Η διαμεσολάβηση παίζει ουσιώδη ρόλο σε καταστάσεις σύρραξης παγκοσμίως. Ενώ η έρευνα έδειξε ότι οι ειρηνευτικές συμφωνίες είναι πιο αποτελεσματικές όταν οι γυναίκες συμμετέχουν στις διαπραγματεύσεις, είναι μικρός ακόμα ο αριθμός των διαμεσολαβητριών που εμπλέκονται στις διαδικασίες.
Τα τελευταία δύο χρόνια, ιδρύθηκαν πολλά από τα επονομαζόμενα περιφερειακά δίκτυα διαμεσολαβητριών στον κόσμο. Σήμερα, υπάρχουν περίπου δώδεκα τέτοια περιφερειακά, υποπεριφερειακά και εθνικά δίκτυα, τα οποία συγκεντρώνουν γυναίκες που εργάζονται στη διαμεσολάβηση για την ειρήνη. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το FemWise Mediation Network που δημιουργήθηκε από την Αφρικανική Ένωση, το Nordic Women Mediation και το Women Mediators Across the Commonwealth. Τα δίκτυα αυτά ποικίλλουν ως προς τις δομές, τις διατυπώσεις και τις εντολές τους. Παρά τις διαφορές τους, όλα δημιουργήθηκαν σε απάντηση του συνεχιζόμενου αποκλεισμού των γυναικών από τις ειρηνευτικές διαδικασίες με στόχο να προάγουν τη θέση της γυναίκας στη διαμεσολάβηση. Η ανάγκη για αυτά τα δίκτυα είναι πραγματική: 19 χρόνια μετά την υιοθέτηση του ρηξικέλευθου ψηφίσματος 1325 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, το οποίο αναγνωρίζει τον κρίσιμο ρόλο που μπορούν και πρέπει να παίξουν οι γυναίκες στις ειρηνευτικές διαδικασίες, «οι γυναίκες αποτέλεσαν μόνο το 2% των διαμεσολαβητών, το 8% των διαπραγματευτών και το 5% των μαρτύρων και υπογραφόντων μερών σε όλες τις μεγάλες ειρηνευτικές διαδικασίες» κατά την περίοδο ανάμεσα στο 1990 και το 2017.
Το παρόν άρθρο εξερευνά πώς τα περιφερειακά δίκτυα γυναικών διαμεσολαβητριών μπορούν να βοηθήσουν γυναίκες στο πεδίο να επιτελέσουν καλύτερα την εργασία τους. Θα εξετάσει πώς τα νέα δίκτυα ενδέχεται να πραγματοποιήσουν κάποιους από τους στόχους του ψηφίσματος 1325 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, ενώ εξυπηρετούν επίσης εκφρασμένες ανάγκες και ενδιαφέροντα των ποικίλων μελών των δικτύων. Αν και τα περιφερειακά δίκτυα διαμεσολαβητριών μπορούν να υποστηρίξουν τις γυναίκες με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, το άρθρο επικεντρώνεται σε τρεις συγκεκριμένους τομείς αντικτύπου: 1) τη σύνδεση των διαμεσολαβητριών με πόρους και ευκαιρίες, 2) τη βελτίωση της προβολής των διαμεσολαβητριών και 3) την αύξηση της ζήτησης για διαμεσολάβηση.
Διαμεσολάβηση και κανάλια διαλόγου
Ο όρος «διαμεσολάβηση» περιγράφει τις δραστηριότητες τρίτων παρεμβαίνοντων μερών που έχουν στόχο να γεφυρώσουν το χάσμα ανάμεσα στα συγκρουόμενα μέρη. Αν και η διαμεσολάβηση στο πλαίσιο των διεθνών υποθέσεων θεωρείται συχνά ένα εργαλείο επίλυσης διαφορών, στην πραγματικότητα μπορεί να εφαρμοστεί σε διαφορετικά στάδια μιας σύγκρουσης και για διαφορετικούς σκοπούς. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε διεθνές, περιφερειακό, εθνικό ή κοινοτικό επίπεδο για την πρόληψη, τη διαχείριση και την επίλυση των συρράξεων ή για τη μετάβαση που ακολουθεί μετά τη σύγκρουση. Οι προσεγγίσεις διαμεσολάβησης μπορούν, επίσης, να αξιοποιηθούν σε ποικίλες συναντήσεις ή στα επονομαζόμενα «κανάλια» (επίπεδα) διαλόγου: επίσημο κανάλι με συνομιλίες υψηλού επιπέδου ανάμεσα στους εκπροσώπους των συγκρουόμενων μερών (επίπεδο 1), ανεπίσημες συνομιλίες με την εμπλοκή επίσημων εκπροσώπων των συγκρουόμενων μερών (επίπεδο 1,5), ανεπίσημες συνομιλίες με την εμπλοκή μη επίσημων προσώπων που εντούτοις διατηρούν θέσεις εξουσίας ή επιρροής (επίπεδο 2), ή επαφές μεταξύ ανθρώπων, συχνά στο επίπεδο της κοινωνίας των πολιτών και οργανώσεων λαϊκής βάσης (μερικές φορές αναφέρεται ως επίπεδο 3). Τα δίκτυα διαμεσολαβητριών μπορούν να υποστηρίξουν διαμεσολαβήτριες που εργάζονται σε όλα τα επίπεδα.
Σύνδεση των μελών με ευκαιρίες
Ως ένα πρώτο βήμα βοήθειας για τη σύνδεση των μελών τους με ευκαιρίες, πολλά δίκτυα διαμεσολαβητριών προσφέρουν στα μέλη τους πρόσβαση σε εκπαίδευση για να αναβαθμίσουν ή να επισημοποιήσουν τις δεξιότητές τους. Πρόκειται για μια θεμελιώδη και ευπρόσδεκτη μορφή στήριξης, καθώς καθιστά δυνατή τη συνεχή μάθηση. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα συνιστούν άριστες θερμοκοιτίδες δεξιοτήτων, αλλά δεν υποκαθιστούν την εμπειρία διαμεσολάβησης σε μια ειρηνευτική διαδικασία από πρώτο χέρι. Εκτός αυτού, δεν είναι ίδια η έμφαση που δίδεται στην εκπαίδευση κατά την επαγγελματική ανάπτυξη των αντρών εργαζομένων του τομέα της διαμεσολάβησης. Μια βασική λειτουργία των δικτύων θα είναι να σταματήσουν τη δυναμική που προβλέπει ότι οι διαμεσολαβήτριες θα συμμετέχουν σε ολοένα και περισσότερα εκπαιδευτικά προγράμματα προσπαθώντας να ξεκλειδώσουν την πρόσβαση σε πρακτική εμπειρία. Για την αποτελεσματική διακοπή αυτής της τάσης θα πρέπει τα δίκτυα διαμεσολαβητριών να υποστηρίξουν στρατηγικά περισσότερες ευκαιρίες για τα μέλη τους, ευκαιρίες όπου μπορούν να θέσουν σε πράξη την αξιόλογη εκπαίδευση και τις δεξιότητές τους.
Επιπλέον, τα δίκτυα διαμεσολαβητριών μπορούν να παίξουν κάποιο ρόλο και να βοηθήσουν να καλλιεργηθούν ευκαιρίες για μέλη που εργάζονται στα επίπεδα 2 και 3. Κάποια μέλη ενδέχεται να επιθυμούν να μεταβούν σε δραστηριότητες του πρώτου επιπέδου. Άλλα μέλη, ωστόσο, ενδεχομένως να προτιμούν να συνεχίσουν τις προσπάθειές τους σε μη επίσημους χώρους. Γι’ αυτό πιθανώς θα χρειαστεί τα δίκτυα διαμεσολαβητριών να εξελίξουν διαφορετικές τεχνικές στήριξης από αυτές που περιγράφονται παραπάνω. Για παράδειγμα, κάτι τέτοιο μπορεί να συνεπάγεται την παροχή βοήθειας σε μέλη προκειμένου να προσελκύσουν οικονομικούς πόρους για τη στήριξη της εργασίας τους, καθώς, όπως παρατήρησε με έμφαση η Αναπληρώτρια Γενική Γραμματέας του ΟΗΕ, Amina Mohamed, κατά τη διάρκεια της ομιλίας της, στην οποία παρουσίασε τη στήριξη του ΟΗΕ προς τις διαμεσολαβήτριες, «από πού θα έρθουν τα χρήματα για τη χρηματοδότησή σου; Αυτό δεν μπορεί να γίνει με λόγια του αέρα».
Βελτίωση της προβολής σε όλα τα επίπεδα διαμεσολάβησης
Το παραπάνω παράδειγμα της Παγκόσμιας Συμμαχίας που παρέδωσε μια λίστα στην Αναπληρώτρια Γενική Γραμματέα του ΟΗΕ είναι χαρακτηριστικό αναφορικά με τη χρήση ενός μητρώου διαμεσολαβητριών σε συνδυασμό με μια εκδήλωση υψηλού κύρους με σκοπό την αύξηση της προβολής των μελών του δικτύου. Αυτό το είδος προσέγγισης μπορεί να είναι πολύ αποτελεσματικό. Εκτός του ότι μπορεί να έχει άμεση επίδραση με σκοπό να βοηθήσει στη δημιουργία ευκαιριών για μέλη του δικτύου, μπορεί ακόμα να δημιουργήσει έναν ισχυρό μηχανισμό λογοδοσίας για τους διεθνείς φορείς. Τέτοιες προσεγγίσεις εξασθενούν το γνώριμο σενάριο σχετικά με την έλλειψη πιστοποιημένων γυναικών, που συχνά διατυπώνεται ως απάντηση στις εκκλήσεις βελτίωσης της εκπροσώπησης. Αυτό το καταφέρνουν παρέχοντας απτές αποδείξεις, στις οποίες μπορούν να αναφερθούν οι υπέρμαχοι απαντώντας στους ισχυρισμούς που υποστηρίζουν ότι απλώς δεν υπάρχουν αρκετές πιστοποιημένες γυναίκες από τις οποίες μπορεί να επιλέξει κανείς.
Όπως και στο προηγούμενο παράδειγμα δημιουργίας ευκαιριών για μέλη, είναι σημαντικό για τα περιφερειακά δίκτυα διαμεσολαβητριών να διασφαλίσουν ότι οι προσεγγίσεις τους έχουν νόημα για μέλη που απασχολούνται σε διαφορετικούς χώρους διαμεσολάβησης. Η προσέγγιση με το μητρώο που περιγράφηκε παραπάνω είναι κατάλληλη για τη βελτίωση της προβολής διαμεσολαβητριών που βρίσκονται ήδη ή επιδιώκουν να ενταχθούν στο επίπεδο 1, όταν κινεί το ενδιαφέρον φορέων όπως ο ΟΗΕ. Ενδεχομένως να μην είναι τόσο χρήσιμη, όμως, για τις διαμεσολαβήτριες που απασχολούνται στα επίπεδα 2 και 3.
Παρά το σημαντικό έργο που παράγεται στα επίπεδα 2 και 3, οι προσπάθειες αυτές συχνά δεν τυγχάνουν αναγνώρισης. Μερικές φορές αυτό γίνεται σκόπιμα. Το να κρατάς χαμηλό προφίλ και να δίνεις τα εύσημα στα επίσημα κανάλια είναι συχνά κρίσιμο για την αποτελεσματικότητα των ενεργειών στα επίπεδα 2 και 3. Άλλες φορές, η έλλειψη αναγνώρισης οφείλεται στην απαξίωση του έργου που εκτυλίσσεται εκτός των συμβατικών ή επίσημων συναντήσεων και εμπλέκει μη επίσημους φορείς. Πρέπει να προσέξουμε αυτή την τάση, καθώς αυτά είναι τα επίπεδα εμπλοκής, στα οποία οι διαμεσολαβήτριες είναι ιδιαίτερα ενεργές.
Υπό αυτές τις διαφορετικές συνθήκες, τα δίκτυα διαμεσολαβητριών μπορούν να αναπτύξουν άλλες προσεγγίσεις για να αυξήσουν την προβολή των μελών τους, έτσι ώστε οι διαμεσολαβήτριες να μπορούν να συνεχίσουν αποτελεσματικά το έργο τους σε όλα τα επίπεδα με ασφαλή και οικονομικά βιώσιμο τρόπο. Οι Γυναίκες Διαμεσολαβήτριες της Κοινοπολιτείας, για παράδειγμα, συντάσσουν μελέτες περιπτώσεων αναφορικά με το έργο των μελών τους σε διαφορετικές ειρηνευτικές διαδικασίες, εθνικούς διαλόγους και κοινοτικές πρωτοβουλίες οικοδόμησης ειρήνης. Αυτές οι μελέτες περιπτώσεων περιγράφουν τις συχνά καινοτόμες προσεγγίσεις που σχεδιάζουν τα μέλη του δικτύου υπό εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες. Καθώς οι μελέτες περιπτώσεων καθίστανται πόροι για επαγγελματίες της διαμεσολάβησης, κυβερνητικούς φορείς και άλλους, θα εξυπηρετήσουν έμμεσα και τον σκοπό προβολής των μελών του δικτύου.
Αύξηση της ζήτησης για διαμεσολάβηση
Η έκκληση προς τους φορείς να προσπαθήσουν να αυξήσουν τη ζήτηση μιας προσφερόμενης υπηρεσίας ενδεχομένως να ακουστεί σαν μια μοχθηρή περίπτωση χειραγώγησης της αγοράς. Για να είμαστε ειλικρινείς, επί του παρόντος δεν υπάρχει μεγάλη ζήτηση για διαμεσολάβηση στις συρράξεις. Και όταν έρχεται κάποιο αίτημα, σπάνια αναφέρει ιδιαιτέρως τις διαμεσολαβήτριες. Αν το αναλογιστούμε αυτό σε σχέση με το γεγονός ότι υπάρχουν αρκετά, σχετικά νέα περιφερειακά δίκτυα διαμεσολαβητριών, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η συνολική κατάσταση οδεύει προς την κατεύθυνση του προβλήματος υπερπροσφοράς. Αυτό, ωστόσο, δεν συνιστά πρότζεκτ δημιουργίας εργασίας χωρίς ουσιαστική ανάγκη ή χειραγώγηση της αγοράς. Οι διαμεσολαβητές μεσολαβούν επειδή συχνά αυτή είναι η καλύτερη δυνατή επιλογή για τα μέρη της σύρραξης προκειμένου να σταματήσει η διαμάχη τους και να περιοριστεί ο απολογισμός των πληγμάτων που προκαλούνται σε αθώους πολίτες λόγω της σύγκρουσης. Από την πλευρά της διεθνούς κοινότητας, η στήριξη των προσπαθειών διαμεσολάβησης είναι επίσης πολύ λιγότερο δαπανηρή από τη στρατιωτική ή άλλες μορφές παρέμβασης. Περισσότερες συρράξεις –είτε σε διεθνές είτε σε περιφερειακό, εθνικό ή τοπικό επίπεδο– θα έπρεπε να εξερευνούν λύσεις μέσω της διαμεσολάβησης. Τα περιφερειακά δίκτυα διαμεσολαβητριών μπορούν να αναλάβουν τον ρόλο του υποστηρικτή για να ενθαρρύνουν αυτή την πορεία.
Το τι θα σήμαινε αυτό στην πράξη παραμένει ασαφές. Ωστόσο, τα βήματα που γίνονται από νωρίς προς τη σωστή κατεύθυνση ενδέχεται να εμπλέξουν δίκτυα που χρησιμοποιούν μέλη με σχετική εξειδίκευση σε αποστολές ανεύρεσης στοιχείων. Στη βάση των εκθέσεων που προκύπτουν, τα δίκτυα διαμεσολαβητών μπορούν να έρθουν σε επαφή με τα ενδιαφερόμενα μέρη της σύρραξης για να τα εκπαιδεύσουν ως προς το τι μπορεί ενδεχομένως να επιτύχει μια διαδικασία διαμεσολάβησης, να καθοδηγήσουν τις προσδοκίες ευρύτερα και να υποβάλουν προτάσεις για το επόμενο βήμα.
Συμπέρασμα
Αυτό το άρθρο εξερεύνησε εν συντομία κάποιους από τους τρόπους με τους οποίους τα περιφερειακά δίκτυα διαμεσολαβητριών ενδέχεται να αλλάξουν το τοπίο της ειρηνευτικής διαμεσολάβησης. Οι δραστηριότητές τους και η δυνατότητα επιρροής τους δεν περιορίζεται σε καμία περίπτωση στα σημεία που συζητούνται εδώ. Για παράδειγμα, σταδιακά και έχοντας τους απαραίτητους (κυρίως οικονομικούς) πόρους, τα δίκτυα μπορεί να οικοδομήσουν τη δική τους ικανότητα αποστολής ομάδων διαμεσολάβησης σε καταστάσεις συρράξεων. Τα περιφερειακά δίκτυα διαμεσολαβητριών έχουν ήδη αναλάβει μια εντυπωσιακή ατζέντα. Για να έρθει η επιτυχία πρέπει να ξεπεραστούν οι προκλήσεις σε δύο τουλάχιστον μέτωπα. Πρώτον, τα δίκτυα πρέπει να αντιδράσουν κατά του κατεστημένου, το οποίο μαστίζεται, στην καλύτερη περίπτωση, από έναν καλοήθη εφησυχασμό ή, στη χειρότερη περίπτωση, από ενεργές αντίπαλες δυνάμεις, για να κάνουν βήματα προς την ισότητα και τη συμπερίληψη. Δεύτερον, τα δίκτυα θα πρέπει επίσης να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες που προκύπτουν σε κάθε πρωτοβουλία βασιζόμενη σε δίκτυο: αποκλίνοντα συμφέροντα εντός των μελών τους, χρονικοί περιορισμοί εκτός της «τακτικής εργασίας» των μελών, στοιχεία ανταγωνισμού ανάμεσα στα μέλη και διοικητικές περιπλοκές που είναι ενδημικές σε τέτοιες πρωτοβουλίες. Παρ’ όλες αυτές τις προκλήσεις, και με τη συνεχιζόμενη, εάν όχι αυξημένη στήριξη της διεθνούς κοινότητας, τα δίκτυα διαμεσολαβητριών βρίσκονται σε καλή θέση για να σημειώσουν σημαντική πρόοδο όσον αφορά τη συμμετοχή των γυναικών σε διαδικασίες οικοδόμησης της ειρήνης σε όλα τα επίπεδα.
Το παρόν άρθρο συνιστά μέρος του αρχείου web σε σχέση με τη Φεμινιστική Εξωτερική Πολιτική που υλοποιήθηκε σε συνεργασία με το Κέντρο Φεμινιστικής Εξωτερικής Πολιτικής.
Περαιτέρω ανάγνωση:
Για όσους παρακολουθούν τις εξελίξεις στο πεδίο, διατίθεται μια σειρά γνώριμων και απογοητευτικών στατιστικών σε σχέση με την έλλειψη προόδου, αν όχι υποχώρηση, στην προσπάθεια να δούμε τις γυναίκες να αναλαμβάνουν πιο ίσους ρόλους σε τέτοιες διαδικασίες. Για μια σύνοψη αναφορικά με την κατάσταση των πραγμάτων παρακαλούμε ανατρέξτε στο άρθρο: Catherine Turner, “Absent or Invisible? Women Mediators and the United Nations” («Απούσες ή αόρατες; Οι γυναίκες διαμεσολαβήτριες και τα Ηνωμένα Έθνη»), Global Policy, 9:2, Μάιος 2018.
Για μερικά παραδείγματα του πώς είναι αυτό στην πράξη, παρακαλούμε δείτε το υπόμνημα “Nine Models for Inclusion of Civil Society in Peace Processes” («Εννέα μοντέλα για τη συμπερίληψη της κοινωνίας των πολιτών σε ειρηνευτικές διαδικασίες»), Inclusive Security, https://www.inclusivesecurity.org/wp-content/uploads/2013/11/9-Models-for-Inclusive-Peace-Processes-w-footers.pdf, [ημερομηνία πρόσβασης: 3 Οκτωβρίου 2019].
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στο de.boell.org στις 6 Ιανουαρίου 2020.