Ο αγροτικός τομέας –και ιδίως στην Ελλάδα– δεν είναι αυτός που παράγει τα περισσότερα αέρια του θερμοκηπίου. Ωστόσο, παρουσιάζει μεγάλη στασιμότητα όσον αφορά τον ρυθμό μείωσης των εκπομπών, παρά τη γενναία χρηματοδότηση που δόθηκε για αυτό τον σκοπό μέσω της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής. Σήμερα η Πράσινη Συμφωνία προσφέρει μια μεγάλη ευκαιρία για εκσυγχρονισμό του αγροτικού τομέα.
Ποιο είναι το κλιματικό αποτύπωμα της αγροτικής παραγωγής;
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (ΑτΘ) από τον αγροτικό τομέα έχουν μειωθεί κατά 20% σε σχέση με το 1990, αλλά από το 2010 και μετά παραμένουν σχετικά σταθερές. Το 2019, ο αγροτικός τομέας ήταν ο τρίτος μεγαλύτερος «παραγωγός» ΑτΘ στην ΕΕ.
Στην Ελλάδα, o αγροτικός τομέας είναι μεταξύ αυτών με τη μικρότερη συνεισφορά σε εκπομπές ΑτΘ (9% το 2019). Ταυτόχρονα, είναι ο τομέας που, μαζί με τον τομέα των μεταφορών, σημείωσε τη μικρότερη μείωση εκπομπών την περίοδο 2005-2019 (13% έναντι 36% που ήταν η συνολική μείωση των εκπομπών στην Ελλάδα). Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ελλάδα έχει κάνει σημαντικά βήματα προς την κατεύθυνση της βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας. Το 2021, 10,15% των καλλιεργούμενων εκτάσεων της χώρας είχαν βιολογική πιστοποίηση (έναντι 9,9% για το σύνολο της ΕΕ), ενώ η Ελλάδα είναι στην πρώτη τετράδα των κρατών μελών για βιολογικά βοοειδή, γαλακτοπαραγωγές αγελάδες και αρνιά και κατσίκια (ως ποσοστό του συνολικού αριθμού).
Ποιοι είναι οι στόχοι της Πράσινης Συμφωνίας για τον αγροτικό τομέα;
Στις ευρωπαϊκές στρατηγικές για τη μείωση των εκπομπών ΑτΘ, η μόνη άμεση σύνδεσή τους με τον αγροτικό τομέα βρίσκεται στον Ευρωπαϊκό Κλιματικό Νόμο (2020), ο οποίος αναγνωρίζει τη σημασία της διατήρησης των υδροβιότοπων ως φυσικές καταβόθρες άνθρακα και προβλέπει περαιτέρω μειώσεις εκπομπών ΑτΘ από τη γεωργία.
Μέρος της ευρύτερης Πράσινης Συμφωνίας για τον αγροτικό τομέα πρέπει να θεωρείται και η Ευρωπαϊκή Στρατηγική με τίτλο «Από το αγρόκτημα στο πιάτο». Αυτή η στρατηγική φιλοδοξεί να κάνει τα συστήματα παραγωγής τροφίμων πιο δίκαια, πιο υγιεινά και πιο φιλικά προς το περιβάλλον, και έχει ως στόχο έναν αγροτικό τομέα ο οποίος:
- Έχει ουδέτερο ή θετικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα.
- Βοηθάει στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και στην προσαρμογή στις επιπτώσεις της.
- Αντιστρέφει την πορεία απώλειας της βιοποικιλότητας.
- Εξασφαλίζει την επισιτιστική ασφάλεια, τη διατροφή και τη δημόσια υγεία.
- Διασφαλίζει ότι όλοι έχουν πρόσβαση σε επαρκή, ασφαλή, θρεπτικά και βιώσιμα τρόφιμα.
- Διατηρεί προσιτές τις τιμές των τροφίμων, ενώ παράλληλα δημιουργεί πιο δίκαιες οικονομικές απολαβές για τους παραγωγούς.
Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην ενίσχυση βιώσιμων πρακτικών στον τομέα της γεωργίας. Στο πλαίσιο της Στρατηγικής παρουσιάστηκε το Σχέδιο Δράσης για την ανάπτυξη της βιολογικής παραγωγής. Το Σχέδιο θέτει ως γενικό στόχο την ενίσχυση της παραγωγής και της κατανάλωσης βιολογικών προϊόντων, την αύξηση των γεωργικών εκτάσεων υπό βιολογική γεωργία σε ποσοστό 25% –από 8,5% που είναι σήμερα– και την αύξηση της υδατοκαλλιέργειας.
Προσοχή στο κενό! Η Πράσινη Συμφωνία και η νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική
Η ναυαρχίδα των παρεμβάσεων της ΕΕ στον αγροτικό τομέα υπήρξε διαχρονικά η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) – ένα σύστημα επιδοτήσεων και ενισχύσεων της αγροτικής παραγωγής το οποίο το 2021 απορροφούσε το 1/3 του προϋπολογισμού της ΕΕ. Δυστυχώς, παρά τα τεράστια κονδύλια, μέχρι στιγμής η ΚΑΠ συμβάλλει ελάχιστα στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής: σύμφωνα με έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου (European Court of Auditors, Ιούνιος 2021) –το όργανο που ελέγχει τη χρηστή και βέλτιστη χρήση των πόρων της ΕΕ– τα 100 δισεκατομμύρια ευρώ των πόρων της ΚΑΠ που διατέθηκαν για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής την περίοδο 2014-2020 είχαν «μικρή επίδραση» στον περιορισμό των εκπομπών ΑτΘ.
Με δεδομένα τους στόχους της Πράσινης Συμφωνίας, τη συνεισφορά του αγροτικού τομέα στις εκπομπές ΑτΘ και την περιορισμένη κλιματική απόδοση των σχετικών μέτρων κατά το παρελθόν, θα ανέμενε κανείς μια πολύ δυναμική και φιλόδοξη νέα ΚΑΠ (για την περίοδο έως το 2027). Αυτό δυστυχώς δεν ισχύει, παρά τις όποιες θετικές πρωτοβουλίες – όπως η θεσμοθέτηση των «οικο-προγραμμάτων» (eco-schemes) και των «κοινωνικών προϋποθέσεων» (social conditionality). Στο πλαίσιο των οικο-προγραμμάτων, το 25% του (οικονομικά κυρίαρχου) Πυλώνα Ι της ΚΑΠ θα κατευθύνεται στη χρηματοδότηση αγροτών που αναλαμβάνουν δράσεις φιλικές προς το περιβάλλον και το κλίμα (π.χ. μειωμένη χρήση φυτοφαρμάκων), ενώ οι κοινωνικές προϋποθέσεις προβλέπουν ότι οι δικαιούχοι θα πρέπει να σέβονται στοιχεία του ευρωπαϊκού κοινωνικού και εργατικού δικαίου προκειμένου να λαμβάνουν κονδύλια της ΚΑΠ. Αυτά τα θετικά βήματα όμως υπονομεύονται, καθώς αφενός η χρηματοδότηση για τα «οικο-προγράμματα» μπορεί να μειωθεί μέχρι και το μισό, με τα διαθέσιμα κονδύλια να μεταφέρονται σε δράσεις που δεν έχουν ξεκάθαρο περιβαλλοντικό/κλιματικό αντίκτυπο (όπως μέτρα ενίσχυσης αγροτικών περιοχών), και αφετέρου η εφαρμογή των «κοινωνικών προϋποθέσεων» παραμένει εθελοντική έως το 2025.
Πρόσφατη αξιολόγηση των προσχεδίων των Στρατηγικών Σχεδίων 22 κρατών μελών κατέληξε ότι στη συντριπτική τους πλειονότητα δεν πρόκειται να έχουν ουσιαστικά περιβαλλοντικά και κλιματικά οφέλη
Το πιο ανησυχητικό είναι ότι (προς το παρόν) τα κράτη μέλη δεν υποχρεούνται να συγκεκριμενοποιήσουν στα εθνικά Στρατηγικά Σχέδια το πώς οι δράσεις τους στο πλαίσιο της νέας ΚΑΠ θα συμβάλλουν στην επίτευξη των στόχων της Πράσινης Συμφωνίας. Αντ’ αυτού, η Επιτροπή «θα προβεί σε εξέταση των επιδόσεων των (εθνικών) Στρατηγικών Σχεδίων το 2025 και το 2027, κατόπιν της οποίας, αν χρειαστεί, θα απευθύνει αίτημα για ανάληψη δράσης από τα κράτη μέλη» – παρότι μια πρόσφατη αξιολόγηση των προσχεδίων των Στρατηγικών Σχεδίων 22 κρατών μελών κατέληξε ότι, στη συντριπτική τους πλειονότητα, δεν πρόκειται να έχουν ουσιαστικά περιβαλλοντικά και κλιματικά οφέλη.
Προτεινόμενο Σχέδιο Δράσης για την Ελλάδα στον αγροτικό τομέα
Παρά τη μικρή συνεισφορά του συγκεκριμένου τομέα στις εκπομπές ΑτΘ της χώρας μας, η Πράσινη Συμφωνία είναι μια μοναδική ευκαιρία για την Ελλάδα να εκσυγχρονίσει τον αγροτικό τομέα και να διασφαλίσει την παραγωγή διατροφικών προϊόντων υψηλής ποιότητας, με σεβασμό στο περιβάλλον και στον καταναλωτή. Για να επιτευχθεί αυτό, πρέπει να εκπονηθεί ένα Σχέδιο Δράσης το οποίο θα εστιάζει, μεταξύ άλλων, στα εξής:
- Προώθηση τεχνολογικών καινοτομιών στη γεωργία και την κτηνοτροφία
- Προώθηση της χρήσης πράσινων βιοκαυσίμων, η παραγωγή των οποίων δεν προκαλεί περιβαλλοντική καταστροφή σε άλλα μέρη του πλανήτη
- Απομάκρυνση από το μοντέλο της μονοκαλλιέργειας και της βιομηχανικής καλλιέργειας
- Μείωση χρήσης και κατανάλωσης φυτοφαρμάκων και συνθετικών λιπασμάτων
- Αξιοποίηση των οργανικών υπολειμμάτων/απορριμμάτων της κτηνοτροφίας
- Χωροθέτηση μόνιμων λιβαδιών και μη καλλιεργούμενων εκτάσεων
- Προώθηση της βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας, της αγρο-οικολογίας και της αγρο-δενδροκομίας (agro-forestry)
- Σύνδεση των αγροτικών επιχορηγήσεων με δείκτες βιωσιμότητας και κλιματικής ουδετερότητας
- Μικρότερες/πιο βραχείες εφοδιαστικές αλυσίδες
- Βελτίωση των συνθηκών εκτροφής των ζώων και εφαρμογή της ευρωπαϊκής πολιτικής για καλλυντικά χωρίς πειράματα στα ζώα και κατάργηση των κλουβιών
- Ενημέρωση των πολιτών ώστε να υιοθετούν υγιεινά και φιλικά προς το περιβάλλον διατροφικά και καταναλωτικά πρότυπα.
Καλές πρακτικές: Κάν’ το όπως η Green Earth Organics (Γκαλγουέι, Ιρλανδία)
Σε ολόκληρη την Ευρώπη υπάρχουν όλο και περισσότεροι τοπικοί παραγωγοί που καλλιεργούν βιολογικά προϊόντα και τα παραδίδουν κατ’ οίκον. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το Green Earth Organics στη Ιρλανδία. Τα προϊόντα προς πώληση είναι εποχικά και βιολογικής καλλιέργειας, οι συσκευασίες δεν περιέχουν πλαστικό και τα κουτιά των προϊόντων επαναχρησιμοποιούνται. Καθώς δεν υπάρχουν μεσάζοντες οι τιμές είναι χαμηλότερες και η εφοδιαστική αλυσίδα μικρή – τα προϊόντα προέρχονται από ντόπιους παραγωγούς, οπότε κανένα προϊόν δεν μεταφέρεται αεροπορικώς. Με ένα τέτοιο σύστημα, η πίεση στο φυσικό περιβάλλον είναι μικρότερη, οι ντόπιοι παραγωγοί έχουν υψηλότερο εισόδημα, οι καταναλωτές απολαμβάνουν τρόφιμα φυσικής προέλευσης και καλύτερης ποιότητας και η τοπική οικονομία ενισχύεται.
Η παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας, ο ρόλος της γεωργίας και η προστασία του πλανήτη
Ο ρόλος της γεωργίας και των αγροτών αναδεικνύεται σε καθοριστικό για τη διαφύλαξη της βιοποικιλότητας και τη διατήρηση της συνοχής στην ύπαιθρο. Το άρθρο αυτό είναι μέρος του αφιερώματος «Green Deal στην Ελλάδα», του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ και του Άνεμου Ανανέωσης.
Agroecology explained to children... parents can watch
Ένα βίντεο από την πολιτική ομάδα των Πράσινων στο ευρωκοινοβούλιο (Greens/EFA), που με τη χρήση animation και απλού λεξιλογίου εξηγεί τις βασικές αρχές της αγροοικολογίας στα παιδιά – και όχι μόνο.
Ένα άρθρο από το WWF για την Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ), την παλαιότερη και πλέον δαπανηρή πολιτική της ΕΕ, η οποία έχει βρεθεί στο επίκεντρο έντονων παρασκηνιακών συζητήσεων σχετικά με το μέλλον της.
Meat Atlas 2021. Facts and figures about the animals we eat
Δεν υπάρχει σχεδόν κανένα άλλο τρόφιμο που να μολύνει το περιβάλλον και το κλίμα τόσο πολύ όσο το κρέας. Ο «Άτλας του Κρέατος» είναι μια έκδοση του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ και του Friends of the Earth Europe & BUND με στοιχεία και αριθμούς για τα ζώα που τρώμε.
Agriculture Atlas 2019. Facts and Figures on EU Farming Policy
Ο «Άτλας της γεωργίας» δείχνει πόσο στενά συνυφασμένη είναι η γεωργία της Ευρώπης με τη ζωή μας και τους χώρους όπου διαβιούμε. Ο τόμος είναι μια έκδοση του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ και των οργανώσεων Friends of the Earth Europe και BirdLife International.
Ένα σύντομο βίντεο animation του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ, το οποίο εξηγεί γιατί ένας κόσμος χωρίς έντομα είναι αδιανόητος.