απόρριψή τους μετά τη χρήση τους– έχει φέρει τον κόσμο στα όριά του. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι μια κυκλική οικονομία, όπου τα προϊόντα δημιουργούνται από ανακυκλωμένες πρώτες ύλες, χρησιμοποιούνται για περισσότερο κοινό και στη συνέχεια ανακυκλώνονται ξανά.
Ο τρόπος που λειτουργεί σήμερα η οικονομία μας, η παραγωγή και η κατανάλωση προϊόντων, είναι γραμμικός: παίρνουμε πρώτες ύλες από τη φύση, κατασκευάζουμε προϊόντα, τα χρησιμοποιούμε/καταναλώνουμε και τα απορρίπτουμε όταν πλέον δεν λειτουργούν ή δεν τα χρειαζόμαστε. Αυτό το μοντέλο έχει τεράστιες απαιτήσεις σε φυσικούς πόρους, ενέργεια, νερό (για την παραγωγή νέων προϊόντων) και δημιουργεί ρύπανση και τεράστιους όγκους απορριμμάτων προς διαχείριση. Ταυτόχρονα, είναι και εξαιρετικά σπάταλο, καθώς αντιμετωπίζει ως «άχρηστα» και «σκουπίδια» υλικά τα οποία μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν, να εισαχθούν ξανά στην παραγωγική αλυσίδα.
Αυτός ακριβώς είναι ο στόχος της Κυκλικής Οικονομίας: ένα μοντέλο όπου τα «άχρηστα απορρίμματα» ελαχιστοποιούνται, διότι τα προϊόντα που χρησιμοποιούμε είτε διαρκούν περισσότερο, είτε επισκευάζονται, είτε βιοαποδομούνται, είτε μπορούν να αξιοποιηθούν για τη δημιουργία νέων προϊόντων.
Ένα κυκλικό μοντέλο οικονομίας στοχεύει στην ελαχιστοποίηση των απορριμμάτων μέσω της επέκτασης του κύκλου ζωής των προϊόντων
Ποια είναι η σημερινή κατάσταση;
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μόλις το 12% των υλικών και των πόρων επαναχρησιμοποιείται στην οικονομία, με αποτέλεσμα σχεδόν το 50% των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (ΑτΘ) και το 90% της απώλειας βιοποικιλότητας και της πίεσης στους υδάτινους πόρους να οφείλεται στην εξόρυξη και επεξεργασία πόρων.
Στην Ελλάδα, το ποσοστό των υλικών και των πόρων που επαναχρησιμοποιείται στην οικονομία (circular material use) εκτιμάται σε μόλις 3,4%, ποσοστό που συνιστά την έκτη χειρότερη επίδοση στην ΕΕ. Το γεγονός αυτό σχετίζεται και με τα σταθερά χαμηλά ποσοστά ανακύκλωσης στην Ελλάδα (21% για τα αστικά απόβλητα, έναντι 49% της ΕΕ, για το έτος 2019).
Τι πρέπει να κάνει η Ελλάδα για την Κυκλική Οικονομία
Τον Μάρτιο του 2021, η Ελλάδα παρουσίασε το νέο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Κυκλική Οικονομία, το οποίο περιλαμβάνει παρεμβάσεις στην παραγωγή και τη βιομηχανία, την κατανάλωση, τη διαχείριση αποβλήτων, αλλά και τον συντονισμό των πολιτικών καθώς και νομοθετικά/οικονομικά εργαλεία, τα οποία θα εφαρμοστούν την περίοδο 2021-2025. Τα όσα αναφέρονται στο νέο Σχέδιο Δράσης είναι φιλόδοξα και στη σωστή κατεύθυνση, αλλά καθώς δεν συνοδεύονται ακόμα από ποσοτικούς στόχους και συγκεκριμένους μηχανισμούς, δεν είναι εφικτό να αξιολογηθούν.
Η μετάβαση, όμως, σε μια Κυκλική Οικονομία πρέπει να στηρίζεται:
- Στην ξεκάθαρη διάκριση αποβλήτων και παραπροϊόντων και στη μέγιστη επαναχρησιμοποίηση των τελευταίων
- Στην ενίσχυση των μοντέλων τοπικής παραγωγής και κατανάλωσης
- Στην έμφαση στην επαναχρησιμοποίηση και όχι στην ανακύκλωση
- Στην ενίσχυση πρωτοβουλιών/δράσεων/επιχειρήσεων που προωθούν την επισκευή προϊόντων, τη χρησιμοποίηση προϊόντων «από δεύτερο χέρι» και την ανακαίνιση
- Στον δραστικό περιορισμό των υλικών συσκευασίας μίας χρήσης
- Στη σταδιακή και εντέλει πλήρη κατάργηση των προϊόντων μίας χρήσης
- Στον καθορισμό υποχρεωτικού ελάχιστου ποσοστού ανακυκλωμένου υλικού σε όσα προϊόντα αυτό είναι τεχνικά δυνατό.
Καλές πρακτικές: Κάν’ το όπως η Ecoelastika (Ελλάδα)
H Ecoelastika είναι το μοναδικό εγκεκριμένο Συλλογικό Σύστημα Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΣΣΕΔ) μεταχειρισμένων ελαστικών οχημάτων στη χώρα μας. Η εταιρία συλλέγει και ανακτά άνω του 90% των ποσοτήτων ελαστικών που εισέρχονται στην ελληνική αγορά, τα οποία προωθούνται σε κατάλληλες βιομηχανικές μονάδες για ανακύκλωση (ή ενεργειακή αξιοποίηση). Το 2020, το 67% των ελαστικών ανακυκλώθηκε, με το τρίμμα ελαστικού που προέκυψε να αξιοποιείται σε ευρύ φάσμα εφαρμογών: σε αθλητικούς χώρους όπως γήπεδα ποδοσφαίρου με τεχνητό χλοοτάπητα, σε παιδικές χαρές και σχολεία με τη μορφή πλακιδίων ασφαλείας, στην παραγωγή ηχομονωτικών, θερμομονωτικών και αντικραδασμικών υλικών για κατασκευές, καθώς και σε διάφορα προϊόντα καθημερινής χρήσης όπου γίνεται εκμετάλλευση των ελαστικών και μονωτικών ιδιοτήτων του (π.χ. σόλες παπουτσιών, θερμοπλαστικά ελαστομερή, κ.λπ.).
Radical Realism for Climate Justice: From a Linear Economy to a Zero Waste Society
Το Zero Waste Europe και το Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ παρουσιάζουν στο βίντεο αυτό την ανάγκη για μια μετατόπιση από τη γραμμική οικονομία σε μια κοινωνία μηδενικών αποβλήτων, τονίζοντας πως αυτό δεν είναι «αφέλεια» αλλά «ριζοσπαστικός ρεαλισμός».
Ο Άτλας του Πλαστικού. Στοιχεία και δεδομένα για τον κόσμο των συνθετικών πολυμερών
Ένας τόμος από το κίνημα Break Free From Plastic και το Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ, για την ελληνική έκδοση του οποίου συνεργάστηκαν η WWF Ελλάς, η Greenpeace Ελλάς και η Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης.