Η Πράσινη Συμφωνία είναι εξαιρετικά πιθανό να έχει θετικό οικονομικό πρόσημο. Προκειμένου όμως να έχει και ένα θετικό κοινωνικό πρόσημο, θα πρέπει να γίνουν σοβαρές αλλαγές στην εκπαίδευση των πολιτών καθώς και στον τρόπο συμμετοχής τους στη λήψη αποφάσεων – στοιχεία τα οποία επισημαίνει ως πολύ σημαντικά και η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Προετοιμάζοντας τους Έλληνες «πράσινους» πολίτες του 2050
Για να μεγιστοποιήσουμε τις πιθανότητες η Πράσινη Συμφωνία να έχει και θετικό κοινωνικό πρόσημο, πρέπει να αλλάξουμε δύο πράγματα: τον τρόπο που εκπαιδεύονται οι πολίτες και τον τρόπο που οι πολίτες συμμετέχουν στις πολιτικές αποφάσεις.
Όσον αφορά την εκπαίδευση, οι Έλληνες εκπαιδευόμενοι του 21ου αιώνα πρέπει να γαλουχηθούν στη διαλεκτική σχέση ανθρώπου - φύσης. Πέρα από τις βασικές επιστημονικές γνώσεις στους τομείς των φυσικών επιστημών και την ακαδημαϊκή εκπαίδευση σε «πράσινα» επαγγέλματα, το σημαντικότερο είναι να γνωρίσουν πώς οι καθημερινές μας επιλογές ως προς το τι/πώς τρώμε, μετακινούμαστε, αγοράζουμε, διασκεδάζουμε, και εν γένει ζούμε, έχουν συνέπειες τόσο στο περιβάλλον όσο και σε άλλες κοινωνικές ομάδες. Και επίσης, να κατανοήσουν πώς αυτές οι συνέπειες αλλάζουν με τη σειρά τους τη δική μας ζωή. Προφανώς μια τέτοια εκπαίδευση δεν μπορεί να είναι από καθέδρας: το ζητούμενο είναι μια βιωματική, μη-τυπική εκπαίδευση, μια εκπαίδευση που να βοηθάει τους νέους και τις νέες να δουν από κοντά τις καλές πρακτικές και να τους συνδέει με συνομήλικούς τους σε ολόκληρη την Ευρώπη, διαμορφώνοντας έτσι την αυριανή τους ταυτότητα, του Πράσινου Ευρωπαίου Πολίτη.
Όσον αφορά τον ρόλο και τη συμμετοχή των πολιτών, η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τονίζει πως η ενεργή συμμετοχή των πολιτών και η εμπιστοσύνη στη διαδικασία της μετάβασης είναι σημεία ύψιστης σημασίας για την επιτυχία της Πράσινης Συμφωνίας. Σε αυτήν ακριβώς τη λογική κινείται το Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για το Κλίμα, το οποίο εντάσσεται στην Πράσινη Συμφωνία και αποτελεί –σύμφωνα με την ίδια την Επιτροπή– «ένα κίνημα πολιτών ενωμένο γύρω από έναν κοινό σκοπό, με τον καθένα να κάνει βήματα προς την οικοδόμηση μιας πιο βιώσιμης Ευρώπης για όλους μας», μέσα από τον δημόσιο διάλογο, την ενεργό δράση και τη συνεργασία.
Στην Ελλάδα, οφείλουμε να αναλάβουμε πρωτοβουλίες ώστε αυτές οι επιταγές να μη μείνουν μόνο στα λόγια. Συγκεκριμένα, ο σχετικός δημόσιος διάλογος πρέπει να δομηθεί με βάση τις αρχές της συνεργατικής διακυβέρνησης, σύμφωνα με την οποία οι πολίτες δεν είναι απλοί ακροατές/ αποδέκτες των δημόσιων πολιτικών, αλλά τους δίνεται ουσιαστική δυνατότητα συνδιαμόρφωσης, ελέγχου της πορείας υλοποίησης, και προσαρμογής τους.
Οφείλουμε να προωθήσουμε την ενεργό δράση, ενισχύοντας και θεσμοθετώντας (περαιτέρω) εθελοντικές πρωτοβουλίες και φορείς της συνεργατικής/κοινωνικής οικονομίας. Ο εθελοντισμός μπορεί να αποτελέσει σημαντικό πυλώνα για την ευαισθητοποίηση και την κινητοποίηση του κοινού ως προς τους στόχους της Πράσινης Συμφωνίας και να θέσει τις βάσεις για ένα πιο ενεργό σώμα πολιτών στην υπό μετάβαση κοινωνία. Οι πρωτοβουλίες συνεργατικής/κοινωνικής οικονομίας (π.χ. παραγωγικές επιχειρήσεις στην πράσινη και κυκλική οικονομία ή στην ενεργειακή μετάβαση, όπως οι ενεργειακές κοινότητες), των οποίων πρωταρχικός σκοπός δεν είναι η απόκτηση οικονομικών κερδών, αλλά η προσφορά περιβαλλοντικού, οικονομικού και κοινωνικού οφέλους στα μέλη τους και στην τοπική κοινωνία, είναι σημαντικά οχήματα για τη μετάβασή μας σε ένα μέλλον όχι απλά πιο φιλικό προς το περιβάλλον, αλλά και πιο δημοκρατικό και συμμετοχικό.
Το ζητούμενο είναι μια μη-τυπική εκπαίδευση που βοηθάει τους νέους και τις νέες να δουν από κοντά τις καλές πρακτικές, να συνδεθούν με συνομήλικούς τους σε ολόκληρη την Ευρώπη, διαμορφώνοντας έτσι την αυριανή τους ταυτότητα, του Πράσινου Ευρωπαίου Πολίτη
Τέλος, είναι απαραίτητη η ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των κρατικών φορέων και σχετικών πρωτοβουλιών είτε σε επίπεδο κοινωνίας των πολιτών, είτε σε επίπεδο τοπικής διακυβέρνησης – για παράδειγμα, η λαϊκή πρωτοβουλία πολιτών «Κλίμα 500» (σύμφωνα με το άρθρο 73 §6 του Συντάγματος) για την κατάθεση ενός κλιματικού νόμου, το «Σύμφωνο Δημάρχων για το Κλίμα και την Ενέργεια», ή η ευρωπαϊκή πρωτοβουλία «100 κλιματικά ουδέτερες πόλεις για το 2030». Με αυτόν τον τρόπο δεν μεγιστοποιείται απλώς η διάχυση της πληροφορίας και η υιοθέτηση των καλών παραδειγμάτων, αλλά –εξαιτίας της πολυεπίπεδης συνεργασίας και συμμετοχής– διευρύνεται η αποδοχή, αυξάνεται η νομιμοποίηση και, εν τέλει, μεγιστοποιείται η αποδοτικότητα των μέτρων της Πράσινης Συμφωνίας.
Καλές πρακτικές: Κάν’ το όπως η Φερράρα (Ιταλία)
Το Αστικό Κέντρο της Φερράρα είναι μια δημόσια υπηρεσία που έχει στόχο την υποστήριξη των τοπικών κινήσεων πολιτών για τη βελτίωση της ζωής της κοινότητας και της πόλης και την αναδιοργάνωση του δημόσιου χώρου. Αποτελείται από τεχνικούς της τοπικής αυτοδιοίκησης και από ένα δίκτυο πολιτών. Το Αστικό Κέντρο δεν είναι μια δημόσια υπηρεσία όπου οι πολίτες καταθέτουν κάποιο αίτημα προς υλοποίηση: είναι ένας υποστηρικτικός φορέας που βοηθάει τους πολίτες να υλοποιήσουν το αίτημά τους. Γι’ αυτό και δεν λειτουργεί με «ωράριο δημοσίων υπηρεσιών» αλλά στη βάση του ελεύθερου χρόνου των ενδιαφερόμενων πολιτών και οι τεχνικοί δεν είναι «υπάλληλοι» αλλά σύμβουλοι, συνεργάτες και συμπολίτες των ενδιαφερομένων. Χαρακτηριστικές δράσεις του περιλαμβάνουν το Krasnopark, όπου ένα άτυπο δίκτυο πολιτών αναδιαμόρφωσε τους κανόνες λειτουργίας ενός μεγάλου δημόσιου πάρκου ώστε να καταστεί χώρος κατάλληλος για ελεύθερο παιχνίδι και για εκτός αίθουσας εκπαίδευση, και την πρωτοβουλία «Ας υιοθετήσουμε ένα παρτέρι», όπου μαθητές μαζί με τους δασκάλους, τους γονείς και τους παππούδες τους, μια επιτροπή της γειτονιάς και μια ομάδα νεαρών αιτούντων άσυλο συνεργάστηκαν σε ένα μαθητικό project πάνω στην έννοια του «ενεργού πολίτη», διατηρώντας και φροντίζοντας ένα μεγάλο παρτέρι λουλουδιών σε ένα από τα πάρκα της πόλης.
Μέσα από τέτοιες δράσεις, το Κέντρο προωθεί την ανάπτυξη διατομεακών πολιτικών και παροχών, τη διαχείριση του δημόσιου χώρου και τη δημιουργία πράσινων υποδομών, καθώς και την ενδυνάμωση της συμμετοχικής δημοκρατίας και της αυτοδιαχείρισης των κοινών πόρων.
