Εμπόριο λαμβάνοντας υπόψη το φύλο; Μια φεμινιστική ματιά στις εμπορικές διαπραγματεύσεις ΕΕ - Mercosur

Σχεδόν όλοι στην ΕΕ έχουν ακούσει για τη Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων (TTIP) και τη Συνολική Οικονομική και Εμπορική Συμφωνία (CETA). Σχεδόν κανείς, όμως, δεν γνωρίζει ότι η ΕΕ επανεκκινεί, επίσης, αυτή τη στιγμή τις διαπραγματεύσεις για το ελεύθερο εμπόριο με την Κοινή Αγορά του Νότου (Mercosur)[i]. Συγχρόνως, το κοινό αντιλαμβάνεται ότι το ελεύθερο εμπόριο δεν ωφελεί απαραιτήτως τους πάντες, αλλά οι κριτικές αφορούν κυρίως την προστασία του καταναλωτή, την ασφάλεια των θέσεων εργασίας και την αναμενόμενη μετατόπιση της ισχύος από τους δημόσιους φορείς στις ιδιωτικές εταιρείες. Εντούτοις, υπήρξαν λίγες δημοσιεύσεις σε σχέση με τον αντίκτυπο των συμφωνιών ελεύθερων συναλλαγών (ΣΕΣ) στην ισότητα των φύλων. Πώς είναι δυνατό αυτό, παρόλο που η ανισότητα μεταξύ των φύλων συγκαταλέγεται στους 5 πρώτους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης του ΟΗΕ[ii];

Γιατί χρειάζεται η συμπερίληψη της διάστασης του φύλου;

Η κρατούσα άποψη στο πεδίο των οικονομικών θεωρεί ότι το εμπόριο είναι ουδέτερο από πλευράς φύλου, με την έννοια ότι δεν επηρεάζει την ισότητα των φύλων. Η νεοφιλελεύθερη θεωρία, την οποία προωθούν διεθνείς οργανισμοί όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ), η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), πιστεύει πως η φιλελευθεροποίηση του εμπορίου ωφελεί εξίσου τους άντρες και τις γυναίκες και μειώνει τη φτώχεια δημιουργώντας νέες ευκαιρίες εργασίας για γυναίκες. Τα φεμινιστικά οικονομικά έδειξαν ότι είναι απαραίτητο να κοιτάξουμε πιο προσεκτικά[iii]. Κάποιες γυναίκες μπορεί πράγματι να ωφελούνται από την είσοδό τους στο εργατικό δυναμικό. Ωστόσο, άλλες ενδεχομένως να χάνουν τη δουλειά τους λόγω του ανταγωνισμού με τα εισαγόμενα προϊόντα. Κρίσιμο είναι να σημειώσουμε ότι η φιλελευθεροποίηση επηρεάζει με διαφορετικό τρόπο τις χώρες και τους τομείς. Δεδομένου ότι οι γυναίκες συνιστούν μια ετερογενή κοινωνική ομάδα, οι συνέπειες εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την κοινωνικοοικονομική τους θέση στην κοινωνία, αλλά και από τις θέσεις των γυναικών μέσα στην οικογένεια. Καθώς ο διαχωρισμός με βάση το φύλο στον τομέα της απασχόλησης είναι ακόμα ευρέως διαδεδομένος (για παράδειγμα, ενώ το 90% των μηχανικών στη Βραζιλία ήταν άντρες, στους εργαζόμενους της κλωστοϋφαντουργίας υπήρχαν 92% γυναίκες το 2007[iv]), υπάρχει αντίκτυπος στην ισότητα των φύλων, εάν ένας τομέας είναι περισσότερο εκτεθειμένος στη φιλελευθεροποίηση από κάποιον άλλον. Παρ’ όλα αυτά, δεν αρκεί να εξετάζουμε απλώς την αμειβόμενη παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών. Παράλληλα προς την επίσημη οικονομία και την ανεπίσημη εργασία, υπάρχει ένας μη αμειβόμενος τομέας που αφορά τις οικιακές εργασίες, την εργασία στο πλαίσιο της κοινότητας, τη φροντίδα των παιδιών και την αναπαραγωγή. Πρόκειται για δουλειές που εκτελούνται κυρίως από γυναίκες. Σύμφωνα με μια έρευνα στην Αργεντινή το 2013, το 76% της μη αμειβόμενης εργασίας διενεργείται από γυναίκες και το υπόλοιπο 24% από άντρες[v]. Μια συνέπεια αυτού είναι ότι πολλοί Αργεντινοί άντρες πιθανώς δεν ξέρουν πώς να πλένουν ρούχα. Αλλά μια πολύ σοβαρότερη συνέπεια είναι ότι οι γυναίκες διαθέτουν λιγότερο χρόνο για μια σταθερή δουλειά και για να αποκτήσουν νέα προσόντα. Αυτή η βαθιά δομική ανισότητα ενισχύει τις ανισότητες της αγοράς εργασίας. Επομένως, οι εμπορικές πολιτικές που εστιάζουν μόνο στην αμειβόμενη οικονομία θα διέπονται από έμφυλες προκαταλήψεις, καθώς δεν λαμβάνουν υπόψη τις κοινωνικές υποχρεώσεις των γυναικών εντός των οικογενειών τους[vi].

Ένταξη της διάστασης του φύλου στην (εμπορική) πολιτική της ΕΕ

Η ισότητα των φύλων είναι μία από τις ιδρυτικές αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ιστορία της χρονολογείται από τη Συνθήκη της Ρώμης το 1957, με την οποία καθιερώθηκε η αρχή της ίσης αμοιβής για ίση εργασία. Ωστόσο, χρειάζεται κάτι παραπάνω από μια διακήρυξη για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος και φυσικά πολύς χρόνος, όπως μπορούμε να δούμε σήμερα. Σημείο καμπής αποτέλεσε η Πλατφόρμα Δράσης του Πεκίνου το 1995. Από τη διοργάνωση αυτής της διάσκεψης για τις γυναίκες του ΟΗΕ, η προοπτική του φύλου έχει ενσωματωθεί σε ένα ευρύ φάσμα τομέων πολιτικής και γεννήθηκε η ιδέα της «ένταξης της διάστασης του φύλου». Λίγο μετά τη διάσκεψη, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεσμεύτηκε να ενσωματώσει τη διάσταση του φύλου σε όλες τις πολιτικές της το 1996[vii]. Στο άρθρο 8 της ΣΛΕΕ αναγράφεται ότι «σε όλες τις δράσεις της, η Ένωση επιδιώκει να εξαλειφθούν οι ανισότητες και να προαχθεί η ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών»[viii]. Επιπλέον, η Επιτροπή διαμορφώνει τακτικά μια πιο απτή «στρατηγική για την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών». Στη στρατηγική της περιόδου 2010-2015[ix] μια παράγραφος είναι αφιερωμένη στην εμπορική πολιτική. Εκεί αναφέρονται ρητά οι αξιολογήσεις των επιπτώσεων στην αειφορία (SIA) ως ένα εργαλείο αντιμετώπισης του ζητήματος της ισότητας των φύλων. Στην τρέχουσα στρατηγική για την περίοδο 2016 - 2020[x], όμως, το εμπόριο αναφέρεται μόνο επιφανειακά. Ας εξετάσουμε πιο προσεκτικά εάν και πώς η ισότητα των φύλων ενσωματώνεται στις εμπορικές πολιτικές της ΕΕ και συγκεκριμένα στις διαπραγματεύσεις για το ελεύθερο εμπόριο με την Κοινή Αγορά του Νότου.

Ένα καλό σημείο εκκίνησης είναι η στρατηγική «Εμπόριο για όλους»[xi] της Γενικής Διεύθυνσης Εμπορίου. Η επίτροπος Malmström ισχυρίζεται στον πρόλογο της έκδοσης ότι η νέα προσέγγιση θα διασφαλίσει ότι «η εμπορική πολιτική της ΕΕ δεν αφορά μόνο τα συμφέροντα αλλά και τις αξίες». Δεδομένου ότι η ισότητα των φύλων ανακηρύσσεται αλλού ως ιδρυτική ή κεντρική αξία της ΕΕ, προξενεί έκπληξη το γεγονός ότι δεν αναφέρεται ούτε μία φορά σε αυτήν την εμπορική πολιτική.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει επισημάνει αυτή την έλλειψη πολιτικής συνοχής. Το 2015 δημοσίευσε την εμπεριστατωμένη ανάλυση με τίτλο «Η εμπορική πολιτική της ΕΕ: από την παράβλεψη στην έμφυλη ευαισθητοποίηση;»[xii], η οποία υπογραμμίζει το γεγονός ότι το εμπόριο επηρεάζει με διαφορετικό τρόπο τους άντρες και τις γυναίκες σε σχέση τόσο με τις ευκαιρίες απασχόλησης όσο και με τη λήψη δημόσιων υπηρεσιών. Όσον αφορά την εμπορική πολιτική της ΕΕ, εκτιμά ότι «εκλείπει η πλήρης κατανόηση και η δέσμευση στην ισότητα των φύλων» στη Γενική Διεύθυνση Εμπορίου και συμπεραίνει ότι η ένταξη της διάστασης του φύλου δεν θεωρήθηκε ως προτεραιότητα. Το φεμινιστικό δίκτυο WIDE+ κατέληξε στο ίδιο συμπέρασμα[xiii]. Το WIDE+ καλωσορίζει, επίσης, προτάσεις για τη βελτίωση της αξιολόγησης ως προς το φύλο που γίνεται στο πλαίσιο των SIA και αιτείται αυτές να γίνονται στην αρχή των διαπραγματεύσεων. Παρακάτω εξετάζονται περαιτέρω προτάσεις του WIDE+ για μια πιο συνεκτική προσέγγιση της ΕΕ προς την ισότητα των φύλων.

Συμφωνία Ελεύθερων Συναλλαγών ΕΕ - Mercosur: Αξίζει την αναμονή ένα καλό πράγμα;

Έχουν περάσει περισσότερα από 20 χρόνια από τότε που οι δύο εμπορικοί συνασπισμοί υπέγραψαν μια διαπεριφερειακή συμφωνία-πλαίσιο το 1995. Η ιδέα τότε ήταν να χρησιμοποιήσουν τη συμφωνία ως ένα πλαίσιο για μια πιο συνολική διπεριφερειακή συμφωνία σύνδεσης. Οι διαπραγματεύσεις ξεκίνησαν το 1999[xiv]. Παρ’ όλα αυτά, οι διαπραγματεύσεις για μια τέτοιου είδους συμφωνία με βάση τον πολιτικό διάλογο, τη συνεργασία και την εγκαθίδρυση μιας περιοχής ελεύθερου εμπορίου παρέμειναν στην πορεία στάσιμες και μάλιστα αναστάλθηκαν προσωρινά. Τους τελευταίους μήνες, όμως, άρχισαν ξανά να επιταχύνονται από τον Μάιο του 2016. Η χρονική στιγμή της επανεκκίνησης των διαπραγματεύσεων δεν είναι τυχαία. Οφείλεται στην πολιτική αλλαγή που συνέβη στις χώρες της Κοινής Αγορά του Νότου. Στις δύο μεγαλύτερες οικονομίες, δηλαδή στην Αργεντινή και τη Βραζιλία, άλλαξε πρόσφατα η κυβέρνηση και τώρα διοικούνται από νεοφιλελεύθερους και συντηρητικούς αρχηγούς κρατών, οι οποίοι τάσσονται υπέρ μιας νέας εμπορικής συμφωνίας με την ΕΕ.

Από την πλευρά της ΕΕ, ο χρόνος αξιοποιήθηκε για τη σύνταξη μιας αξιολόγησης των επιπτώσεων στην αειφορία (SIA). Η Γενική Διεύθυνση Εμπορίου χρησιμοποιεί αυτό το εργαλείο για να προβλέψει τον «πιθανό αντίκτυπο των συνεχιζόμενων εμπορικών διαπραγματεύσεων στην οικονομία, την κοινωνία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και το περιβάλλον». Όπως προαναφέρθηκε, αυτό προσφέρει την ευκαιρία να αναλυθούν, επίσης, οι πιθανές επιπτώσεις στις γυναίκες και την ισότητα των φύλων. Η αξιολόγηση των επιπτώσεων στην αειφορία για την Κοινή Αγορά του Νότου έγινε το 2009. Δεν περιέχει κάποιο ξεχωριστό κεφάλαιο για το φύλο (την ισότητα), αλλά τα ζητήματα φύλου συζητούνται αρκετές φορές. Το γενικό συμπέρασμα της μελέτης σε σχέση με το φύλο είναι ότι «ο αντίκτυπος στο φύλο αναμένεται να έχει μεικτό χαρακτήρα και να είναι σχετικά μικρός»[xv]. Στην ενότητα με τίτλο «Αγροτικά μέσα επιβίωσης, αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας και ζητήματα φύλου στην Κοινή Αγορά του Νότου» επισημαίνεται ότι θα μπορούσαν να προκύψουν νέες εδαφικές διαμάχες λόγω του αυξημένου ανταγωνισμού για νέα αρόσιμη γη. «Χαμένες από αυτή τη διαδικασία» θα μπορούσαν να βγουν οι (γυναίκες) αγρότισσες μικρής κλίμακας. Αυτή η διατύπωση κρύβει τις ολέθριες συνέπειες μιας τυχόν αύξησης στη ζήτηση γης. Ειδικά η παραγωγή σόγιας σε Αργεντινή και Βραζιλία που είναι προσανατολισμένη στις εξαγωγές βρίσκεται στα χέρια λίγων και το γεγονός αυτό συνιστά απειλή τόσο για τους γεωργούς αυτοσιτιστικής παραγωγής όσο και για τις αυτόχθονες κοινότητες. Λόγω συγκεχυμένων δικαιωμάτων εγγείου ιδιοκτησίας, οι ομάδες αυτές κινδυνεύουν να χάσουν όχι μόνο τη γη στην οποία ζουν οι ίδιοι και οι οικογένειές τους, αλλά και τη γη από την οποία βγάζουν τα προς το ζην[xvi]. Στην αξιολόγηση των επιπτώσεων στην αειφορία οι γυναίκες θεωρούνται μία από τις πιο ευάλωτες ομάδες του αγροτικού πληθυσμού σε όλες τις χώρες της Κοινής Αγοράς του Νότου. Σύμφωνα με τη μελέτη, αυτό οφείλεται στις άνισες ευκαιρίες απασχόλησης, ειδικά στον επίσημο τομέα, και στη «διαφοροποιημένη πρόσβαση στη γη και άλλα παραγωγικά περιουσιακά στοιχεία με διαφοροποίηση και του ελέγχου επί αυτών». Περαιτέρω, δεν περιλαμβάνεται μια πιο διαφοροποιημένη ανάλυση των χωρών της Κοινής Αγοράς του Νότου. Λαμβάνοντας υπόψη ότι ο αγροτικός τομέας στην Αργεντινή είναι έντονα βιομηχανοποιημένος, ενώ στην Παραγουάη είναι ευρέως διαδεδομένη η αυτοσιτιστική γεωργία, συχνά με επικεφαλής τις γυναίκες, είναι σαφές ότι η φιλελευθεροποίηση του εμπορίου θα έχει διαφορετικό αντίκτυπο.

Επιπλέον, η αξιολόγηση των επιπτώσεων στην αειφορία εξετάζει εν τάχει τον πιθανό αντίκτυπο στις γυναίκες στον μεταποιητικό τομέα. Το τελικό συμπέρασμα εδώ είναι ότι ο «συνολικός αντίκτυπος στο φύλο αναμένεται να είναι σχετικά ουδέτερος» (αξιολόγηση των επιπτώσεων στην αειφορία, 2009), παρόλο που ενδέχεται να υπάρχουν επιπτώσεις σε συγκεκριμένες βιομηχανίες, οι οποίες συγκεντρώνουν τη γυναικεία απασχόληση. Το γενικό μοτίβο εικάζει ότι οι γυναίκες συγκεντρώνονται σε μεταποιητικές εργασίες χαμηλής εξειδίκευσης, για παράδειγμα στον τομέα της κλωστοϋφαντουργίας. Επιπρόσθετα προς μια περαιτέρω ανάλυση αυτών των συγκεκριμένων τομέων, έχει γενικά ενδιαφέρον να μελετήσουμε τις επιπτώσεις των αλλαγών λόγω της φιλελευθεροποίησης του εμπορίου. Οι συνέπειες σε έναν τομέα προσανατολισμένο στις εξαγωγές, στον οποίο κυριαρχούν κατά μεγάλο βαθμό οι άντρες, όπως στην αυτοκινητοβιομηχανία, έχουν επίσης έμμεσο αντίκτυπο και στις ζωές των γυναικών. Εάν οι σύζυγοί τους χάσουν την εργασία τους λόγω του αυξημένου ανταγωνισμού εισαγωγών, οι άντρες αυτοί θα είναι πιθανώς απογοητευμένοι και η οικιακή βία κατά των γυναικών ενδέχεται να αυξηθεί. Είναι σαφές ότι υπάρχουν πολλές περισσότερες διαστάσεις που πρέπει να συνυπολογισθούν από αυτές που αποτέλεσαν αντικείμενο ενασχόλησης της αξιολόγησης των επιπτώσεων στην αειφορία.

Δύο συνέπειες λείπουν εντελώς από την έκθεση. Εκτός από τις αλλαγές στις δομές απασχόλησης και τους μισθούς, οι αλλαγές των τιμών στα αγαθά επηρεάζουν επίσης τα καταναλωτικά μοτίβα. Ο αυξανόμενος ανταγωνισμός των εισαγωγών ενδέχεται να οδηγήσει σε χαμηλότερες τιμές. Οι γυναίκες μπορεί να επωφεληθούν στους ρόλους τους ως καταναλώτριες και φροντίστριες. Συγχρόνως, αυτές οι αλλαγές στα καταναλωτικά μοτίβα μπορεί να προκαλέσουν μείωση της ζήτησης στα τοπικά προϊόντα και οι μικροί παραγωγοί, που συχνά είναι γυναίκες, ενδεχομένως να υποφέρουν. Η δεύτερη συνέπεια που δεν αναφέρεται έχει να κάνει με τις δημόσιες υπηρεσίες. Οι μειώσεις των δασμών ενδέχεται να οδηγήσουν σε απώλειες κρατικών εσόδων, οι οποίες θα έχουν ως αποτέλεσμα ιδιωτικοποιήσεις και περικοπές σε κοινωνικά προγράμματα. Για ακόμη μία φορά οι γυναίκες θα πληγούν σε μέγιστο βαθμό λόγω των κοινωνικών τους υποχρεώσεων μέσα στην οικογένεια και την κοινωνία.

Συνοψίζοντας μπορούμε να πούμε ότι η αξιολόγηση των επιπτώσεων στην αειφορία για την Κοινή Αγορά του Νότου εξετάζει επιφανειακά μόνο τον αντίκτυπο στις γυναίκες, χωρίς να συνεκτιμά τη διαφορετικότητα των χωρών και των τομέων και παραμελώντας να αναλύσει τις έμμεσες συνέπειες για τις γυναίκες που επέρχονται μέσω των αλλαγών στην απασχόληση των αντρών ή τις δημόσιες υπηρεσίες. Η ισότητα των φύλων δεν μπορεί ούτε να αναλυθεί ούτε να επιτευχθεί εάν ερευνηθούν μόνο οι γυναίκες. Περαιτέρω, χρειάζεται να πούμε ότι η αξιολόγηση των επιπτώσεων στην αειφορία δεν είναι δεσμευτική. Επομένως, παραμένει ασαφές το αν και πώς τα ευρήματά της θα χρησιμοποιηθούν από τους διαπραγματευτές.

Τι μπορεί να κάνει η ΕΕ; Τι θα έπρεπε να κάνει;

Πρώτον, χρειάζεται πολιτική βούληση και από τις δύο πλευρές των ομάδων διαπραγμάτευσης. Η σημασία της έμφυλης ευαισθητοποίησης στις εμπορικές πολιτικές πρέπει να αναγνωριστεί και να γίνουν σχετικές δεσμεύσεις. Η επικεφαλής των διαπραγματεύσεων για την ΕΕ, Sandra Gallina, θα πρέπει να διαβεβαιώσει ότι η διάσταση του φύλου συμπεριλαμβάνεται στη διαπραγματευτική διαδικασία και ότι υπάρχει ένα ακλόνητο κεφάλαιο για το Εμπόριο και τη Βιώσιμη Ανάπτυξη στη συμφωνία σύνδεσης.

Δεύτερον, χρειάζεται να γίνει μια πιο συνολική αξιολόγηση του αντικτύπου στο φύλο. Οι διάφορες επιπτώσεις στις ζωές των γυναικών πρέπει να εξετασθούν διεξοδικά, ειδικά στις χώρες της Κοινής Αγοράς του Νότου, όπου οι γυναίκες τείνουν να βρίσκονται σε πιο αδύναμη θέση σε σχέση με τις γυναίκες εδώ στην ΕΕ. Τα ερωτήματα που τέθηκαν θα πρέπει να ασχοληθούν με τις άμεσες συνέπειες στις παραγωγικές δομές και την αγορά εργασίας, αλλά και με τις επιπτώσεις στις καταναλωτικές συνήθειες και τον έμμεσο αντίκτυπο στην κοινωνική ζωή και την ισότητα. Οι οργανώσεις γυναικών τονίζουν τη σημασία ανάλυσης της σχέσης ανάμεσα στο ελεύθερο εμπόριο και τους κοινωνικούς και αναπαραγωγικούς ρόλους των γυναικών[xvii].

Θα αυξηθούν οι θέσεις εργασίας στον εξαγωγικό τομέα; Εάν ναι, είναι πιθανό να απασχοληθούν εκεί γυναίκες ή οι κοινωνικοί τους ρόλοι τις εμποδίζουν να επωφεληθούν; Πώς θα επηρεαστούν οι μισθοί και υπό ποιες προϋποθέσεις θα εργάζονται οι γυναίκες; Σε τι βαθμό θα περιοριστεί ο κρατικός προϋπολογισμός για τις κοινωνικές υπηρεσίες από τις μειώσεις των εμπορικών δασμών; Οι δε γυναίκες θα πρέπει να αναλάβουν αυτές τις υπηρεσίες που θα περικοπούν; Εκτός, όμως, από την εξέταση των απόλυτων συνεπειών για τις γυναίκες, είναι επίσης απαραίτητο να αναλογιστούμε τις συνέπειες σε σχέση με τους άντρες. Θα συμβάλει η φιλελευθεροποίηση σε μια περισσότερο ισότιμη σχέση μεταξύ ανδρών και γυναικών, με σεβασμό επίσης στα αναπαραγωγικά και κοινωνικά καθήκοντα; Εάν οι γυναίκες κερδίσουν περισσότερα χρήματα, θα αυξήσει αυτό την ανεξαρτησία τους; Είναι πιθανό να αυξηθεί η οικιακή βία; Θα επιταχυνθεί η διαδικασία της αστικοποίησης και σε ποιους ρόλους θα προσαρμοστούν άντρες και γυναίκες; Τα ερωτήματα αυτά τίθενται απλώς ως παράδειγμα των ποικίλων θεμάτων που θα πρέπει να συμπεριληφθούν σε μια σοβαρή αξιολόγηση των επιπτώσεων στην αειφορία. Καταδεικνύουν την ανάγκη για περαιτέρω εμπειρική ανάλυση.

Ωστόσο, η έρευνα για τις συνέπειες του εμπορίου στο φύλο είναι περιορισμένη λόγω της έλλειψης δεδομένων συλλεχθέντων βάσει φύλου. Επομένως, καθίσταται σημαντικό η ΕΕ να ζητήσει από τους εμπορικούς της εταίρους να ξεκινήσουν να συλλέγουν δεδομένα για κάθε φύλο ξεχωριστά. Οι μελέτες περιπτώσεων σε βασικούς τομείς που θίγονται περισσότερο από το εμπόριο (τομείς που ενδέχεται να αντιμετωπίσουν ανταγωνισμό από τις εισαγωγές και εξαγωγικούς τομείς) παρέχουν ένα χρήσιμο εργαλείο για την καλύτερη πρόβλεψη των πιθανών συνεπειών στις ζωές των γυναικών και για την εξουδετέρωση των αρνητικών επιπτώσεων. Με βάση αυτά τα ευρήματα, η ομάδα διαπραγμάτευσης της Κοινής Αγοράς του Νότου πρέπει να αποφασίσει πώς θα αποτρέψει τον βλαβερό αντίκτυπο: είτε αποκλείοντας ορισμένους τομείς από τη συμφωνία είτε θέτοντας σε εφαρμογή συνοδευτικές πολιτικές για την εξουδετέρωση των πιθανών αρνητικών συνεπειών.

Οργανώσεις γυναικών άντλησαν γενικά συμπεράσματα από προηγούμενες συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών, όπως η Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου Βόρειας Αμερικής (NAFTA) και η Συμφωνία Ελεύθερων Συναλλαγών της ΕΕ με την Κορέα. Με βάση το έργο τους, μπορούν να προβληθούν αρκετές προτάσεις ή αξιώσεις:

Τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας πρέπει να εξαιρεθούν από τη συμφωνία. Οι γυναίκες καταναλώνουν γενικώς περισσότερα φάρμακα και μέσα πρόληψης λόγω της αναπαραγωγικής τους λειτουργίας, της σωματικής και ψυχολογικής βίας που βιώνουν συχνά και του γεγονότος ότι τείνουν να είναι φτωχότερες από τους άντρες. Επομένως, οι γυναίκες πλήττονται περισσότερο από πατέντες που απαγορεύουν την παραγωγή οικονομικά προσιτών γενοσήμων.

Καμία φιλελευθεροποίηση στον δημόσιο τομέα. Ακόμα κι αν δεν αναφέρεται ρητώς στις συμφωνίες, οι ΣΕΣ έχουν την τάση να ευνοούν την ιδιωτικοποίηση. Επομένως, είναι σημαντικό να διασφαλιστεί ότι οι βασικές δημόσιες υπηρεσίες, όπως η περίθαλψη, οι υγειονομικές υπηρεσίες και η εκπαίδευση, θα παραμείνουν στα χέρια του κράτους. Και πάλι λόγω των πολλαπλών ευθυνών τους στην κοινωνική σφαίρα, οι γυναίκες θα πληγούν περισσότερο από τους άντρες.

Η επίλυση διαφορών μεταξύ επενδυτών και κρατών δεν θα πρέπει να αποτελεί μέρος της συμφωνίας. Οι πολιτικές που ευνοούν τις γυναίκες κινδυνεύουν να ερμηνευτούν ως «εμπόδιο για επενδύσεις» και οι εταιρείες ενδέχεται να στραφούν ενάντια σε εθνικές κυβερνήσεις επειδή υιοθέτησαν τέτοιες πολιτικές ή οι κυβερνήσεις να μη τις υιοθετήσουν από φόβο μην εναχθούν.

Συμπερίληψη ισχυρότερων κεφαλαίων σε σχέση με την εργασία. Δεσμευτικοί όροι για πρότυπα εργασίας που προσφέρουν σαφή προστασία σε γυναίκες, οι οποίες εργάζονται υπό επισφαλείς ή ανεπίσημες συνθήκες, όπως οικιακές βοηθοί ή μοδίστρες.

Και τέλος, πρέπει να διαμορφωθούν και να εφαρμοστούν σαφείς μηχανισμοί για την παρακολούθηση και την επιβολή αυτών των πολιτικών και των δεσμεύσεων. Οι ειδικοί της κοινωνίας των πολιτών θα πρέπει να ενταχθούν σε αυτήν τη διαδικασία. Οι συμπληρωματικές πολιτικές είναι σημαντικές για την επίτευξη της έμφυλης ευαισθητοποίησης στην εμπορική συμφωνία και οι μηχανισμοί για τη δεσμευτική υλοποίηση είναι εξίσου σημαντικοί. Το εμπόριο δεν είναι κατ’ ανάγκη ούτε ευεργετικό ούτε βλαβερό. Σίγουρα, όμως, δεν είναι ουδέτερο ως προς το φύλο. Για να διασφαλίσουμε ότι οι γυναίκες στις χώρες της Κοινής Αγοράς του Νότου θα ωφεληθούν από μια συμφωνία σύνδεσης με την ΕΕ, πρέπει να αναλυθεί προσεκτικά ο αντίκτυπος της συμφωνίας στο φύλο και να αναληφθούν συνοδευτικά μέτρα και πολιτικές.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στο eu.boell.org στις 22 Φεβρουαρίου 2017.

[i] Τελωνειακή ένωση της Αργεντινής, της Βραζιλίας, της Ουρουγουάης και της Παραγουάης. Η Βενεζουέλα, μέλος της Κοινής Αγοράς του Νότου από το 2012, δεν μετέχει στις διαπραγματεύσεις

[ii] http://www.unwomen.org/en/news/in-focus/women-and-the-sdgs/sdg-5-gender-equality

[iii] Βλ. MacLaren, B. (2012): http://www.nsi-ins.ca/wp-content/uploads/2012/11/2012-Monitoring-Future-FTA-Impacts-from-a-Gender-Perspective.pdf. Διαβάστε επίσης Van Staveren, I. (2007): “Gender indicators for monitoring trade agreements” («Δείκτες φύλου για την παρακολούθηση εμπορικών συμφωνιών») στο βιβλίο The Feminist Economics of Trade (Τα φεμινιστικά οικονομικά του εμπορίου)

[iv] Δυστυχώς δεν διατίθενται πιο επικαιροποιημένα στοιχεία. Βλ. http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1413-80502010000200002

[v] http://economiafeminita.com/infografias/

[vi] Elson, D., Grown.C., & Van Staveren I.: “Why a feminist economics of trade?” («Γιατί χρειαζόμαστε φεμινιστικά οικονομικά στο εμπόριο;») στο βιβλίο The Feminist Economics of Trade (Τα φεμινιστικά οικονομικά του εμπορίου)

[vii] Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων (EIGE): http://eige.europa.eu/gender-mainstreaming/what-is-gender-mainstreaming

[viii] http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A12012E%2FTXT

[ix] http://ec.europa.eu/justice/gender-equality/files/documents/strategy_equality_women_men_en.pdf

[x] http://ec.europa.eu/justice/gender-equality/document/files/strategic_engagement_en.pdf

[xi] http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2015/october/tradoc_153846.pdf

[xii] http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/IDAN/2015/549058/EXPO_IDA(2015)549058_EN.pdf

[xiii] https://wideplus.org/2015/09/28/wide-intervention-to-the-study-commissioned-by-the-ep-the-eus-trade-policy-from-gender-blind-to-gender-sensitive-22-september-2015/

[xiv] https://polcms.secure.europarl.europa.eu/cmsdata/upload/90cebd80-adc5-4bdb-9d95-cfaed59566ed/DV1031566EN.pdf

[xv] http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2008/november/tradoc_141394.pdf

[xvi] http://www.mdpi.com/2071-1050/1/4/1120/htm

[xvii] WIDE, GEM & CISCA (2001): Διεθνές εμπόριο και ανισότητα μεταξύ των φύλων: Μια ανάλυση ως προς το φύλο των εμπορικών συμφωνιών μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Λατινικής Αμερικής: Μεξικό και Κοινή Αγορά του Νότου