Βασικό Εισόδημα και Τοπική Αυτοδιοίκηση: Μια πρώτη έρευνα

Στόχος της έρευνας ήταν η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των δημάρχων για το Βασικό Εισόδημα. Τα κεντρικά ερευνητικά ερωτήματα αφορούσαν τις γνώσεις και τις στάσεις τους για το Βασικό Εισόδημα, αν θα ήταν διατεθειμένες/οι να υποστηρίξουν ένα πιλοτικό πρόγραμμα εφαρμογής του στον δήμο τους αλλά και τις απόψεις τους για τις σημερινές επιδοματικές πολιτικές. Η έρευνα έγινε μέσω διαδικτυακού ερευνητικού εργαλείου (ερωτηματολόγιο), απευθύνθηκε στο σύνολο των δημάρχων της επικράτειας (332), την περίοδο μεταξύ Ιουλίου - Σεπτεμβρίου 2022, και έλαβε απάντηση από το ένα τέταρτο αυτών (78). Τα δημογραφικά στοιχεία όσων απάντησαν έδειξαν ένα ηλικιακό προφίλ 50-64 ετών, παντρεμένους/ες με παιδιά, πτυχιούχους ΑΕΙ ή ΤΕΙ. Στην πλειοψηφία τους είναι άνδρες, αλλά από τις γυναίκες δημάρχους της χώρας –που εκπροσωπούν ούτως ή άλλως μια μικρή μειοψηφία στη χώρα μας σε θέσεις ευθύνης– έχουμε μεγαλύτερο ποσοστό απάντησης σε σχέση με τους άνδρες δημάρχους. Ως προς τα χαρακτηριστικά των δήμων που εκπροσωπήθηκαν, οι περισσότεροι είναι μεγάλοι ηπειρωτικοί ή δήμοι πρωτεύουσας νομού, μεσαίοι ηπειρωτικοί και μικροί ηπειρωτικοί ή ορεινοί δήμοι. Βασικότερη οικονομική δραστηριότητά τους είναι ο αγροτικός τομέας και η αλιεία. Το 76% των δημάρχων δήλωσε ότι ένα εισόδημα πάνω από 500 ευρώ θα είναι επαρκές για αξιοπρεπή διαβίωση των δημοτών τους.

* Η έρευνα διενεργήθηκε το διάστημα Ιούλιος – Σεπτέμβριος 2022 από τη μη κερδοσκοπική οργάνωση Contentativa, με τη συμμετοχή ακαδημαϊκών από το Πάντειο Πανεπιστήμιο και την υποστήριξη του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ, Γραφείο Θεσσαλονίκης

* Η εκδήλωση όπου παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα της έρευνας πραγματοποιήθηκε στις 18 Οκτωβρίου 2022, 18:30 – 21:00, στο Impact Hub Athens. Διοργανώθηκε από την Contentativa και το Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου, με την υποστήριξη του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ, Γραφείο Θεσσαλονίκης.

Παρουσίαση έρευνας: Ιορδάνης Παρασκευάς, υποψήφιος διδάκτορας Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου

Ομιλητής: Κώστας Δημουλάς, αναπληρωτής Καθηγητής Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου

Προσκεκλημένος ομιλητής: Σέρζι Ραβεντός, διευθυντής του Γραφείου Πιλοτικής Εφαρμογής Βασικού Εισοδήματος της Καταλονίας

Συντονισμός: Έφη Παυλογεωργάτου, ιδρυτικό μέλος της Contentativa, διδακτόρισσα Νεότερης Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

Στην εκδήλωση παρευρέθηκαν εκπρόσωποι από ινστιτούτα πολιτικής σκέψης, ΜΜΕ, φοιτήτριες και φοιτητές, φορείς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και δίκτυα, εργαζόμενοι/ες στο δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, άνεργες/οι, αγρότες, συνταξιούχοι, κ.ά.

Τα κυριότερα ευρήματα

Τα κυριότερα ευρήματα της έρευνας παρουσίασε εκ μέρους της ερευνητικής ομάδας ο Ιορδάνης Παρασκευάς, υποψήφιος διδάκτορας Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου:

• Το βασικότερο πρόβλημα που οι δήμαρχοι πιστεύουν ότι αντιμετωπίζουν οι δημότες τους και προκαλεί τις οξύτερες επιπτώσεις είναι η αδυναμία κάλυψης καθημερινών αναγκών. Το αμέσως επόμενο είναι η ανεργία-υποαπασχόληση-εργασιακή επισφάλεια.
• Στη συντριπτική τους πλειονότητα θεωρούν λίγο επαρκή και ανεπαρκή τα υπάρχοντα επιδόματα (ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, οικογενειακά επιδόματα/επιδόματα παιδιών, επιδόματα αναπηρίας, επιδόματα αντιμετώπισης έκτακτων αναγκών, εθνική σύνταξη).
• Οι δήμαρχοι είναι θετικές και θετικοί στην πιλοτική εφαρμογή του Βασικού Εισοδήματος, εφόσον βρεθεί χρηματοδότηση, και υπό αυτό τον όρο θεωρούν την πιλοτική εφαρμογή εν μέρει εφικτή.
• Οι γυναίκες δήμαρχοι είχαν θετικότερη στάση απέναντι στο Βασικό Εισόδημα και σε μεγαλύτερο ποσοστό από τους άνδρες έκριναν ως βασική πρόκληση την κάλυψη των καθημερινών αναγκών των δημοτών τους.
• Ως προς τους τρόπους χρηματοδότησης, η πρώτη προτίμησή τους είναι οι ευρωπαϊκοί πόροι και στη συνέχεια η εθνική φορολογία.
• Ως σημαντικότερες δυσκολίες για την πιλοτική εφαρμογή του Βασικού Εισοδήματος προέκριναν την έλλειψη πόρων και αμέσως μετά την ανεπάρκεια του θεσμικού πλαισίου που διέπει την τοπική αυτοδιοίκηση.
• Τέλος, διαπιστώνεται μια σύγχυση μεταξύ Βασικού Εισοδήματος και ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος. Συγκεκριμένα, οι δήμαρχοι πιστεύουν ότι το Βασικό Εισόδημα πρέπει να είναι ακατάσχετο, αφορολόγητο, ατομικό και επαρκές, σύμφωνα άλλωστε και με τον ορισμό του. Στη συνέχεια όμως θεωρούν ότι για την παροχή του θα πρέπει να αξιώνεται συγκεκριμένο πρότυπο συμπεριφοράς, κάτι που έρχεται σε αντίθεση με το χαρακτηριστικό «άνευ όρων». Επίσης θεωρούν ότι πρέπει να παρέχεται μόνο σε όσους/ες δεν μπορούν να συντηρηθούν με δικούς τους πόρους, κάτι που δεν συνάδει με την καθολικότητα του Βασικού Εισοδήματος.

Σχόλια επί των ευρημάτων

Στη συνέχεια πήρε το λόγο ο Κώστας Δημουλάς, αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου:

• Αν και το μεγαλύτερο μέρος των δημάρχων της χώρας υποστηρίζεται από τη συντηρητική παράταξη και έχει μια συντηρητική θέση, δεν φαίνεται να έχει συμπαγή άποψη για το θέμα. Υποστηρίζουν μεν την εκδοχή ότι το Βασικό Εισόδημα δεν πρέπει να δίνεται άνευ όρων, έχουν όμως κάποια άλλα χαρακτηριστικά γενναιοδωρίας. Δήλωσαν ότι θα υποστήριζαν την πιλοτική εφαρμογή του εφόσον βρίσκονταν πόροι και υπήρχε νομικό πλαίσιο. Ίσως να λείπει μια καλύτερη ενημέρωση για το τι σημαίνει στην ουσία Βασικό Εισόδημα.
• Το Βασικό Εισόδημα μπορεί να απαντήσει στις κύριες προκλήσεις που οι δήμαρχοι ανέδειξαν: την αδυναμία κάλυψης καθημερινών εξόδων, την εργασιακή ανασφάλεια, την υποαπασχόληση και την εργασιακή επισφάλεια.
• Στην Ελλάδα δεν έχει ανοίξει μια συζήτηση σχετικά με τη διασαφήνιση των αναγκαίων πόρων που χρειάζεται η χρηματοδότηση του Βασικού Εισοδήματος, γι’ αυτό και η εντύπωση που προκαλείται είναι ότι οι πόροι δεν υπάρχουν. Αν εφαρμοστεί το Βασικό Εισόδημα, θα πάψουν να υπάρχουν δαπάνες για άλλα προγράμματα κοινωνικής πολιτικής και αυτό σημαίνει εξοικονόμηση πόρων. Εφόσον το Βασικό Εισόδημα θα παρέχεται άνευ όρων, θα γίνει και μια δεύτερη εξοικονόμηση χρόνου και πόρων από την ατέρμονη γραφειοκρατία που χρειάζεται σήμερα, τόσο σε κεντρικό όσο και σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης. Τέλος, καθώς το Βασικό Εισόδημα θα είναι καθολικό, ακόμη και χωρίς αναπροσαρμογή των συντελεστών των κλιμακίων φορολόγησης θα αυξηθούν τα φορολογικά έσοδα, κι έτσι ένα μέρος του ποσού θα επιστραφεί εκ των πραγμάτων στο δημόσιο ταμείο.
• Στην Αγγλία, όπου υπήρχαν αρκετά στοιχεία, έγιναν κάποιες προσομοιώσεις οι οποίες έδειξαν ότι η συνολική επιβάρυνση στο ΑΕΠ θα ήταν της τάξης του 2%. Ένα τέτοιο ποσοστό δεν είναι απαγορευτικό για την Ελλάδα, αν αναλογιστούμε ότι πρόσφατα για τη διαχείριση της ενεργειακής κρίσης –σύμφωνα με κυβερνητικές δηλώσεις– δόθηκαν περί τα 10 δισ. ευρώ, δηλαδή περίπου 5% του ΑΕΠ. Επομένως η εφαρμογή του είναι κυρίως ζήτημα αξιών και προσανατολισμού.

Το παράδειγμα της Καταλονίας

Ο Σέρζι Ραβεντός, διευθυντής του Γραφείου Πιλοτικής Εφαρμογής Βασικού Εισοδήματος της Καταλονίας, στην ομιλία του εξήγησε τον σχεδιασμό με τον οποίο προσεγγίζουν το ζήτημα αυτή την περίοδο. Σε αντίθεση με άλλες πιλοτικές εφαρμογές ανά τον κόσμο που παρείχαν Βασικό Εισόδημα σε μεμονωμένα άτομα, στην Καταλονία αποφάσισαν να μελετήσουν ευρύτερα το χαρακτηριστικό της καθολικότητας, όπως και τις σχέσεις που θα δημιουργηθούν σε επίπεδο τοπικής κοινωνίας και τις αλλαγές που πιθανόν θα προκύψουν στις διαπροσωπικές σχέσεις εντός της οικογένειας. Με αυτά τα κριτήρια θα επιλέξουν αρχικά ένα τυχαίο δείγμα 2.500 νοικοκυριών της αυτοδιοικητικής περιοχής της Καταλονίας, όπου το Βασικό Εισόδημα θα δοθεί σε κάθε μέλος του νοικοκυριού, καθώς και δύο δήμους με 1.200-1.300 μόνιμους κατοίκους που βρίσκονται σε σχετική απόσταση μεταξύ τους, όπου θα το λάβουν όλοι οι νόμιμα διαμένοντες δημότες, εφόσον φυσικά το επιθυμούν. Το ύψος του εισοδήματος θα είναι ίσο με το όριο φτώχειας όπως έχει διαμορφωθεί στην Καταλονία, δηλαδή 800 ευρώ για τους ενήλικες και 300 ευρώ για το κάθε παιδί. Το εισόδημα θα παρέχεται μηνιαίως, χωρίς καμία προϋπόθεση και για δύο συναπτά έτη. Το εν λόγω Γραφείο σε συνεννόηση με την Αρχή Αξιολόγησης Δημόσιων Υπηρεσιών της Καταλονίας έχει σχεδιάσει την αξιολόγηση της πιλοτικής εφαρμογής καθ’ όλη τη διάρκειά της αλλά και στο πέρας της, με σκοπό να εξαχθούν συμπεράσματα χρήσιμα τόσο για τον ίδιο τον λαό της Καταλονίας όσο και για τα ευρωπαϊκά και βεβαίως τα ελληνικά δεδομένα.

- Εκτενέστερη αναφορά βασισμένη στην έρευνα θα δημοσιευθεί προσεχώς.

- Η Contentativa σκοπεύει το 2023 να ασχοληθεί με το θέμα σε μεγαλύτερο βάθος, μέσα από μελέτη περιπτώσεων συγκεκριμένων δήμων της χώρας.

Η CONTENTATIVA είναι αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία. Ιδρύθηκε τον Δεκέμβριο του 2019 από μια ομάδα επαγγελματιών με εμπειρία στην ανθρωπιστική και κοινωνική δράση, την έρευνα, την επικοινωνία και τη διεκδίκηση δικαιωμάτων. Η CONTENTATIVA παράγει συνεργατικά και δίνει στη δημοσιότητα ενδιαφέρον περιεχόμενο (content), που συνήθως δεν απασχολεί τον δημόσιο διάλογο. Με video advocacy, συζητήσεις, ντοκιμαντέρ, διαδικτυακές πλατφόρμες και άλλα εργαλεία σχεδιάζει την επικοινωνία, όπως ταιριάζει καλύτερα στο εκάστοτε θέμα, ενώ ενδυναμώνει ομάδες, οργανώσεις και φορείς της κοινωνίας των πολιτών σε θέματα διεκδίκησης δικαιωμάτων. Μέχρι στιγμής η CONTENTATIVA έχει ασχοληθεί με ζητήματα ισλαμοφοβίας και αντισημιτισμού, πρόσβασης σε προσιτά εμβόλια με αφορμή την πανδημία Covid-19, έχει τροφοδοτήσει με περιεχόμενο εργαστήρια διεκδίκησης δικαιωμάτων στο Social Dynamo και αυτή την περίοδο υλοποιεί ερευνητικό πρόγραμμα για το Βασικό Εισόδημα.