Ένας περιορισμός στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από πυρηνικούς σταθμούς μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου μόνο στην περίπτωση που αυτή την ενέργεια την αντικαταστήσουμε με ενέργεια από άνθρακα... Το άρθρο αυτό είναι κεφάλαιο από το βιβλίο του δρος Neil Overy Ούτε κλίμα ούτε δουλειές: Πυρηνικοί μύθοι για τη Δίκαιη Μετάβαση, μια έκδοση του Γραφείου Κέιπ Τάουν του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ.
Μεταξύ 2011 και 2017, στο πλαίσιο της «ενεργειακής μετάβασης» (Energiewende), η Γερμανία έκλεισε 11 GW πυρηνικής ενέργειας. Επειδή η ενέργεια που «χάθηκε» μέσω αυτής της διαδικασίας αντικαταστάθηκε από ενέργεια που παράγεται με άνθρακα, οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (GHG) από τον ενεργειακό τομέα αυξήθηκαν κατά την περίοδο αυτή κατά μέσο όρο 36 Mt ετησίως[i]. Οι υποστηρικτές της πυρηνικής ενέργειας το αναφέρουν ως απόδειξη ότι η σταδιακή κατάργηση της πυρηνικής ενέργειας οδηγεί αναπόφευκτα σε αύξηση των εκπομπών. Ωστόσο, μια τέτοια απλή αιτιώδης σχέση απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Πρέπει να εξεταστούν πολλά άλλα ζητήματα εντός και εκτός του ενεργειακού τομέα για να εξηγηθεί σωστά η αύξηση των εκπομπών. Αν και είναι πέρα από το πλαίσιο του παρόντος εγγράφου να τα διερευνήσει λεπτομερώς, ακολουθεί μια σύντομη ανάλυση.
Στη Γερμανία μεταξύ 2009 και 2017, το ζήτημα της πυρηνικής ενέργειας στο πλαίσιο της Energiewende χαρακτηριζόταν από μεγάλη αβεβαιότητα. Αρχικά το 2002, στο πλαίσιο της σταδιακής κατάργησης συμφωνήθηκε ότι ο τελευταίος πυρηνικός σταθμός θα σταματούσε να λειτουργεί το 2022. Ωστόσο, το 2009, μια νέα κυβέρνηση συνασπισμού ανέβαλε την προθεσμία, παρατείνοντας τη διάρκεια ζωής των 17 εναπομεινάντων πυρηνικών σταθμών της Γερμανίας από 8 έως και 14 έτη. Το 2011, ωστόσο, μετά την πυρηνική καταστροφή της Φουκουσίμα, επανήλθε η αρχική ημερομηνία για σταδιακή κατάργηση ως το 2022[ii]. Μέσα σε αυτό το πολιτικό περιβάλλον επιβραδύνθηκε και η δέσμευση της Γερμανίας για τη μεγάλης κλίμακας ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, καθώς δυνάμεις τόσο εντός όσο και εκτός της κυβέρνησης προσπάθησαν να κατευνάσουν ή και να ενισχύσουν το πολιτικά ισχυρό λόμπι του άνθρακα, διαχειριζόμενες παράλληλα τις πολιτικές και οικονομικές επιπτώσεις της απώλειας θέσεων εργασίας στον τομέα του άνθρακα[iii]. Η στροφή προς τον άνθρακα ως αντικατάσταση της σταδιακής κατάργησης της πυρηνικής ενέργειας πρέπει επίσης να εξεταστεί εντός ευρύτερων πολιτικών πλαισίων, όπως οι χαμηλές τιμές του φόρου άνθρακα που επιβάλλεται στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών, καθιστώντας την ενέργεια που προέρχεται από τον άνθρακα οικονομικά ελκυστική[iv]. Για την ακρίβεια, ήταν τόσο ελκυστική, ώστε η Γερμανία αύξησε τις εξαγωγές ενέργειας από σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής με καύση άνθρακα καθ’ όλη τη διάρκεια της περιόδου, συμβάλλοντας έτσι στην αύξηση των εκπομπών[v]. Ωστόσο, η εξάπλωση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας επιβραδύνθηκε από τα μέσα της δεκαετίας του 2010 και μετά, καθώς ο διαχειριστής του γερμανικού δικτύου δυσκολευόταν να αναβαθμίσει το δίκτυο τόσο γρήγορα όσο απαιτούσε η ταχεία επέκταση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας[vi].
Αν στο παρελθόν είχαν ληφθεί οι κατάλληλες πολιτικές αποφάσεις για την ορθή διαχείριση της μετάβασης από τον άνθρακα και τη δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για την επέκταση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (όπως η ταχύτερη αναβάθμιση του δικτύου, οι υψηλότερες τιμές άνθρακα κλπ.), τότε η ανάγκη ή/και το κίνητρο για την αντικατάσταση της πυρηνικής ενέργειας με άνθρακα θα είχαν εξαλειφθεί. Συνεπώς, η άποψη ότι υπάρχει αιτιώδης σχέση μεταξύ της σταδιακής κατάργησης της πυρηνικής ενέργειας και της αύξησης των εκπομπών είναι εντελώς ψευδής.
Τελικά, αυτό που είναι σημαντικό να σημειωθεί είναι η πολυπλοκότητα και ο πολιτικός χαρακτήρας των ενεργειακών μεταβάσεων. Η ιστορία δείχνει ότι η μετάβαση από μια πηγή ενέργειας σε μια άλλη δεν είναι μια απλή τεχνοκρατική διαδικασία. Αντίθετα, είναι μια διαδικασία που φέρνει αντιμέτωπα παγιωμένα πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα με νέες πολιτικές και οικονομικές δυνάμεις που σκοπεύουν να ανατρέψουν το status quo. Είναι επίσης μια διαδικασία –και όχι ένα γεγονός– κατά την οποία οι ανταγωνιστικές τεχνολογίες αναδιαμορφώνουν το τοπίο της απασχόλησης[vii]. Αυτή η πολυπλοκότητα σημαίνει ότι οι αποφάσεις γύρω από την ενέργεια είναι τόσο πολιτικές όσο και τεχνικές, μπορούν να αναστείλουν ή να επιταχύνουν τις μεταβάσεις και, κυρίως, να καθορίσουν τη φύση τους και το πόσο δίκαια είναι τα αποτελέσματά τους.
Αν στο παρελθόν είχαν ληφθεί οι κατάλληλες πολιτικές αποφάσεις για την ορθή διαχείριση της μετάβασης από τον άνθρακα και τη δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για την επέκταση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, τότε η ανάγκη για την αντικατάσταση της πυρηνικής ενέργειας με άνθρακα θα είχε εξαλειφθεί
[i] German Emissions Increase in 2016 Due to Nuclear Plant Closure’, Environmental Progress, 13 Ιανουαρίου 2017, https://environmentalprogress.org/big-news/2017/1/13/breaking-german-em…. Πρόσβαση στις 8 Σεπτεμβρίου 2021. S. Jarvis, O. Deschenes, & A. Jha, ‘The Private and External Costs of Germany’s Nuclear Phase-Out’, Energy Institute, WP 204, Ιανουάριος 2020, σ. 25.
[ii] K. Appunn, ‘The history behind Germany’s nuclear phase-out’, Clean Energy Wire, 9 Μαρτίου 2021, https://www.cleanenergywire.org/factsheets/history-behind-germanys-nucl…. Πρόσβαση στις 12 Οκτωβρίου 2021.
[iii] P. Hockenos, ‘Germany Is a Coal-Burning, Gas-Guzzling Climate Change Hypocrite’, Foreign Policy, 13 Νοεμβρίου 2017, https://foreignpolicy.com/2017/11/13/germany-is-a-coal-burning-gas-guzz…. Πρόσβαση στις 8 Αυγούστου 2021.
[iv] Προσωπική ηλεκτρονική αλληλογραφία με τον M. Keim, Ίδρυμα Heinrich Boell, Βρυξέλλες, 25 Αυγούστου 2021.
[v] P. Graichen & F. Hein, ‘10 years after Fukushima: consequences of the nuclear phase-out for the energy transition’, Agora, Μάρτιος 2021, σ. 7.
[vi] E. Marx, ‘German Renewables Briefing Part 1: Rewiring the revolution’, Reuters, 22 Σεπτεμβρίου 2016, https://www.reutersevents.com/sustainability/german-renewables-briefing…. Πρόσβαση στις 8 Σεπτεμβρίου 2021.
[vii] Βλέπε για παράδειγμα, A. Malm, Fossil Capital: The Rise of Steam Power and the Roots of Global Warming (Λονδίνο: Verso), 2016 & T. Mitchell, Carbon Democracy: Political Power in the Age of Oil, (Λονδίνο: Verso), 2011.