Τουρισμός. Ταξιδεύοντας βιώσιμα ή με το πλήθος;

Τις τελευταίες δεκαετίες, τα τουριστικά ταξίδια έχουν αποτελέσει ένα σημαντικό κομμάτι της ζωής πολλών Ευρωπαίων, ενώ το 2017 το 62% του ενήλικου πληθυσμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) έκανε τουλάχιστον ένα. Από τα 1,2 δισεκατομμύρια ταξίδια που πραγματοποιήθηκαν εκείνο το έτος, η πλειονότητα ήταν εσωτερικού, αντιπροσωπεύοντας τα τρία τέταρτα του συνόλου, ένα 20% ήταν σε άλλα κράτη μέλη της ΕΕ και ένα 6% σε προορισμούς εκτός της Ένωσης.

Η Ευρώπη είναι ο πιο δημοφιλής τουριστικός προορισμός στον κόσμο και η τουριστική βιομηχανία της ηπείρου σημειώνει σταθερή ανάπτυξη. Εκτιμάται, σήμερα, ότι συνεισφέρει το 10,3% του ΑΕΠ της ΕΕ και απασχολεί περισσότερα από 27 εκατομμύρια άτομα.

Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, έχει αυξηθεί η ευαισθητοποίηση για ορισμένες από τις προκλήσεις που έχουν δημιουργηθεί από αυτήν την ανάπτυξη, ιδίως όσον αφορά τον αρνητικό αντίκτυπο που μπορεί να έχει στο περιβάλλον και τις κοινότητες οι οποίες αποτελούν δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς ή βρίσκονται κοντά σε τέτοιους. Η έννοια του «υπερτουρισμού» γίνεται ολοένα και πιο ανησυχητική. Η Βενετία, μια πόλη με πληθυσμό κάτω των 55.000 κατοίκων, δέχτηκε πάνω από 25 εκατομμύρια διεθνείς τουρίστες και τουρίστριες το 2018. Οι δημοφιλείς τουριστικοί προορισμοί, επομένως, εστιάζουν ολοένα και περισσότερο στη «διαχείριση», παρά στην «προώθηση». Αυτό είναι πιθανό να αποκτήσει ακόμη μεγαλύτερη σημασία μετά την πανδημία της Covid-19.

Μία από τις κύριες προκλήσεις κατά την αντιμετώπιση του αυξανόμενου αριθμού τουριστών και τουριστριών είναι ο τρόπος μετακίνησής τους. Ο τουρισμός είναι συνδεδεμένος με τα ταξίδια, ακόμη και όταν πρόκειται για ταξίδια εσωτερικού. Δυστυχώς, η ανάπτυξη της τουριστικής βιομηχανίας τα τελευταία χρόνια βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό σε μη βιώσιμα μοτίβα ταξιδιών. Για παράδειγμα, τα αεροπορικά ταξίδια μεταξύ του 2012 και του 2017 αυξήθηκαν κατά 15%. Και ενώ η αεροπορική βιομηχανία επιθυμεί να τονίσει ότι τα αεροπορικά ταξίδια τώρα είναι φθηνότερα, ασφαλέστερα και διαθέσιμα σε περισσότερους ανθρώπους από ποτέ, η αρνητική τους επίδραση στο περιβάλλον δεν αποτελεί μυστικό, ενώ συνέπεσε με την αύξηση των συνολικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων των αερομεταφορών: 10% το διοξείδιο του άνθρακα, 12% το οξείδιο του αζώτου και 14% ο θόρυβος, μεταξύ 2014 και 2019.

Για να αλλάξει αυτό, οι πολίτες της ΕΕ θα πρέπει να προσαρμόσουν τον τρόπο με τον οποίο ταξιδεύουν. Βιώσιμες μορφές τουρισμού υπήρχαν πάντα και τα τελευταία χρόνια οι περισσότερες εξ αυτών έχουν αρχίσει να μπαίνουν στην αγορά. Είναι ελπιδοφόρο ότι οι καταναλωτές λαμβάνουν όλο και περισσότερο υπόψη τη βιωσιμότητα κατά την επιλογή των διακοπών τους. Σε μια πρόσφατη μελέτη, το το ποσοστό να αυξάνεται στο 56% για εκείνους/ ες που γεννήθηκαν από τα μέσα έως τα τέλη της δεκαετίας του ‘90. Αυτό αντικατοπτρίζεται στον αυξανόμενο αριθμό ατόμων που κάνουν πιο βιώσιμες διακοπές. Για παράδειγμα, περίπου 5,5 εκατομμύρια Γερμανοί έκαναν ταξίδια με ποδήλατο το 2018, αντιπροσωπεύοντας το 8% του συνολικού πληθυσμού.

Σε συνδυασμό με αυτήν την αυξανόμενη αναγνώριση της σημασίας της βιωσιμότητας, η πανδημία Covid-19 μπορεί να αποδειχθεί καθοριστική για τον τουριστικό τομέα. Τα ταξίδια που γίνονταν τις τελευταίες δεκαετίες έχουν σταματήσει απότομα και ακόμα και έως την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές δεν είναι σαφές πότε θα μπορέσουν να επιστρέψουν στην προ πανδημίας κατάσταση. Αυτή η αλλαγή αναγκάζει εκατομμύρια Ευρωπαίους και Ευρωπαίες να επανεξετάσουν τα σχέδια διακοπών και τις επιλογές τους.

Ενθαρρυντικό είναι το ότι και ο ίδιος ο τουριστικός κλάδος φαίνεται να αναγνωρίζει ότι αυτή είναι μια κρίσιμη στιγμή και δεν προσπαθεί απλώς να αποκαταστήσει την «κανονικότητα», παρά τον καταστροφικό βραχυπρόθεσμο οικονομικό αντίκτυπο. Όπως επεσήμανε και η EU Tourism Manifesto Alliance, η φωνή του ευρωπαϊκού τομέα ταξιδιών και τουρισμού, στην πρόσφατη δήλωσή της προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή: «Αυτή η κρίση είναι σημείο καμπής, αλλά και ευκαιρία για αλλαγή, για μια νέα αρχή στον τουρισμό σε ολόκληρη την Ευρώπη».

Θετική εξέλιξη αποτελεί το γεγονός ότι τα τουριστικά ταξίδια είναι ολοένα και περισσότερο διαθέσιμα σε μεγαλύτερο ποσοστό του ευρωπαϊκού πληθυσμού, βοηθώντας στην άρση των εμποδίων και επιτρέποντας στους ανθρώπους να κατανοήσουν καλύτερα ο ένας τον άλλον. Ο τουρισμός μπορεί να συνεχίσει να συμβάλλει σημαντικά στην ευρωπαϊκή οικονομία, διατηρώντας και ενισχύοντας την πολύτιμη πολιτιστική κληρονομιά και τα φυσικά περιβάλλοντα της ηπείρου τα οποία είναι τόσο ελκυστικά για τους επισκέπτες. Ωστόσο, όλες οι ενδιαφερόμενες πλευρές –η βιομηχανία, οι δημόσιες Αρχές, οι μεταφορείς, οι τουρίστες και οι τοπικές κοινότητες– πρέπει να αναπτύξουν σαφείς συστάσεις και καθοδήγηση για τους καταναλωτές. Και αυτό πρέπει να ξεκινήσει από το ταξίδι στον προορισμό.

Το παρόν άρθρο αποτελεί κεφάλαιο του τόμου «Ο Άτλας της Ευρωπαϊκής Κινητικότητας», Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ, Γραφείο Θεσσαλονίκης, Ελλάδα. Διαβάστε ή κατεβάστε δωρεάν όλη την έκδοση εδώ.