Επανασχεδιασμός και υλοποίηση σχεδίων βιώσιμης κινητικότητας μέσα από την Πράσινη Συμφωνία

Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία είναι η απάντηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις προκλήσεις που σχετίζονται με το κλίμα και το περιβάλλον και που αποτελούν καθοριστικό στόχο για τη γενιά μας. Κάθε χώρα θα συμμετάσχει εξίσου στην Πράσινη Συμφωνία με ό,τι οφέλη αλλά και υποχρεώσεις αυτό συνεπάγεται. Για να μπορέσουμε να επωφεληθούμε στο μέγιστο από το σύνολο των σημαντικών πόρων που θα διατεθούν σε κλίμακα δεκαετίας, θα πρέπει να προετοιμαστούμε κατάλληλα. Θα πρέπει να επαναπροσδιοριστεί ο εθνικός και περιφερειακός σχεδιασμός για την ενέργεια και το περιβάλλον και να καθοριστούν τα επιμέρους προγράμματα που απαιτούνται βάσει της περιβαλλοντικής νομοθεσίας ώστε να προσδιοριστούν οι νέες επενδυτικές ανάγκες.

Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία θα παρέχει εξειδικευμένη υποστήριξη σε δημόσιες διοικήσεις και φορείς υλοποίησης έργων κατά τον προσδιορισμό, τη διάρθρωση και την εκτέλεση των βιώσιμων έργων που θα προκύψουν από τη χάραξη της στρατηγικής και τον καθορισμό των επενδυτικών αναγκών.  Η συνεργασία με όλα τα Ταμεία (Ταμείο InvestEU - για εγγύηση, Μηχανισμός Δίκαιης Μετάβασης, Ταμεία Καινοτομίας και Εκσυγχρονισμού), με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα, καθώς και η υποχρέωση για χρήση ιδιωτικού κεφαλαίου αλλά και δημοσίου προϋπολογισμού, κάνει αυτή την ευκαιρία μοναδική για τη χώρα μας. Για αυτό απαιτείται συνεργασία, υποστήριξη και συντονισμός όλων των διαθέσιμων πόρων και του υφιστάμενου ανθρώπινου δυναμικού, χωρίς να μείνει κανείς στο περιθώριο.

Ας προσπαθήσουμε να αδράξουμε αυτή τη μοναδική ευκαιρία για δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και οικονομική ανάπτυξη μέσω στρατηγικών επενδύσεων. Γι’ αυτό χρειάζεται μια νέα και συντονισμένη διακυβέρνηση σε όλα τα επίπεδα και μια σωστή, βάσει νέων και σωστών δεδομένων, ανάλυση των αναγκών υλοποίησης. Η  προτεραιότητα των προτάσεων που θα προκύψουν θα μετρηθεί ανάλογα με το βαθμό ενεργειακής απόδοσης και τον έλεγχο της βιωσιμότητας.

Η αειφόρος κινητικότητα αποτελεί έναν από τους 8 πολιτικούς στόχους της Πράσινης Συμφωνίας. Για να απαλλαγούν οι μεταφορές από ρύπους και από χρήση ορυκτών καυσίμων, το πρώτο ζητούμενο είναι:

Η επανεξέταση και επικαιροποίηση των Σχεδίων Αειφόρου (βιώσιμης) Κινητικότητας στις Πόλεις (SUMP) με ανάλογη νομοθεσία, ώστε:

• να περιοριστούν δραστικά οι ρύποι στις μεταφορές
• να επιταχυνθεί η πρόσβαση στην αειφόρο και έξυπνη κινητικότητα
• να μπουν στην τελική ευθεία η παραγωγή και η ευρεία διακίνηση εναλλακτικών καυσίμων.

Ζητούμενα πρακτικά αποτελέσματα

• Αύξηση παραγωγής ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, με πρόβλεψη για αποθήκευση, διανομή και δυνατότητα διάθεσής τους σε όλη την επικράτεια. 
• Ευρεία ανάπτυξη, διανομή και διάθεση, με χρηματοδότηση της κατάλληλης υποδομής εναλλακτικών καυσίμων (σταθμοί ανεφοδιασμού για βιοκαύσιμα, πράσινο υδρογόνο και σταθμοί επαναφόρτισης για ηλεκτροκίνηση).
• Περιορισμός ρύπων σε όλη την αλυσίδα μεταφορών, είτε πρόκειται για εμπορεύματα είτε για επιβάτες.  
• Ενεργειακή αποδοτικότητα και έξυπνες εφαρμογές σε διαδικασίες, σε κτίρια που υπεισέρχονται στην κινητικότητα, στο σχεδιασμό τους, στα logistics, στις διασυνδέσεις διαφορετικών μέσων μεταφοράς (οδικό - σιδηροδρομικό - θαλάσσιο) καθώς και επιτάχυνση της μετάβασης από ρυπογόνα μέσα (οδικές μεταφορές) σε πιο καθαρά μέσα (σιδηρόδρομος ή θαλάσσιες).  
• Μειωμένες εκπομπές στις πόλεις, πράσινη αστική κινητικότητα, βελτίωση σύνδεσης της πόλης με τα λιμάνια και τα αεροδρόμια.

Η νομοθεσία και τα μέτρα που θα επαναπροσδιοριστούν θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους κάθε ιδιαιτερότητα στις περιφέρειες με τις διαφορετικές κλιματικές, γεωγραφικές, οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες από Βορρά σε Νότο και ιδιαίτερα στα νησιά.

Έχοντας συμμετάσχει παλαιότερα σε Ενεργειακά Σχέδια σε περιφερειακό επίπεδο ως υποχρέωση που απορρέει από την υπογραφή του Συμφώνου των Δημάρχων (CoM) και γνωρίζοντας ότι πολλές πόλεις και περιφέρειες έχουν συντάξει σε μετέπειτα στάδιο Σχέδια Αειφόρου (Βιώσιμης) Αστικής Κινητικότητας (SUMP) για να συμμετάσχουν σε προγράμματα χρηματοδότησης κινητικότητας από το Horizon 2020 (μέχρι τώρα), θα πρέπει να λάβουμε υπόψη αυτή τη σοβαρή προσπάθεια περιφερειών και πόλεων στη σύνταξη των εθνικών στρατηγικών Ενέργειας, Περιβάλλοντος, Αειφόρου και Έξυπνης Κινητικότητας.

Δεν ξεκινάμε από το μηδέν, πολλές περιφέρειες και πόλεις έχουν αναπτύξει σημαντικές πρωτοβουλίες παρά το «κεντρικά σκεπτόμενο» σύστημα της χώρας μας. Επί πλέον, θα πρέπει να κάνουμε κατάλληλη χρήση της καλύτερης πρακτικής ανάμεσα σε αυτές τις πρωτοπόρες πόλεις ή περιφέρειες. Θα μπορούσα να αναφέρω εδώ το Ρέθυμνο (CIVITAS), την Καρδίτσα, το Μαρούσι, την Τήλο, την  Κύθνο, το Αιγαίο (ενέργεια),  τη Θεσσαλονίκη (πράσινο λιμάνι), μόνο ως μερικά παραδείγματα.

Επίσης, από το Πρόγραμμα «Ενώνοντας την Ευρώπη (CEF)» έχουν χρηματοδοτηθεί υποδομές για εναλλακτικά καύσιμα (σταθμοί διανομής) και τρόποι μετάβασης από την οδική μεταφορά στη θαλάσσια (προγράμματα Marco Polo, Motorways of the Sea).

Από κοινού το CEF και τo Πρόγραμμα Horizon 2020 έχουν χρηματοδοτήσει «έξυπνη και τηλεματική οδήγηση» (ITS) και ηλεκτροκίνητα οχήματα.

Αυτή η γνώση και αυτή η εμπειρία πρέπει να αξιοποιηθούν κατάλληλα. Χρειάζεται συνεργασία με το ΚΑΠΕ για Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και Ηλεκτροκίνηση, συνεργασία με τα Πολυτεχνεία που ανέπτυξαν «έξυπνα συστήματα», τρόπους ανάπτυξης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και σχεδιασμό κυκλοφοριακής τεχνικής, με Συμβουλευτικές Εταιρείες για κυκλοφοριακό σχεδιασμό, με Εταιρείες ΙΤ, αξιοποίηση ΟΛΗΣ την εμπειρίας που διαθέτουμε, των μαθημάτων που λάβαμε από την υλοποίηση καθώς και των αποτελεσμάτων που αποκτήσαμε.

Επί πλέον, η τρέχουσα πρόσκληση υποβολής προτάσεων με προθεσμία 26 Ιανουαρίου 2021 θέτει σαφώς δύο προϋποθέσεις:

• το αποτέλεσμα να είναι μετρήσιμο και βραχυπρόθεσμο (2030) και,
• η πρόταση να βασίζεται σε ό,τι χτίστηκε μέχρι τώρα στο Ηorizon 2020, από τους ίδιους ή άλλους εταίρους.

Επειδή η βιώσιμη κινητικότητα είναι μία σημαντική πρόκληση στις πόλεις, και εκεί συγκεντρώνεται το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, θα επικεντρωθώ σε κάποιες προτάσεις για δράσεις στις πόλεις. Οι δημοτικές αρχές, σχεδόν πάντα, στερούνται επαρκούς ανθρώπινου δυναμικού για τη νέα αυτή πρόκληση. Το ήδη υφιστάμενο προσωπικό, με την καλύτερη δυνατή θέληση, ασχολείται με τόσο διαφορετικά και πολλαπλά καθήκοντα που κάνουν αδύνατη τη συλλογή αξιόπιστων στοιχείων και την εξέταση σεναρίων για κυκλοφοριακό σχεδιασμό. Άρα χρειάζεται πανεπιστημιακή ή συμβουλευτική συνεργασία από κοινού για την κατάλληλη και tailor-made λύση στις μεγάλες προκλήσεις της κάθε πόλης.

Η Πράσινη Συμφωνία προβλέπει και δημιουργία θέσεων εργασίας όπου χρειαστεί, για την υλοποίηση, καθοδήγηση των φορέων που αναλαμβάνουν έργα, καθώς και χορήγηση  εγγύησης μέσω της Ευρωπαϊκής Τράπεζας ή/και εθνικών συμβαλλόμενων τραπεζών (π.χ. Τράπεζα Πειραιώς).

Οχήματα

• Προτεραιότητα στα δημόσια μέσα μεταφοράς έναντι του ιδιωτικού αυτοκινήτου με παράλληλη αύξηση της προσφοράς υπηρεσιών.
• Σταδιακή αντικατάσταση του στόλου των επιβατικών μεταφορών με σύγχρονα, λιγότερο ρυπογόνα, ή ηλεκτροκίνητα οχήματα και ταυτοχρόνως μελέτη για τον τύπο, το μέγεθός τους, τη συχνότητα των δρομολογίων, (ανάλογα με τις ανάγκες και την κίνηση).
• Όπου υπάρχουν ηλεκτρικά οχήματα να χρησιμοποιούνται πλήρως και στο κέντρο ως  “φάρος”- παράδειγμα.
• Αύξηση της ικανοποίησης του χρήστη με συχνότερα δρομολόγια, εφαρμογές για ενημέρωση του χρόνου σε στάσεις, σε λεωφορεία καθώς και σε κινητά τηλέφωνα.
• Δυναμική σύνδεση των κυκλοφοριακών δεδομένων με τις στάσεις και το χρήστη.
• Ανάπτυξη και προώθηση επιχειρηματικών μοντέλων και οικονομικών πακέτων για ευρεία χρήση δημόσιων μέσων μεταφοράς. 
• Εφοδιασμός λεωφορείων με πλατφόρμα για άτομα με μειωμένη κινητικότητα.
• Ανάπτυξη υποδομών - σταθμών ανεφοδιασμού και διανομής για εναλλακτικά καύσιμα και φόρτισης για ηλεκτροκίνητα οχήματα στο αστικό δίκτυο.

Χρηματοδοτικό Πρόγραμμα Horizon Europe (συνέχεια του Horizon 2020)

Πρόσβαση στο κέντρο της πόλης

Είναι μοναδική ευκαιρία η χρηματοδότηση από την Πράσινη Συμφωνία που επιτρέπει την υλοποίηση υποδομών (demonstration), ώστε να αναπτυχθούν υποδομές για:

• ειδικούς λεωφορειόδρομους ή μέσα σταθερής τροχιάς, όπου είναι εφικτό, με αυστηρή σηματοδότηση για απόλυτη ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ (και πρόστιμα, σε αντίθετη περίπτωση)
• ποδηλατόδρομους και πεζόδρομους, ανάλογα με τη φυσική διαμόρφωση των δρόμων της πόλης και την κοινωνική συμπεριφορά των κατοίκων.

Όταν επιτρέπονται οχήματα στο κέντρο της πόλης (με κριτήρια τον πληθυσμό ή με τη φυσική της διάσταση), να επιτρέπονται μόνο ηλεκτρικά οχήματα ή νέας τεχνολογίας με ελάχιστους ρύπους  (θέσπιση ανώτατου ορίου εκπομπών).

Να προβλεφθούν φορολογικές και οικονομικές ελαφρύνσεις (δάνεια από “πράσινες” τράπεζες) για την αγορά τους από ιδιώτες.

Αλλαγή συμπεριφοράς πολιτών  

Αποτελεί σημαντική παράμετρο για αειφόρο (βιώσιμη) κινητικότητα. Προϋποθέτει ενημέρωση, εκπαίδευση, δημόσιες συζητήσεις με όλους τους ενδιαφερόμενους. Χρειάζεται να προηγηθεί σωστά μελετημένη επικοινωνιακή καμπάνια για την αλλαγή συμπεριφοράς των πολιτών, ιδιαίτερα των νέων, προκειμένου να στραφούν στο ποδήλατο ή την πεζοπορία  ως φυσική άσκηση και τρόπο επικοινωνίας με άλλους συμπολίτες.

Υπάρχουν, όμως, κι άλλες κατηγορίες πολιτών που μπορεί να είναι στόχος προγραμμάτων για αλλαγή συμπεριφοράς, όπως π.χ. των προσφύγων ή μεταναστών, που είναι πολλοί στη χώρα μας και δεν έχουν χρήματα για αυτοκίνητο. Ή των φοιτητών που τα πανεπιστήμιά τους είναι, συνήθως, έξω από την πόλη.

Οι πόλεις που έχουν εκπονήσει Σχέδιο Αειφόρου (Βιώσιμης) Αστικής Κινητικότητας έχουν συμπληρώσει αυτό το βήμα. Επομένως, θα μπορούσαμε να ξεκινήσουμε από αυτές προκειμένου να επεκταθεί η εφαρμογή της όποιας εθνικής και περιφερειακής νομοθεσίας.

Χρηματοδοτικό εργαλείο Horizon 2020 Framework Programme 

Διαμετακομιστικά κέντρα

• Κεντρικοί σταθμοί: Εκσυγχρονισμός των κτιρίων με εφοδιασμό τους σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας για κάλυψη των αναγκών λειτουργίας τους (στέγη κτιρίου και χώρων στάθμευσης). Εφοδιασμό, επίσης, με σταθμούς φόρτισης για ηλεκτροκίνητα, φύλαξης και διανομής για εναλλακτικά καύσιμα.
• Έξυπνες διαδικασίες, χρήση έξυπνων εργαλείων τηλεματικής, για αποφυγή συνωστισμού επιβατών στην είσοδο - έξοδο και logistics για αποφυγή κυκλοφοριακής συμφόρησης (στάθμευση, είσοδος - έξοδος οχημάτων).
• Σύνδεση των διαμετακομιστικών σταθμών με σιδηρόδρομο, λεωφορεία και φορτηγά για τη μεταφορά εμπορευμάτων και επιβατών στη πόλη. Δημιουργία χώρου στάθμευσης ιδιωτικών οχημάτων.

Χρηματοδοτικό εργαλείο: Horizon 2020 Framework Programme Clean, affordable and secure energy, Energy and resource-efficient buildings

Λιμάνια - αεροδρόμια

• Σύνδεση με την πόλη: με λεωφορεία και σιδηρόδρομο, όπου είναι εφικτό.
• Ανάπτυξη λιμανιών σε logistics πλατφόρμες με εφαρμογή συστημάτων έξυπνης επικοινωνίας για άφιξη - φόρτωση - εκφόρτωση και αποθήκευση εμπορευμάτων και ανεφοδιασμό της πόλης.
• Δημιουργία χώρων στάθμευσης ιδιωτικών οχημάτων για τα μεγαλύτερα και πολυσύχναστα τουριστικά αεροδρόμια ή λιμάνια.
• Ορθός κυκλοφοριακός σχεδιασμός πριν από την όποια παρέμβαση σε υποδομές και κτίρια.