Περπατώντας ανάμεσα στις Πρωτοβουλίες Εναλλακτικών Οικονομιών της Θεσσαλονίκης

Πρώτη στάση: Από το Σημείο Μηδέν μέχρι το σήμερα

Η πρώτη συνάντηση έγινε στον Βαρδάρη και συγκεκριμένα στο «Σημείο Μηδέν» της Θεσσαλονίκης, δηλαδή το σημείο από όπου μετριούνται όλες οι χιλιομετρικές αποστάσεις με τις άλλες πόλεις. Εκεί, μέλη του συνεργατικού ιστότοπου Alterthess μίλησαν για το εγχείρημά τους, που εδώ και 12 χρόνια αναδεικνύει ειδήσεις και γεγονότα που χάνονται στην καθημερινή ειδησεογραφία των κυρίαρχων μέσων ενημέρωσης. Ο Θεόφιλος από το Alterthess εξήγησε τους λόγους που, στην αρχή της οικονομικής κρίσης και με την επιβολή των Μνημονίων στη χώρα, κινήματα ενάντια στη φτωχοποίηση της χώρας και τα μέτρα λιτότητας αδυνατούσαν να βρουν φωνή στα ΜΜΕ. Έτσι, η αρχική ιδέα της δημιουργίας ενός τοπικού site με ειδήσεις από τα κάτω και για τους/τις αποκάτω μετατράπηκε σε έναν Συνεταιρισμό Εργαζομένων που σήμερα, υπό τη νομική μορφή της ΚΟΙΝΣΕΠ, προσπαθεί να συμβάλλει με κείμενα, βίντεο, εικόνες και podcasts σε μια ενημέρωση μακριά από την εθνικιστική αφήγηση της πόλης. Παράλληλα, προβάλλει καθημερινά ιστορίες ανθρώπων, κινημάτων και γειτονιών που μάχονται ενάντια στον ρατσισμό και υπέρ των δικαιωμάτων των προσφύγων και της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, υπέρ του περιβάλλοντος και του δικαιώματος σε εργασία με αξιοπρέπεια.

Προχωρώντας στη γειτονιά του Βαρδάρη, οι συμμετέχοντες/ουσες στην περιήγηση είχαν τη δυνατότητα να δουν τα σημάδια μιας πολυπολιτισμικής γειτονιάς στην οποία ζούσαν κυρίως άνθρωποι της εβραϊκής κοινότητας στις αρχές του 20ού αιώνα και αργότερα πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία. Στην περιοχή υπήρχαν εργοστάσια και αργότερα μικρές βιοτεχνίες και έγινε γνωστή για την άνθηση της ρεμπέτικης μουσικής. Σήμερα, η γειτονιά βιώνει τεράστιες αλλαγές στις χρήσεις των κτιρίων της που οδηγούνται προς τουριστική εκμετάλλευση.

Δεύτερη στάση: Η τρελή ροδιά

Μέσα στα σοκάκια του Βαρδάρη κρύβεται μια κοινότητα αυτοβοήθειας πάνω στο ζήτημα των εξαρτήσεων, η δράση της οποίας τα τελευταία χρόνια αναζητά τις καλλιτεχνικές και μουσικές μνήμες της περιοχής σε μια προσπάθεια ανάδειξης της ιστορίας της.

Πρόκειται για το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας (ΠΠΑ), ένα ερευνητικό πρόγραμμα του Τμήματος Ψυχολογίας του ΑΠΘ. Όπως ανέφερε ο Γιώργος Μελισσουργός, συντονιστής του Προγράμματος Κοινωνικής Αλληλέγγυας Οικονομίας στο Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ, και στη συνέχεια τα ίδια τα μέλη του ΠΠΑ, το πρόγραμμα στηρίζει ανθρώπους που αντιμετωπίζουν προβλήματα εξάρτησης, καθώς και τα μέλη του οικογενειακού και φιλικού τους περιβάλλοντος. Εστιάζει στη διαδικασία κοινωνικής επανένταξης, είναι ανοιχτό και δωρεάν, χωρίς λίστες αναμονής ή χρήση υποκατάστατων. Μέσα από το πρόγραμμα αυτό έχουν δημιουργηθεί δύο κοινότητες της Κοινωνικής Αλληλέγγυας Οικονομίας. Η πρώτη είναι η «Ομάδα Γειτονιάς του Βαρδάρη», που δραστηριοποιείται στην περιοχή και χαρτογραφεί υπάρχουσες προκλήσεις σε συνεργασία με κατοίκους καθώς και με ανθρώπους που εργάζονται σε αυτήν. Η δεύτερη, «Η Τρελή Ροδιά», αποτελεί μια κοινότητα αγροτικής και βιολογικής καλλιέργειας.

Από την επίσκεψη στο Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας.

Για τις δράσεις αυτές μίλησαν τα ίδια τα μέλη των εγχειρημάτων σε ένα πολύ συγκινητικό κλίμα μοιράσματος εμπειριών και βιωμάτων. Μεταξύ άλλων μίλησε ο Δημήτρης, αναφέροντας την ιστορία της «Ομάδας Γειτονιάς του Βαρδάρη» από τα πρώτα βήματά της το 2018 και την πρώτη εκδήλωση που έγινε με τη συμμετοχή του συγγραφέα Θωμά Κοροβίνη, στα βιβλία του οποίου ο ιστορικός Βαρδάρης κατέχει εξέχουσα θέση και σημασία. Η Ομάδα έκανε γνωστούς τους σκοπούς της στους φοιτητές και στις φοιτήτριες μέσα από πολλές εκδηλώσεις στην πόλη, μεταξύ άλλων στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο. Μία από τις βασικές δράσεις του εγχειρήματος είναι η έκδοση ημερολογίων με εικαστικές, λογοτεχνικές και μουσικές ανθολογίες, σε συνεργασία με καλλιτέχνες, λογοτέχνες και μουσικούς της πόλης. Τα ημερολόγια παρουσιάστηκαν τα προηγούμενα χρόνια σε μαζικές εκδηλώσεις με τη συμμετοχή καλλιτεχνών και φίλων της γειτονιάς. Η «Ομάδα Γειτονιάς του Βαρδάρη» έχει τιμήσει τα θύματα της εβραϊκής κοινότητας κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με μια τοιχογραφία στην περιοχή του Νέου Σιδηροδρομικού Σταθμού, που αφηγείται αποσιωπημένα γεγονότα της ιστορίας της.

Μια νέα δράση του Προγράμματος που αφορά την Κοινωνική Αλληλέγγυα Οικονομία και παρουσιάστηκε στη διαφορετική αυτή περιήγηση στην πόλη είναι «Η Τρελή Ροδιά», δράση η οποία αφορά κυρίως την αγροκαλλιέργεια και τη βιολογική καλλιέργεια. Ο Κώστας, μέλος του ΠΠΑ και της συγκεκριμένης δράσης, αναφέρθηκε στον βασικό σκοπό της ομάδας να έρθουν σε επαφή με τη γη και την τροφή. «Φανταστείτε κάποιος να σταματάει τα ναρκωτικά και από την επόμενη μέρα να βρίσκεται σε ένα ήρεμο περιβάλλον μέσα στη φύση. Το να νιώθει κανείς πραγματικά ελεύθερος είναι κάτι πολύ δημιουργικό και βοηθητικό. Εκπαιδευόμαστε στην αγροκαλλιέργεια και είναι μια ευκαιρία για εμάς να κάνουμε πράξη όλα αυτά που έχουμε μάθει: τη συνεργασία, την αλληλεγγύη, τη συνέπεια και τη δέσμευση», σημείωσε μεταξύ άλλων. Η προσπάθεια επαφής των μελών του ΠΠΑ με τη γη είχε ήδη ξεκινήσει το 2008 σε ένα αγρόκτημα που παραχώρησε το ΑΠΘ κοντά στο αεροδρόμιο, ενώ συνεχίστηκε και το 2017 στο πρώην στρατόπεδο «Καρατάσου», σε αγρόκτημα που τελούσε υπό κατάληψη. Στη διάρκεια της πανδημίας, μέλη του ΠΠΑ ξεκίνησαν σεμινάρια με τον αγροκαλλιεργητή Νίκο Μισυρλή στο αγρόκτημά του στα Βασιλικά, που εδώ και χρόνια ασχολείται με τον πολλαπλασιασμό φυτικού υλικού πάνω σε βότανα, λαχανικά κ.ά., τη μεταποίηση προϊόντων και την πώλησή τους. Στη συνέχεια, η θεωρία έγινε πράξη σε διπλανό αγρόκτημα που νοικιάστηκε για αυτό τον σκοπό, όπου μέλη του Προγράμματος ξεκίνησαν να φροντίζουν 420 ροδιές. Η σκέψη της συνεργασίας των δύο δραστηριοτήτων ωρίμασε και αποφασίστηκε η συνένωσή τους. Ήδη υπό σκέψη και επεξεργασία βρίσκεται η δημιουργία ΚΟΙΝΣΕΠ που θα στηρίζει τόσο το θεραπευτικό σκέλος όσο και την εποχική εργασία μελών του Προγράμματος. Επόμενος στόχος της ομάδας είναι όσοι/ες το επιθυμούν να αποκτήσουν πιο μακροχρόνια δέσμευση, με σκοπό την επαγγελματική αποκατάστασή τους. Ιδιαίτερα συγκινητική ήταν η έμπνευση του ονόματος της δράσης από το ομώνυμο ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη, που αποτυπώνει, όπως ειπώθηκε, την προσπάθειά τους.

πέστε μου

Είναι η τρελή ροδιά που μάχεται τη συννεφιά του κόσμου;

Τα μέλη του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας ολοκλήρωσαν την αφήγηση των δράσεών τους με μια ξενάγηση σε τρεις τοιχογραφίες που έγιναν με δική τους πρωτοβουλία και σε συνεργασία με καλλιτεχνικές ομάδες: Μία για τη ζωή των ανθρώπων και τις δραστηριότητες της περιοχής κατά την περίοδο της Κατοχής, στην είσοδο του κτιρίου του ΠΠΑ, άλλη μία ακριβώς απέναντι, η οποία υπενθυμίζει την ύπαρξη του Regie, ενός ιστορικού καπνεργοστασίου στην περιοχή, αλλά και εκείνη που τιμά τη μνήμη του Ντίνου Χριστιανόπουλου, που μεγάλο μέρος του έργου και της προσωπικής του ζωής είναι συνδεδεμένο με τον Βαρδάρη.

Τοιχογραφίες στην περιοχή του Βαρδάρη από το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας.

Τρίτη στάση: Εκλεκτίκ

Το Εκλεκτίκ είναι ένα συνεταιριστικό παντοπωλείο-καφενείο που δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, μέσα από τη συνειδητοποίηση πολλών ανθρώπων ότι κάτι πρέπει να κάνουν σχετικά με την τροφή, είτε ως καταναλωτές είτε ως παραγωγοί. Είναι μία από τις τέσσερις ενεργές συνεργατικές επιχειρήσεις στον τομέα της τροφής στην Ελλάδα. «Η ιδέα ξεκίνησε το 2005 μέσα από την προώθηση του καφέ που καλλιεργούν οι Ζαπατίστας στην πολιτεία Τσιάπας του Μεξικού. Για τον λόγο αυτό δημιούργησαν τη ΣΠΑΜΕ (Συνεταιριστική Παράκαμψη Μεσαζόντων), έναν συνεταιρισμό που διήρκεσε πέντε χρόνια. Το 2015 έξι άτομα αποφασίσαμε να κάνουμε το Εκλεκτίκ για να πουλάμε προϊόντα συνεταιρισμών, μικρών παραγωγών, βιολογικά και δίκαιου εμπορίου, με σκοπό να έχουμε ένα βασικό εισόδημα», εξήγησε ο Στέλιος, μέλος του Εκλεκτίκ. Ο ίδιος τόνισε ότι η ΚΟΙΝΣΕΠ λειτουργεί υπό τις αρχές της αυτοδιαχείρισης, ότι όλα αποφασίζονται στη συνέλευση, ότι όλοι/ες εργάζονται ισότιμα και πληρώνονται ανάλογα με τις ώρες εργασίας. Σύμφωνα με τον Στέλιο, στόχος του εγχειρήματος είναι να πετυχαίνει την καλύτερη ποιότητα στα προϊόντα, μεριμνώντας συγχρόνως για την ηθική και την προσιτότητα των τιμών τους. «Είμαστε λίγες συνεργατικές επιχειρήσεις στον τομέα του φαγητού. Στόχος μας είναι να είμαστε βιώσιμοι. Πολλοί άνθρωποι που στήριζαν τη ΣΠΑΜΕ έγιναν πελάτες του Εκλεκτίκ, το οποίο πλέον στηρίζεται από τη γειτονιά και από ανθρώπους πολλών διαφορετικών περιοχών καθώς και τουρίστες», κατέληξε. Οι σύνεδροι που ξεναγήθηκαν στο παντοπωλείο αντάλλαξαν εμπειρίες και γνώσεις για αντίστοιχα συνεργατικά εγχειρήματα στις χώρες τους, καθώς και για τις προσπάθειες να επαναπροσδιορίσουμε συλλογικά τη σχέση μας με την τροφή και το περιβάλλον.

Τελευταία στάση: dot2dot

Πρόκειται για μια συνεταιριστική επιχείρηση που δημιουργήθηκε το 2013 στη Θεσσαλονίκη και έχει ως στόχο τη δημιουργία και υλοποίηση εναλλακτικών θεματικών ξεναγήσεων, εκπαιδευτικών δράσεων, πολιτιστικών εκδηλώσεων, καθώς και εργαστηρίων για παιδιά και ενήλικες. Τα πέντε μέλη της ΚΟΙΝΣΕΠ χρησιμοποιούν τις εξειδικευμένες γνώσεις τους στον τομέα του βιωματικού τουρισμού, του πολιτισμού, της εκπαίδευσης και της έρευνας, για να αναδείξουν τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα της Θεσσαλονίκης, να μιλήσουν για την τέχνη και να προωθήσουν τις δυνατότητες της πόλης και της ευρύτερης περιοχής στον τουρισμό. Όπως ανέφερε η Χριστίνα από την dot2dot, «στόχος του εγχειρήματος είναι η δημιουργία εμπειριών που θα μείνουν ανεξίτηλες στη μνήμη όσων συμμετέχουν σε αυτές». Βασικό μέλημα του συνεργατικού εγχειρήματος είναι να γίνει σημείο αναφοράς στον εναλλακτικό και πειραματικό τουρισμό, στη βάση της αρχής ότι ο πολιτισμός και η εκπαίδευση είναι δικαίωμα όλων. Περίπου 8.000 άνθρωποι έχουν συμμετάσχει στις δράσεις της ΚΟΙΝΣΕΠ εδώ και μια δεκαετία – πολίτες της Θεσσαλονίκης, τουρίστες, παιδιά και οικογένειες, επιχειρήσεις, σχολεία και εκπαιδευτικά ιδρύματα, δήμοι της Θεσσαλονίκης κ.ά. Στο πλαίσιο των δράσεών τους αναλαμβάνουν ειδικές ξεναγήσεις για μικρά παιδιά, αναδεικνύοντας τη ρωμαϊκή ιστορία της πόλης μέσω κόμικς όπως ο «Αστερίξ», καθώς και ξεναγήσεις σε αρχαιολογικούς χώρους και ειδικά προγράμματα για άτομα με αναπηρίες, προσαρμοσμένα στις ανάγκες τους. Στις υπηρεσίες της dot2dot που αφορούν τον ιατρικό τουρισμό μεριμνούν ώστε να υπάρχει πλήρης προσβασιμότητα σε περιηγήσεις σε αξιοθέατα, ιατρονοσηλευτική φροντίδα, γαστρονομικές επισκέψεις. Αντίστοιχα προγράμματα λειτουργούν και στην Κρήτη.

Αριστερά: Εκλεκτίκ. Δεξιά: dot2dot.

Η περιήγηση ολοκληρώθηκε με μια σύντομη παρουσίαση που έκαναν μέλη της dot2dot και του Alterthess σχετικά με μια πρωτοβουλία μαζί με άλλα τοπικά εγχειρήματα Κοινωνικής Αλληλέγγυας Οικονομίας για τη δημιουργία ενός κόμβου δημιουργικής οικονομίας στη Θεσσαλονίκη. Εφτά βιοποριστικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις –οι dot2dot, Infinity Greece, Alterthess, Φωτοομάδα, SolidarIT, Peer2Peer και η Εκπαιδευτική Πλατφόρμα ΚΑΛΟμαθε– συναντήθηκαν σε ένα διήμερο εργαστήριο στη Ραψάνη και χαρτογράφησαν τις κοινές τους ανάγκες και επιδιώξεις. Παράλληλα, προχώρησαν σε κοινές διαπιστώσεις πάνω στο ζήτημα της Κοινωνικής Αλληλέγγυας Οικονομίας και σε ένα διαφορετικό παράδειγμα εργασίας βασισμένο στις αρχές της αυτοδιαχείρισης, της ισοτιμίας και των συλλογικών αποφάσεων. Επιπλέον, κατέληξαν στα πρώτα βήματα ενός ολοκληρωμένου σχεδίου συλλογικής δράσης με στόχο τη διαμόρφωση μιας εργασιακής και οικονομικής πραγματικότητας πιο ισότιμης και δίκαιης, με κοινωνικό αποτύπωμα και έλεγχο.