ΑΡΘΡΟ
Η Ευρώπη και ο κόσμος είχαν περάσει διεθνικές κρίσεις πριν από την πανδημία της Covid-19. Και σχεδόν όλες είχαν σοβαρό αντίκτυπο στην κινητικότητα και τις μεταφορές.
Σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να συγκριθεί η πανδημία με τη φρίκη των δύο Παγκοσμίων Πολέμων ή τις επιπτώσεις τους στις μετακινήσεις. Στο τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, η Ευρώπη και ο κόσμος χωρίστηκαν σε δύο μπλοκ, με αποτέλεσμα τη δημιουργία παράλληλων βιομηχανιών και υποδομών μεταφορών. Οι υποδομές κάθε πλευράς συνήθως τελείωναν (ή τουλάχιστον εμποδίζονταν) στα σύνορα των μπλοκ. Το πέρασμα από τη μία πλευρά του συνόρου στην άλλη ήταν συνήθως εφικτό μόνο έμμεσα, εάν όχι καθόλου.
Η πανδημία της Covid-19 μπορεί να συγκριθεί περισσότερο με γεγονότα όπως η ενεργειακή κρίση της δεκαετίας του ’70 ή την 11η Σεπτεμβρίου. Η ενεργειακή κρίση της δεκαετίας του ’70, με την έντονη αύξηση των παγκόσμιων τιμών του πετρελαίου, είχε ως αποτέλεσμα τη διακοπή της κυκλοφορίας αυτοκινήτων σε όλο τον κόσμο. Ορισμένες χώρες της δυτικής Ευρώπης εισήγαγαν προσωρινά όρια ταχύτητας και ημέρες χωρίς αυτοκίνητα. Στις Κάτω Χώρες, η κρίση εκείνη έγινε η αιτία για τη δημιουργία της πιο φιλικής για ποδήλατα κοινωνίας στον κόσμο. Από την άλλη, η αεροπορική αγορά υπέστη σοβαρό πλήγμα μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Και ενώ, σήμερα, η γενική εξάρτηση από το πετρέλαιο εξακολουθεί να υπάρχει, η κρίση της Covid-19 μπορεί να συγκριθεί περισσότερο με την 11η Σεπτεμβρίου, όσον αφορά τις επιπτώσεις της στην παγκόσμια οικονομία και πιο συγκεκριμένα στην κινητικότητα και τις μεταφορές.
Η πανδημία έχει ήδη οδηγήσει σε μια ακόμα καταστροφή την αεροπορική αγορά. Τον Απρίλιο του 2020, η εναέρια κυκλοφορία σε όλη την Ευρώπη έπεσε κατά 10% από τα κανονικά της επίπεδα. Οι αεροπορικές εταιρείες προσπαθούν να ενισχύσουν εκ νέου τις δραστηριότητές τους κατά τη διάρκεια των διακοπών ισχυριζόμενοι ότι, παρά την αδυναμία εφαρμογής κανόνων απόστασης στα αεροσκάφη, οι πτήσεις δεν συνεπάγονται υψηλότερο κίνδυνο μόλυνσης από την Covid-19. Αυτοί οι ισχυρισμοί απελπισίας συνοδεύονται από 34,4 δισεκατομμύρια ευρώ κρατικών ενισχύσεων που αυξάνονται συνεχώς.
Και ενώ η εναέρια κυκλοφορία περιορίστηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό ήδη από τη αρχή της πανδημίας, σχεδόν όλες οι σιδηροδρομικές εταιρείες συνέχισαν τις υπηρεσίες τους. Τα τρένα περιορίστηκαν εν μέρει στα σύνορα και ο αριθμός των αμαξοστοιχιών μειώθηκε σε ορισμένες χώρες, αλλά σε άλλες οι κανονικές υπηρεσίες διατηρήθηκαν προκειμένου να καταστεί δυνατό το μέτρο τήρησης κοινωνικής απόστασης. Οι δημόσιες μεταφορές υπέστησαν σημαντική μείωση επιβατών/ισσων, η οποία μεσοπρόθεσμα θα έχει σοβαρό αντίκτυπο στη χρηματοδότησή τους.
Ένας από τους λίγους νικητές της πανδημίας είναι το ποδήλατο. Οι πωλήσεις του έχουν εκτοξευθεί κατά τη διάρκεια των lockdown, καθώς οι άνθρωποι φαίνεται να θεωρούν το ποδήλατο μια ασφαλή εναλλακτική λύση για τις δημόσιες συγκοινωνίες, με την οποία διασφαλίζεται όχι μόνο κοινωνική απόσταση, αλλά και φυσική κατάσταση.
Για μεγαλύτερα ταξίδια, το αυτοκίνητο έγινε το πιο δημοφιλές μέσο μεταφοράς (και πάλι). Ωστόσο, οι πωλήσεις αυτοκινήτων έχουν υποστεί σοβαρό πλήγμα, λόγω τόσο της διακοπής των αλυσίδων εφοδιασμού της αυτοκινητοβιομηχανίας, όσο και της οικονομικής αβεβαιότητας που αισθάνονται οι καταναλωτές και πιθανοί αγοραστές.
Η πανδημία της Covid-19 είχε, επίσης, ισχυρό αντίκτυπο στους δημόσιους χώρους. Προφανώς, οι εμπορικοί δρόμοι έχουν πληγεί σοβαρά από τις άμεσες επιπτώσεις της πανδημίας, ιδίως από τα lockdown και θα συνεχίσουν να υποφέρουν από τους κανόνες διατήρησης αποστάσεων. Οι δημόσιοι χώροι, από την άλλη, κερδίζουν έδαφος όσον αφορά την αυξημένη χρήση για άσκηση, παιχνίδι και αναψυχή. Γενικά, η ανάγκη για αυξημένο δημόσιο χώρο η οποία υπερβαίνει τα προϋπάρχοντα πολιτικά αιτήματα προέκυψε ως αποτέλεσμα της πανδημίας.
Αν και ο άμεσος αντίκτυπος της πανδημίας στην κινητικότητα δεν αφορά μόνο τα συμβατικά μέσα μεταφοράς, εντούτοις αποτελεί ένα ακόμα πρόβλημα στην καθημερινή ζωή των πολιτών.
Μακροπρόθεσμα, η οικονομική κρίση που προήλθε από την πανδημία αλλά και τα εθνικά και διεθνή μέτρα ανάκαμψης θα είναι καθοριστικότερης σημασίας. Η κλιματική αλλαγή βρίσκεται σε εξέλιξη, επομένως οι κυβερνήσεις πρέπει να λάβουν ολοκληρωμένες αποφάσεις, συνδυάζοντας λύσεις για την οικονομία, τους ανθρώπους και τον πλανήτη.
Η ΕΕ εστιάζει το πολυετές δημοσιονομικό της πλαίσιο και τα κονδύλια της ΕΕ επόμενης γενιάς στην ανάκαμψη από την κρίση της Covid-19. Τα κράτη μέλη έχουν λάβει σειρά μέτρων (όπως τα προαναφερθέντα μέτρα διάσωσης για τις αεροπορικές εταιρείες) προκειμένου να ξεπεραστούν οι σημαντικότερες επιπτώσεις της πανδημίας. Όπως δείχνουν τα σχέδια των προτάσεων, οι μεταφορές είναι μόνο μια μικρή παράμετρος των προσπαθειών ανάκαμψης. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα και η εστίαση των μέτρων που λαμβάνονται σχετικά θα επηρεάζουν τις κοινωνίες για πολύ καιρό ακόμη.
Τα θετικά σημάδια είναι η «πράσινη» προϋπόθεση της διάσωσης αεροπορικών εταιρειών στην Αυστρία και η γερμανική απόρριψη του λεγόμενου Kaufprämie (προμήθεια αγοραστών) για συμβατικά αυτοκίνητα.
Το παρόν άρθρο αποτελεί κεφάλαιο του τόμου «Ο Άτλας της Ευρωπαϊκής Κινητικότητας», Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ, Γραφείο Θεσσαλονίκης, Ελλάδα. Διαβάστε ή κατεβάστε δωρεάν όλη την έκδοση εδώ.