Το σήμερα και το αύριο των εγχειρημάτων της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας (ΚΑΛΟ) στην Ελλάδα βρέθηκε στο επίκεντρο της εκδήλωσης που διοργάνωσαν το απόγευμα της Πέμπτης 30 Ιουνίου 2022 το Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ, γραφείο Θεσσαλονίκης, η Εκπαιδευτική Πλατφόρμα ΚΑΛΟ // kalomathe.gr και ο Πανελλήνιος Σύλλογος Φοιτητών/-τριών και Αποφοίτων του προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου, στο «Ωραίον Ντεπώ» στην ανατολική Θεσσαλονίκη και σε διαδικτυακή σύνδεση με μέλη εγχειρημάτων από την Αθήνα, τα Ιωάννινα και το Ηράκλειο της Κρήτης.

Η εκδήλωση-συζήτηση, που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των επετειακών εκδηλώσεων για τα 10 χρόνια παρουσίας του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ στην Ελλάδα, ξεκίνησε με μία σύντομη εισήγηση από τη Σοφία Αδάμ, επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του ΔΠΘ και διδάσκουσα στο μεταπτυχιακό «Κοινωνική Αλληλέγγυα Οικονομία» του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου, η οποία έθεσε τα βασικά ερωτήματα τα οποία καλούνται να συζητήσουν και να απαντήσουν σε καθημερινό επίπεδο τα εγχειρήματα ΚΑΛΟ. Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε στην έναρξη της εισήγησής της, πρόκειται για ερωτήματα και σκέψεις που βοηθούν να ξανασκεφτούμε το συλλογικό.

Η Σοφία Αδάμ επεσήμανε ότι κάθε συλλογική προσπάθεια απαρτίζεται από τρία συστατικά μέρη: τους κοινούς πόρους, τη συλλογικότητα/κοινότητα και τους κοινούς κανόνες. Γιατί όμως σε μια περίοδο που η καθημερινότητα μας ωθεί όλο και περισσότερο στην ιδιώτευση, εκατοντάδες άνθρωποι θεωρούν σημαντική τη συμμετοχή τους σε μια συλλογική προσπάθεια; Η απάντηση που δίνει η Σοφία Αδάμ είναι πως διαφορετικά η ζωή δεν είναι αξιοβίωτη – γιατί μας ενδιαφέρει να ερχόμαστε κοντά και να μοιραζόμαστε σκέψεις και συναισθήματα. Σημαντικό όμως για το προχώρημα ενός τέτοιου εγχειρήματος είναι οι στόχοι και το διακύβευμά του να αφορά όλους και όλες, οπότε αυτή η ανάγκη για «μοίρασμα» δεν πρέπει να είναι αφηρημένη, αλλά να καλύπτει κάποιες ανάγκες, ατομικές και συλλογικές.

Πολύ σημαντικό στοιχείο για τη συνύπαρξη σε ένα εγχείρημα ΚΑΛΟ, σύμφωνα με τη Σοφία Αδάμ, είναι όλα τα μέλη του να μπορούν να καταθέσουν τις ανάγκες τους. Και αυτό διότι πολλές φορές «η συλλογική προσπάθεια που κάνει τη ζωή μας αξιοβίωτη δεν σημαίνει ότι την κάνει πάντα και ευχάριστη, καθώς υπάρχει η δυσκολία της συλλογικής και δημοκρατικής συνύπαρξης με εντάσεις και συγκρούσεις». Για να ξεπεραστούν αυτές οι εντάσεις και οι διαφωνίες, πρέπει να σκεφτούμε από ποια ζητήματα προκύπτουν, και κυρίως να βρούμε από κοινού πρακτικές αντιμετώπισής τους.

Σε σχέση με την καθημερινότητα που ωθεί όλους και όλες προς την ιδιώτευση, η Σοφία Αδάμ διαπιστώνει ότι σε κάθε συλλογική προσπάθεια υπάρχουν και διαφορετικές ταχύτητες δέσμευσης και χρόνου, λόγω οικογενειακών, κοινωνικών και επαγγελματικών υποχρεώσεων. Ένα ερώτημα για τα εγχειρήματα ΚΑΛΟ είναι το πώς ξεπερνάμε και διαχειριζόμαστε αυτές τις διαφορετικές ταχύτητες, και για να συμβεί αυτό πρέπει να συζητήσουμε τη μέχρι σήμερα εμπειρία του κάθε συλλογικού εγχειρήματος. Στο σκέλος αυτό, των πολλών διαφορετικών αναγκών και ταχυτήτων, η Σοφία Αδάμ διαπιστώνει ότι τα εγχειρήματα ΚΑΛΟ πρέπει να αποκτήσουν μια «ανοιχτότητα» στην υποδοχή νέων μελών, αποφεύγοντας τη δημιουργία μιας κλειστής και ίσως περιχαρακωμένης συλλογικότητας.

Καταληκτικά, η Σοφία Αδάμ επισημαίνει ότι πολλά από τα εγχειρήματα άνθησαν σε μια άλλη εποχή που υπήρχε ένας «διακαής πόθος και ελπίδα για μια ευρύτερη πολιτική αλλαγή», ενώ τίθεται πλέον το ερώτημα πού βρίσκονται τα εγχειρήματα ΚΑΛΟ σε σχέση με το ευρύτερο πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο.

Μετά την κατάθεση των σκέψεων και τον προβληματισμών από τη Σοφία Αδάμ ακολούθησε ένας γόνιμος διάλογος ανάμεσα σε ανθρώπους από προσκεκλημένα, διαφορετικής ωριμότητας, εγχειρήματα από την Αττική, την Ήπειρο, την Κεντρική Μακεδονία και την Κρήτη, οι οποίοι μοιράστηκαν τις σκέψεις και τις μέχρι σήμερα εμπειρίες τους.

Η συλλογική ζωή των εγχειρημάτων της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας, τα γραφειοκρατικά εμπόδια, η πανδημία του κορονοϊού και η έλλειψη χρηματοδοτικών πόρων για τα εγχειρήματα ΚΑΛΟ ήταν ορισμένα από τα ζητήματα που αναφέρθηκαν στην πλούσια συζήτηση.

Μεταξύ άλλων επισημάνθηκε η ανάγκη τα εγχειρήματα της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας και τα μέλη τους να εστιάσουν στον εαυτό τους και το άμεσο κοινωνικό τους περιβάλλον, ως το πεδίο στο οποίο μπορούμε να συμβάλουμε για μια άμεση κοινωνική αλλαγή. Σύμφωνα μ’ αυτή την οπτική, το ζητούμενο είναι μια ενδεχομένως πιο αργή αλλά και πιο σταθερή ανάπτυξη της ΚΑΛΟ, καθώς «δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι εμείς είμαστε το υποκείμενο της αλλαγής, που πρώτα θα συμβεί σε μικρό επίπεδο».

Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει η παραδοχή ενός νέου μέλους εγχειρήματος που δραστηριοποιείται μεταξύ άλλων και στην παροχή τροφίμων σε ευπαθείς κοινωνικά ομάδες. «Βλέπω πως δυστυχώς πολλοί άνθρωποι μας έχουν ανάγκη. Υπάρχουν και πολλοί εθελοντές που χρειάζονται βοήθεια. Είμαστε μια ομάδα αυτοβοήθειας που λειτουργεί με δημοκρατία. Είναι αναγκαίο με τις συνθήκες κρίσης που υπάρχουν να δρούμε ως ομάδα, να είμαστε όλοι/ες μαζί μια γροθιά ενωμένοι. Η ΚΑΛΟ είναι κάτι που παλεύει για να καταλάβουμε πως όλοι μαζί μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο, αργά αλλά σταθερά, με μια πρόοδο», ανέφερε χαρακτηριστικά.

«Συμμετέχουμε σε όλα αυτά γιατί μας αρέσει και περνάμε καλά. Σε ένα πετυχημένο εγχείρημα που ζει πολλά χρόνια, οι άνθρωποι που συμμετέχουν σε αυτό, πέρα από το ότι τους αρέσει η ιδέα και το όραμά του, νομίζω ότι περνάνε και καλά. Προσπαθούμε να φτιάξουμε και τις συνθήκες για να περάσουμε καλά», σημείωσε μεταξύ άλλων ένα μέλος εγχειρήματος, επισημαίνοντας τη σημασία που έχει η συμμετοχή σε μια ζώσα και δρώσα συλλογικότητα.

Παράλληλα, τα μέλη των εγχειρημάτων διαπίστωσαν τα εμπόδια που προκάλεσε η έλευση της πανδημίας του κορονοϊού στην πορεία του σχεδιασμού που είχαν προαποφασίσει. Εγχειρήματα που ξεκίνησαν τα σχέδιά τους λίγο πριν από την πανδημία «πάγωσαν», με αποτέλεσμα τρία χρόνια μετά να βρίσκονται στο ίδιο σημείο. Παρά την αποχώρηση αρκετών μελών, παραμένει ένας σημαντικός πυρήνας μελών που σχεδιάζει με όρεξη ξανά την υλοποίηση του σχεδιασμού του συλλογικού εγχειρήματος. Ωστόσο, επισημαίνεται η ανάγκη εξεύρεσης ενός μοντέλου λειτουργίας των συλλογικών εγχειρημάτων με βάση το οποίο οι υποχρεώσεις θα μοιράζονται από κοινού σε όλα τα μέλη, χωρίς να δημιουργούνται μέλη «δύο ταχυτήτων».

Ένα άλλο μέλος εγχειρήματος διαπίστωσε πως ο χώρος της ΚΑΛΟ έχει έναν δικό του ρυθμό που είναι εξαιρετικά αργός και χρειάζεται πάρα πολλή υπομονή. Οι παράγοντες που οδηγούν σε αργή ανάπτυξη έχουν να κάνουν με τη συνεταιριστική εκπαίδευση, τους πόρους, τη δικτύωση και με το πώς επιλύονται τα εσωτερικά προβλήματα των ομάδων, ενώ διαπιστώνεται ότι υπάρχει μια δυσκολία στις δικτυώσεις μεταξύ των διαφόρων εγχειρημάτων.

Τα συνεταιριστικά εγχειρήματα δεν είναι «φούσκες», βιώνουν και επηρεάζονται από όσα συμβαίνουν στην κοινωνία, διαπίστωσε ένα άλλο μέλος εγχειρήματος ΚΑΛΟ, τονίζοντας ότι έχει ιδιαίτερη αξία και συμβολισμό κάποιοι άνθρωποι να καταφέρνουν να επιβιώνουν ενώ εργάζονται με έναν διαφορετικό τρόπο από τον κυρίαρχο. Σημασία έχει να δημιουργείται εκείνο το περιβάλλον ώστε τα εγχειρήματα ΚΑΛΟ να μπορούν να μεγαλώσουν με χρηματοδοτικά εργαλεία, τεκμηρίωση και δημιουργία κλίματος κοινότητας.

Κατά τη διάρκεια της συζήτησης διαπιστώθηκε πως λόγω απουσίας χρηματοδοτικών εργαλείων πολλά εγχειρήματα που απαιτούν υψηλό κόστος για να ξεκινήσουν τη λειτουργία τους δεν έχουν τη δυνατότητα να το πράξουν, και έτσι είναι αναγκαία κάποια νέα μεθοδολογία για να καλυφθούν αυτές οι ανάγκες.

Όπως διαπιστώθηκε κατά τη συζήτηση, κάθε εγχείρημα ΚΑΛΟ καλείται να αντιμετωπίσει από την αρχή ένα δαιδαλώδες και αφιλόξενο θεσμικό πλαίσιο. «Αυτό που πρέπει να είμαστε σίγουροι ότι κάνουμε είναι ότι ανοίγουμε έναν καινούριο δρόμο, φτιάχνουμε πράγματα που πριν δεν υπήρχαν. Κάθε εγχείρημα εφευρίσκει από την αρχή το επιχειρηματικό μοντέλο με το οποίο θα λειτουργήσει. Καλούμαστε να ανακαλύψουμε όλα αυτά τα κομμάτια που στήνουν το παζλ της ΚΑΛΟ. Ο καθένας πρέπει να τα ανακαλύπτει εκ νέου για το δικό του ΚΑΛΟ εγχείρημα», τόνισε χαρακτηριστικά ένα μέλος εγχειρήματος, τονίζοντας την ανάγκη στήριξης και επικοινωνίας μεταξύ των εγχειρημάτων, για να μπορούν να αντεπεξέλθουν στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν.

Την ανάγκη τα μέλη των εγχειρημάτων της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας να μη συνηθίσουν να επιβιώνουν με χαμηλά εισοδήματα επεσήμανε ένας άλλος εκπρόσωπος συνεταιριστικού εγχειρήματος, που έχει κλείσει μια δεκαετία ζωής και παρ’ όλα αυτά δεν έχει καταφέρει να κερδίσει τα ανάλογα ποσά που θα κέρδιζε ένας ιδιοκτήτης-επιχειρηματίας από την ίδια ακριβώς δραστηριότητα.

Ξεχωριστή αναφορά κατά τη διάρκεια της συζήτησης έγινε στο κομμάτι της εκπαίδευσης της ίδιας της κοινωνίας σε σχέση με την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία, με ιδιαίτερη έμφαση στα νέα παιδιά που πρέπει από πολύ νωρίς να έρθουν σε επαφή με τον από κοινού σχεδιασμό.

Τα μέλη των εγχειρημάτων της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας δεσμεύθηκαν να συνεχίσουν, τόσο στο εσωτερικό τους όσο και σε επίπεδο δικτύωσης, τον γόνιμο διάλογο που ξεκίνησε κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης, σε σχέση με το μέλλον των συλλογικών εγχειρημάτων ΚΑΛΟ σε όλη τη χώρα.

Ρεπορτάζ: Ιάσων Μπάντιος / Alterthess