ΑΡΘΡΟ
Τα Σχέδια Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (ΣΒΑΚ) αποτελούν μετεξέλιξη των παραδοσιακών κυκλοφοριακών μελετών οι οποίες εκπονούνται εδώ και δεκαετίες σε αστικά κέντρα με έντονη κυκλοφοριακή συμφόρηση.
Τα ΣΒΑΚ αποτελούν στρατηγικά σχέδια τα οποία αποσκοπούν στην ικανοποίηση των αναγκών μετακίνησης των κατοίκων και των επαγγελματιών μιας περιοχής και έχουν ως απώτερο στόχο τη βελτίωση του επιπέδου ζωής σε αυτήν. Βασίζονται σε υπάρχουσες πρακτικές και λαμβάνουν υπόψη τους τις αρχές του ενιαίου σχεδιασμού, της συμμετοχικής προσπάθειας και της αξιολόγησης. Το παραπάνω σχήμα παρουσιάζει συνοπτικά τις διαφορές τους με τον παραδοσιακό συγκοινωνιακό σχεδιασμό.
Εφαλτήριο της ανάπτυξης των ΣΒΑΚ αποτέλεσε η Λευκή Βίβλος των μεταφορών του 2011, η οποία, μεταξύ άλλων, προτείνει την εξέταση της δυνατότητας θέσπισης των ΣΒΑΚ ως υποχρεωτικής προσέγγισης για πόλεις ενός ορισμένου μεγέθους, σύμφωνα με εθνικά πρότυπα, βάσει κατευθυντήριων γραμμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Επιπλέον, προτείνει την εξέταση της διερεύνησης της σύνδεσης της περιφερειακής ανάπτυξης και του Ταμείου Συνοχής σε πόλεις και περιοχές οι οποίες έχουν υποβάλει ένα ισχύον και ανεξάρτητα επικυρωμένο πιστοποιητικό επιθεώρησης απόδοσης και βιωσιμότητας της αστικής κινητικότητας.
Με απλά λόγια, η ΕΕ είχε καθορίσει ήδη από το 2011 ότι οι πόλεις θα πρέπει (υποχρεωτικά) να εκπονούν στρατηγικά σχέδια κινητικότητας με κοινούς κανόνες και πρότυπα, προκειμένου να αιτούνται χρηματοδότησης από τα διαρθρωτικά της ταμεία για την ανάπτυξη των σχετικών υποδομών. Το 2014 δημοσιεύτηκαν από την ΕΕ οι πρώτες κατευθυντήριες γραμμές εκπόνησης ΣΒΑΚ, ενώ ήδη από το 2019 υπάρχει η δεύτερη γενιά προδιαγραφών.
Η μεθοδολογία ανάπτυξης ενός ΣΒΑΚ θα πρέπει να πληροί συγκεκριμένους κανόνες και προδιαγραφές, ενώ τα ίδια τα ΣΒΑΚ προάγουν τον μακροχρόνιο σχεδιασμό και υιοθετούν ένα όραμα δίνοντας έμφαση:
• στη συμμετοχή των πολιτών και των εμπλεκομένων φορέων και
• στον συντονισμό μεταξύ πολιτικών διαφορετικών τομέων (συγκοινωνιακού σχεδιασμού, χρήσεων γης, περιβαλλοντικού σχεδιασμού, κοινωνικής πολιτικής, υγείας κ.λπ.) αλλά και μεταξύ των διαφόρων αρχών σχεδιασμού.
Βασικό μεθοδολογικό εργαλείο εκπόνησης των ΣΒΑΚ είναι ο λεγόμενος «κύκλος των ΣΒΑΚ». Ο κύκλος αυτός παρουσιάζει τα βήματα ενεργειών τα οποία θα πρέπει να έχει ολοκληρώσει ένας φορέας προκειμένου να πιστοποιηθεί ένα σχέδιο συγκοινωνιακού σχεδιασμού ως ΣΒΑΚ.
Χωρίς αμφιβολία, τα ΣΒΑΚ αποτελούν μια σημαντική τομή στον συγκοινωνιακό σχεδιασμό πόλεων και γενικώς κορεσμένων περιοχών. Επιχειρούν να αμβλύνουν διαφορές, αντιθέσεις και παρατυπίες οι οποίες εμφανίζονταν στο παρελθόν, όπως είναι η συμμετοχική διαδικασία σχεδιασμού, η διαχρονική δέσμευση των Αρχών για συνέχιση των προκριθεισών πολιτικών, η αξιολόγηση και η παρακολούθηση των προτεινόμενων μέτρων, η εκπόνηση σχεδίων δράσεων για την υλοποίηση των μέτρων, η διερεύνηση χρηματοδοτικών πηγών κ.λπ.
Όπως φάνηκε και από τη σύντομη παρουσίαση, τα ΣΒΑΚ συνεισφέρουν, κυρίως, στην τήρηση και διασφάλιση αρχών, προδιαγραφών και διαδικασιών κατά την εκπόνησή τους και λιγότερο αποτελούν έναν αυστηρό οδηγό μέτρων και παρεμβάσεων για την επίλυση των κυκλοφοριακών προβλημάτων μιας περιοχής, καθώς αναγνωρίζουν ότι τα προβλήματα αυτά διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή, χωρικά και χρονικά.
Μέσα από την τήρηση, όμως, των κανόνων και των προδιαγραφών και την παρακολούθηση των στόχων και των διαδικασιών χρηματοδότησης των προτεινόμενων παρεμβάσεων, είναι σαφές ότι διασφαλίζουν τη βιωσιμότητα και την αειφορία του μεταφορικού συστήματος το οποίο εξετάζουν.
Στην Ελλάδα, η πορεία των ΣΒΑΚ διανύει πλέον τη 2η φάση της, αυτή της υλοποίησης των βραχυπρόθεσμων και μακροχρόνιων παρεμβάσεων. Έχοντας ξεπεράσει τις «παιδικές ασθένειες» του πρόσφατου παρελθόντος (έλλειψη πληροφόρησης, χρηματοδότησης, νομοθετικού πλαισίου, εμπειρίας εμπλεκόμενων φορέων αλλά και ομάδων κ.λπ.) τα ΣΒΑΚ αναμένεται να αποτελέσουν τα βασικά κείμενα πολιτικής πάνω στα οποία θα βασιστούν οι αρχές συγκοινωνιακού σχεδιασμού προκειμένου να κερδίσουν το στοίχημα της βιώσιμης κινητικότητας, λαμβάνοντας υπόψη τις τεχνολογικές εξελίξεις και τις κοινωνικές απαιτήσεις (π.χ. αυτόνομα και καθαρά οχήματα, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας κ.λπ.).
Το παρόν άρθρο αποτελεί κεφάλαιο του τόμου «Ο Άτλας της Ευρωπαϊκής Κινητικότητας», Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ, Γραφείο Θεσσαλονίκης, Ελλάδα. Διαβάστε ή κατεβάστε δωρεάν όλη την έκδοση εδώ.