Ο μικρός αρθρωτός αντιδραστήρας της Rolls-Royce

Τον Σεπτέμβριο του 2024, η τσεχική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι η ČEZ επέλεξε τον μικρό αρθρωτό αντιδραστήρα της Rolls-Royce έναντι των έξι άλλων σχεδίων που εξέταζε.[1] Στις 29 Οκτωβρίου 2024, υπέγραψε συμφωνία συνεργασίας με τη Rolls-Royce SMR Limited. Η ČEZ σκοπεύει, επίσης, να επενδύσει στην εταιρεία και να αποκτήσει το 20%.[2] Ο πρώτος αντιδραστήρας προβλέπεται να κατασκευαστεί στον χώρο του Temelín.[3] Κυβερνητικοί αξιωματούχοι υποσχέθηκαν ότι η Τσεχία θα αποκομίσει οφέλη από την προμήθεια εξοπλισμού, όχι μόνο για τους αντιδραστήρες στο έδαφός της, αλλά και για αυτούς που θα εγκατασταθούν σε άλλες χώρες. Μέχρι σήμερα, η Rolls-Royce SMR αναπτυσσόταν στο Ηνωμένο Βασίλειο, χωρίς να διαφαίνονται σημαντικές νέες αγορές· ωστόσο, λίγο μετά την ανακοίνωση της Τσεχίας, δημοσιεύματα ανέφεραν ότι η Rolls-Royce αναμένει άμεσα παραγγελίες από την Ολλανδία και τη Σουηδία.[4]

Η διαδικασία ανάπτυξης στο Ηνωμένο Βασίλειο

Το πρόβλημα για τη Rolls-Royce στην ανάπτυξη του σχεδίου του μικρού αρθρωτού αντιδραστήρα της είναι πως, παρότι η μάρκα της είναι παγκοσμίως γνωστή και αναγνωρισμένου κύρους, πρόκειται για μια σχετικά μικρή εταιρεία· η κύρια δραστηριότητά της είναι η πώληση κινητήρων αεροσκαφών και, σε μικρότερο βαθμό, η προμήθεια αντιδραστήρων για υποβρύχια, βασισμένων σε αμερικανικά σχέδια. Για μια δραστηριότητα εκτός του βασικού της αντικειμένου, η εταιρεία δεν μπορεί να αναλάβει το οικονομικό ρίσκο και τον χρόνο που θα απαιτούνταν από την ανάπτυξη ενός νέου σχεδίου αντιδραστήρα ως την εμπορική του διάθεση, χωρίς ισχυρή κρατική στήριξη και εγγύηση παραγγελιών. Η κρατική στήριξη θα πρέπει να περιλαμβάνει την κάλυψη του κόστους ανάπτυξης του σχεδίου, την απόκτηση ρυθμιστικής έγκρισης ασφαλείας, τη δημιουργία εγκαταστάσεων κατασκευής εξαρτημάτων και τον καθορισμό χώρων εγκατάστασης των αντιδραστήρων. Το εύρος του ρίσκου και του χρονοδιαγράμματος αποτυπώνονται χαρακτηριστικά στην περίπτωση του σχεδίου NuScale, το οποίο αναπτύσσεται εδώ και 20 χρόνια με κόστος περίπου 2 δις δολάρια –με το 1 δις να έχει πληρωθεί από τους αμερικανικούς φόρους–, χωρίς ωστόσο να έχει ολοκληρωθεί η ρυθμιστική αξιολόγηση ασφαλείας, πόσο μάλλον να έχει εξασφαλιστεί κάποια δεσμευτική παραγγελία· ενώ μετά την κατάρρευση του έργου UAMPS, το μέλλον του παραμένει αβέβαιο.

Το 2017, η Rolls-Royce ανακοίνωσε το σχέδιο του μικρού αρθρωτού αντιδραστήρα της, το οποίο επρόκειτο να έχει ισχύ είτε 220 MW είτε 440 MW. Τελικά, επιλέχθηκε η δεύτερη εκδοχή, της οποίας η ισχύς έπειτα αυξήθηκε στα 470 MW — περίπου όσο η ισχύς καθενός από τους τέσσερις αντιδραστήρες που λειτουργούν στο Dukovany και παρόμοια με εκείνη των περισσότερων αντιδραστήρων που έχουν κατασκευαστεί στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ακόμη και το 2021, η εταιρεία υποστήριζε ότι η πρώτη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από έναν Rolls-Royce SMR θα μπορούσε να επιτευχθεί ως το 2030, έναν στόχο που χαρακτήριζε «ρεαλιστικό και χαμηλού ρίσκου».[5] Επιπλέον, ισχυριζόταν ότι ως το 2050 η εταιρεία θα μπορούσε να παράγει «από εκατοντάδες έως και πάνω από χίλιες μονάδες».

Σε κατάθεσή της ενώπιον κοινοβουλευτικής επιτροπής του Ηνωμένου Βασιλείου, καθώς και στο ενημερωτικό φυλλάδιο της εταιρείας, η Rolls-Royce έθεσε εννέα προϋποθέσεις που θα έπρεπε να ικανοποιήσει η βρετανική κυβέρνηση, ώστε η εταιρεία να προχωρήσει στην ανάπτυξη του σχεδίου της. Η αυστηρότερη από αυτές ήταν η εγγύηση παραγγελιών συνολικής ισχύος 7 GW (16 αντιδραστήρες). Άλλες περιλάμβαναν κρατική χρηματοδότηση για την ανάπτυξη του σχεδίου, την κατασκευή εργοστασίων, την παραχώρηση χώρων εγκατάστασης και τη στήριξη στην αναζήτηση διεθνών αγορών.[6] Επρόκειτο για όρους που καμία κυβέρνηση δεν θα μπορούσε να αποδεχθεί, ωστόσο κατέδειξαν ότι η ισχυρή κρατική στήριξη ήταν απαραίτητη. Τον Νοέμβριο του 2020, η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου χορήγησε στη Rolls-Royce 18 εκατομμύρια λίρες, ενώ ακολούθησαν επιπλέον 210 εκατομμύρια λίρες, τα οποία συμπληρώθηκαν από 250 εκατομμύρια λίρες ιδιωτικής χρηματοδότησης, προκειμένου το σχέδιο να αναπτυχθεί επαρκώς και να υποβληθεί στη συνολική επιθεώρηση ασφάλειας του Ηνωμένου Βασιλείου, γνωστή ως Γενική Αξιολόγηση Σχεδίου (GDA). Η GDA ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2022 και περιλαμβάνει τρία στάδια, από τα οποία το τρίτο είναι το πιο ουσιαστικό. Η κρατική χρηματοδότηση κάλυψε τα δύο πρώτα στάδια, τα οποία ολοκληρώθηκαν τον Ιούλιο του 2024. Το τρίτο στάδιο έχει ξεκινήσει, αλλά δεν είναι σαφές πώς θα χρηματοδοτηθεί και αν θα μπορέσει να ολοκληρωθεί επιτυχώς μέσα στα προβλεπόμενα δύο χρόνια.

Η κατάσταση περιπλέχθηκε έπειτα από την απόφαση της βρετανικής κυβέρνησης το 2022 να διεξαγάγει έναν διαγωνισμό με σκοπό να εντοπίσει τα δύο πιο κατάλληλα σχέδια μικρών αρθρωτών αντιδραστήρων (SMR), τα οποία θα μπορούσαν να αναπτυχθούν στο Ηνωμένο Βασίλειο έως τα μέσα της δεκαετίας του 2030. Οι επιτυχούσες εταιρείες θα κέρδιζαν συμβάσεις αξίας 10 δις λιρών η καθεμία, με τα ποσά να διατίθενται έως το 2038.[7] Η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι η GDA και ο διαγωνισμός είναι δύο τελείως διακριτές διαδικασίες — κάτι που ωστόσο δεν φαίνεται λογικό. Ποιο θα ήταν το νόημα να απονεμηθεί μια τόσο μεγάλη σύμβαση σε ένα σχέδιο που θα αποτύγχανε στη διαδικασία της GDA;

Οι επιτυχούσες εταιρείες θα λάμβαναν, επίσης, από την κυβέρνηση, την παραχώρηση κατάλληλων τοποθεσιών για την εγκατάσταση των μικρών αρθρωτών αντιδραστήρων τους. Ο προϋπολογισμός και το χρονοδιάγραμμα του προγράμματος υποδηλώνουν σαφώς ότι η χρηματοδότηση θα καλύψει όλα τα στάδια ως και την ολοκλήρωση της κατασκευής, συμπεριλαμβανομένης της αγοράς δύο πιλοτικών αντιδραστήρων από κάθε σχέδιο. Η τελική επενδυτική απόφαση για την αγορά των κανονικών αντιδραστήρων αναμένεται το 2029. Είναι εξαιρετικά πιθανό ότι η πρόταση της Rolls-Royce, δεδομένου πως είναι η μοναδική πρόταση με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο και του κύρους της σχεδιάστριάς της ως εμβληματικής βρετανικής εταιρείας μηχανικής, θα είναι μία από τις δύο που θα επιλεγούν.

Ο διαγωνισμός διεξάγεται από τον νεοσύστατο, κρατικό φορέα Great British Nuclear (GBN).[8] Τον Οκτώβριο του 2023, η GBN ανακοίνωσε μια βραχεία λίστα έξι εταιρειών (πιθανότατα όλων των αιτουσών), μεταξύ των οποίων και η Rolls-Royce, με την πρόθεση την άνοιξη του 2024 να προκρίνει τέσσερις και σύντομα να ανακοινώσει τις δύο νικήτριες. Τον Σεπτέμβριο του 2024, ανακοίνωσε πράγματι τις τέσσερις. Ωστόσο, όπως και στη διαδικασία αρχικής επιλογής, φαίνεται ότι η GBN διαδραμάτισε μικρό ρόλο. Ένα από τα έξι υποψήφια σχέδια, το Nuward της Framatome, έχει εγκαταλειφθεί από την ίδια την εταιρεία, ενώ η αξιοπιστία του σχεδίου NuScale VOYGR τέθηκε υπό αμφισβήτηση μετά την κατάρρευση του αμερικανικού έργου UAMPS. Συνεπώς, δεν αποτέλεσε έκπληξη το γεγονός ότι η επιλογή της NuScale απορρίφθηκε.[9] Τα τρία εναπομείναντα σχέδια είναι εκείνα που, σύμφωνα με δημοσιεύματα, είχε προτιμήσει επίσης η Τσεχία: το GE-Hitachi BWRX-300, το Holtec SMR-300 και το Westinghouse AP-300.

Η λογική του βρετανικού διαγωνισμού είναι δύσκολο να κατανοηθεί. Αν η προτεραιότητα είναι η έγκαιρη ανάπτυξη των κατάλληλων σχεδίων, αυτό συνεπάγεται την επιλογή ενός σχεδίου που βρίσκεται ήδη κοντά στο στάδιο υλοποίησης και δεν απαιτεί μεγάλη χρηματοδότηση για την περαιτέρω ανάπτυξή του. Πέρα από τη Rolls-Royce που είναι εταιρεία με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο, οι άλλες τρεις είναι αμερικανικές και είναι δύσκολο να θεωρηθεί ορθό τα χρήματα των Βρετανών φορολογουμένων να δαπανώνται για τη στήριξη μεγάλων αμερικανικών εταιρειών, όπως η GE-Hitachi και η Westinghouse.

Αν συναφθούν αυτές οι συμβάσεις, θεωρείται δεδομένο ότι θα υλοποιηθούν σε στάδια και θα εξαρτώνται από την επιτυχή ολοκλήρωση κάθε σταδίου. Για παράδειγμα, από την επιτυχή ολοκλήρωση της GDA. Αυτή η σταδιακή εφαρμογή σημαίνει ότι ακόμη και μια τόσο μακρόχρονη και εκ πρώτης όψεως επικερδής σύμβαση –ύψους έως και 10 δις λιρών και διάρκειας έως το 2038– δεν προσφέρει στη Rolls-Royce καμία βεβαιότητα ότι θα καταλήξει τελικά σε δεσμευτικές παραγγελίες αντιδραστήρων. Η σύμβαση θα καλύπτει μόνον δύο αντιδραστήρες για κάθε προμηθευτή, και όχι τους δεκαέξι που επιθυμούσε η Rolls-Royce.

Η προθεσμία για την Τελική Επενδυτική Απόφαση (Final Investment Decision – FID) το 2029 δεν είναι ιδιαίτερα απαισιόδοξη. Η GDA θα απαιτήσει το λιγότερο μια διετία, ενώ η αξιολόγηση της τοποθεσίας και η έγκριση της πολεοδομικής άδειας θα απαιτήσουν ακόμη μια τριετία, εφόσον πραγματοποιηθούν με αυστηρότητα. Αν χρειαστούν μερικά χρόνια για τη μετάβαση από την FID στην έναρξη κατασκευής, και αν δεχτούμε τους ισχυρισμούς ότι η κατασκευή μπορεί να διαρκέσει τέσσερα χρόνια, αυτό σημαίνει ότι το κόστος και η αξιοπιστία των αντιδραστήρων δεν θα αποδειχθούν πριν από τα τέλη της δεκαετίας του 2030.

Αν η Rolls-Royce δεν καταφέρει να εξασφαλίσει παραγγελίες στην εγχώρια αγορά της, το Ηνωμένο Βασίλειο, είναι απίθανο να σημειώσει επιτυχία σε εξαγωγικές αγορές. Οι δυνητικοί αγοραστές θα επιθυμούν να δουν την τεχνολογία να εφαρμόζεται και να αποδεικνύεται στην πράξη. Έτσι, ενώ η διαδικασία που διενεργείται από τη GBN είναι πιθανό να αποτελέσει ένα βήμα προόδου για το σχέδιο της Rolls-Royce, εξακολουθεί να υφίσταται σημαντικός κίνδυνος ότι, ακόμη και αν η Rolls-Royce επιλεγεί μέσω του διαγωνισμού, θα μπορούσε να καταβάλει μεγάλα ποσά από ίδια κεφάλαια και πάνω από μια δεκαετία προσπάθειας, χωρίς τελικά να έχει να επιδείξει καμιά παραγγελία αντιδραστήρων. 

Κερδίζοντας τη στήριξη του κόσμου

Το σχέδιο της Rolls-Royce ξεκινά με ένα σημαντικό πλεονέκτημα στο Ηνωμένο Βασίλειο και αλλού, χάρη στο κύρος του ονόματος της εταιρείας· πρόκειται για μία από τις ελάχιστες μεγάλες βρετανικές εταιρείες μηχανικής με παγκόσμια φήμη. Το βρετανικό κοινό, επομένως, θα είναι δεκτικό σε ισχυρισμούς ότι ο συγκεκριμένος σχεδιασμός θα κυριαρχήσει διεθνώς και θα ανοίξουν γι’ αυτόν παγκόσμιες αγορές. Αν η πρόοδος είναι αργή, η ευθύνη θα αποδοθεί στην κυβερνητική αναποφασιστικότητα, τη γραφειοκρατία, την υπερβολική ρύθμιση και όχι σε ενδεχόμενες αδυναμίες της τεχνολογίας ή της ίδιας της Rolls-Royce.[10] Όλοι οι πιθανοί πελάτες, συμπεριλαμβανομένης της Τσεχίας, θα δεχτούν παρόμοιες πιέσεις να λάβουν σύντομα επενδυτικές αποφάσεις, ώστε να μη φανεί ότι χάνουν μια επικερδή ευκαιρία.

Το 2017, η Rolls-Royce προέβλεψε μια παγκόσμια αγορά που θα ζητούσε περίπου 20 αντιδραστήρες ως το 2035, πέραν των 16 που ανέμενε από το Ηνωμένο Βασίλειο. Οι εξαγωγικές παραγγελίες φάνηκαν σύντομα πολλά υποσχόμενες, με μια παραγγελία για την Ιορδανία να φτάνει κοντά στην οριστικοποίηση. Τον Νοέμβριο του 2017, λίγο μετά την ανακοίνωση του σχεδίου, το Πρακτορείο Ειδήσεων του Κουβέιτ δημοσίευσε άρθρο με τίτλο «Ιορδανία, Rolls-Royce υπογράφουν MoU[11] για την κατασκευή SMR στο Βασίλειο».[12] Ωστόσο, η παραγγελία αυτή δεν υλοποιήθηκε.

Η Rolls-Royce χρησιμοποιεί την τοποθέτηση εργοστασίων και τις θέσεις εργασίας που τα συνοδεύουν ως όπλο στην προπαγάνδα της. Τον Απρίλιο του 2024 ανακοίνωσε ότι εγκατέλειψε τα σχέδια για την κατασκευή δύο εργοστασίων εξαρτημάτων, επικαλούμενη ως αιτία τις καθυστερήσεις από την κυβέρνηση στον διαγωνισμό για τους SMR.[13] Δεδομένου ότι η Τελική Επενδυτική Απόφαση για τους αντιδραστήρες που θα επιλεγούν μέσω του διαγωνισμού αυτού δεν αναμένεται πριν από το 2029, είναι δύσκολο να κατανοήσει κανείς γιατί ένα εργοστάσιο θα ήταν απαραίτητο ήδη από το 2024.

Ποιος είναι ο ρόλος της Τσεχίας για τη Rolls-Royce;

Η ČEZ όταν επέλεξε τη Rolls-Royce διευκρίνισε ότι αναμένει η κατασκευή ενός SMR να ξεπεράσει χρονικά την κατασκευή ενός μεγάλου αντιδραστήρα στο Dukovany, με τον πρώτο SMR να αναφέρεται ότι θα τεθεί σε λειτουργία «τη δεκαετία του 2030», «πριν από την έναρξη λειτουργίας της νέας μεγάλης τσεχικής πυρηνικής μονάδας, που προβλέπεται πριν το 2040».[14] Αν η Τσεχία δεν ήταν πρόθυμη να παραγγείλει τον πρώτο αντιδραστήρα μιας νέας σχεδίασης, αυτό σημαίνει ότι η πρώτη της παραγγελία δεν θα γίνει πριν το 2030, και αν θέλει να δει πρώτα τα κόστη και τις επιδόσεις του αντιδραστήρα στην πράξη, αυτό δεν θα συμβεί πριν τα τέλη της δεκαετίας του 2030.

Οι αναφορές ότι τα εργοστάσια θα εγκατασταθούν στην Τσεχία, υπονοώντας λιγότερες θέσεις εργασίας για τη βρετανική βιομηχανία, θα αυξήσουν επίσης την πίεση στις κυβερνήσεις της Τσεχίας και του Ηνωμένου Βασιλείου να εδραιώσουν τις δεσμεύσεις τους προς τη Rolls-Royce και να επιταχύνουν το χρονοδιάγραμμα. Θα ήταν έκπληξη αν παρόμοιες προσφορές για τοπικές θέσεις εργασίας δεν γίνονταν και στη Σουηδία και στις Κάτω Χώρες.

Ως προς τις αναφορές για τη συμφωνία Τσεχίας / Rolls-Royce, ο Τσέχος Πρωθυπουργός δήλωσε:

«Οι μικροί αρθρωτοί αντιδραστήρες μπορούν να αποτελέσουν μια κρίσιμη τεχνολογία για τη διασφάλιση της ενεργειακής ασφάλειας στο μέλλον. Γι’ αυτό από την αρχή προσπαθούμε όχι μόνο να τους κατασκευάσουμε, αλλά και να συμμετάσχουμε στην παγκόσμια παραγωγή και ανάπτυξή τους. Επιπλέον, η σύσταση μιας στρατηγικής συνεργασίας μεταξύ της ČEZ και της Rolls-Royce SMR θα αποτελέσει μια μεγάλη ευκαιρία για τις τσέχικες εταιρείες που διαθέτουν πολυετή εμπειρία στη βιομηχανία πυρηνικής ενέργειας.»

Ο Διευθύνων Σύμβουλος της ČEZ δήλωσε:

«Η στρατηγική συνεργασία με τη Rolls-Royce SMR θα μας επιτρέψει να αξιοποιήσουμε την πολυετή εμπειρία μας στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας σε συνδυασμό με το υψηλό τεχνολογικό επίπεδο της βρετανικής εταιρείας.»

Ο Διευθύνων Σύμβουλος της Rolls-Royce SMR δήλωσε:

«Αυτή η σημαντική στρατηγική συνεργασία ενισχύει περαιτέρω τη θέση της Rolls-Royce SMR ως κορυφαίας τεχνολογίας SMR στην Ευρώπη και θα θέσει τη ČEZ, τη Rolls-Royce SMR και τους υφιστάμενους μετόχους της στην πρώτη γραμμή της ανάπτυξης των SMR.»

Ωστόσο, δεν είναι σαφές σε τι δεσμεύουν οι ήδη υπογεγραμμένες συμφωνίες τα μέρη και οι δεσμευτικές παραγγελίες μπορεί να απέχουν αρκετά χρόνια, εκτός αν η Τσεχία λάβει μια βιαστική απόφαση να παραγγείλει ένα σχέδιο που δεν έχει εγκριθεί από μια αξιόπιστη ρυθμιστική αρχή και πολύ περισσότερο δεν έχει δοκιμαστεί κατασκευαστικά και λειτουργικά. Πολλές παρόμοιες συμφωνίες –στρατηγικές συνεργασίες, μνημόνια κατανόησης κ.ά.– έχουν υπογραφεί στον πυρηνικό τομέα, αλλά σπάνια έχουν οδηγήσει σε δεσμευτική παραγγελία αντιδραστήρα.

Συμπεράσματα

Η Rolls-Royce χρειάζεται επειγόντως εξωτερική χρηματοδότηση, ώστε να συνεχίσει την ανάπτυξη του σχεδίου SMR έως το σημείο που θα μπορέσει να εξασφαλίσει δεσμευτικές παραγγελίες αντιδραστήρων. Υποθέτοντας ότι θα ληφθούν όλα τα επιφυλακτικά μέτρα, συμπεριλαμβανομένης της ολοκλήρωσης μιας συνολικής αξιολόγησης ασφάλειας, της πλήρους εκτίμησης της προτεινόμενης τοποθεσίας και της εύρεσης και κινητοποίησης των ανθρώπινων και οικονομικών πόρων που απαιτούνται για την κατασκευή του εργοστασίου, όλα τα σχέδια SMR που εξετάζει η Τσεχία (και το Ηνωμένο Βασίλειο) απέχουν τουλάχιστον πέντε χρόνια από το να είναι εύλογη μια δεσμευτική παραγγελία αντιδραστήρα. Δεδομένου ότι καμία από τις πιθανές τεχνολογίες SMR δεν έχει δοκιμαστεί και ότι η Rolls-Royce δεν έχει προηγούμενη εμπειρία στην προμήθεια πολιτικών πυρηνικών αντιδραστήρων, φαίνεται λογικό να περιμένουμε μέχρι η τεχνολογία της να έχει αποδείξει την αξιοπιστία της κατασκευαστικά και λειτουργικά, μεταθέτοντας το χρονοδιάγραμμα κατά ακόμη πέντε ή περισσότερα χρόνια.

Οι πιθανοί αγοραστές του SMR της Rolls-Royce θα είναι υπό συνεχή πίεση επιτάχυνσης της διαδικασίας, με ισχυρισμούς ότι οι καθυστερήσεις κρατάνε τη χώρα «πίσω», ενώ αναστέλλουν τις ευκαιρίες για δημιουργία τοπικών θέσεων εργασίας, όχι μόνο στην κατασκευή και λειτουργία των αντιδραστήρων, αλλά και στην προμήθεια εξοπλισμού για εγχώριες και εξαγωγικές παραγγελίες. Οι προβλέψεις για το κόστος και την πιθανή ταχύτητα ανάπτυξης υπήρξαν σταθερά και υπερβολικά αισιόδοξες. Θα δοθεί, επίσης, η εντύπωση σε νέους πελάτες ότι υπάρχουν πολλοί άλλοι πελάτες για το σχέδιο. Αυτή η πίεση πρέπει να αναγνωριστεί ως τέτοια: ειδική πίεση εκ μέρους της Rolls-Royce για να στηρίξει τις δραστηριότητές της και να μειώσει τον κίνδυνο που συνεπάγεται η ανάπτυξη μιας αβέβαιης τεχνολογίας.