Τι είδους τιμολόγια υπάρχουν; | Heinrich-Böll-Stiftung Θεσσαλονίκη

Τα διαθέσιμα τιμολόγια στην αγορά χωρίζονται σε σταθερά και κυμαινόμενα, ανάλογα με τον βαθμό στον οποίο αντανακλούν την Τιμή Εκκαθάρισης Αγοράς – ΤΕΑ (πρώην Οριακή Τιμή Συστήματος – ΟΤΣ). Η ΤΕΑ ταυτίζεται με την τιμή πώλησης της ηλεκτροπαραγωγής της ακριβότερης μονάδας που συνδέεται τελευταία στο σύστημα προκειμένου να καλυφθεί η ζήτηση (ανά ώρα). Στο χρηματιστήριο ηλεκτρικής ενέργειας, η τιμή εκκαθάρισης κάθε ημέρας υπολογίζεται με βάση τις υψηλότερες (οριακές) τιμές συναλλαγών κάθε ώρας. Η ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας καλύπτεται από έναν συνδυασμό μονάδων που χρησιμοποιούν διαφορετικά καύσιμα και προσφέρουν την παραγωγή τους στο σύστημα σε διαφορετικές τιμές, ανάλογα με το κόστος λειτουργίας τους. Πρώτα συνδέονται οι μονάδες ΑΠΕ, που έχουν πρακτικά μηδενικό λειτουργικό κόστος, και ακολουθούν άλλες μονάδες με υψηλότερο κόστος μέχρις ότου καλυφθεί η ζήτηση ανά ώρα. Η προσφερόμενη τιμή από την τελική μονάδα που απαιτείται να λειτουργήσει προκειμένου να καλυφθεί η ζήτηση διαμορφώνει την τιμή εκκαθάρισης αγοράς ανά ώρα. Όλοι οι συμμετέχοντες λαμβάνουν αυτήν την τιμή εκκαθάρισης για την ηλεκτρική ενέργεια που εγχέουν στο δίκτυο.

Η Οριακή Τιμή Συστήματος αποτελεί βασική παράμετρο του τιμολογίου ηλεκτρικού ρεύματος. Μεταφέρεται στον λογαριασμό ρεύματος ως Ρήτρα Αναπροσαρμογής. Με την ενεργοποίησή της, οι προμηθευτές μετακυλούν στην κατανάλωση το σύνολο των αυξήσεων (και αντίστοιχα των μειώσεων, εφόσον υπάρχουν) στο κόστος προμήθειας ενέργειας στη χονδρική αγορά. Μέσω της Ρήτρας Αναπροσαρμογής, μεταφέρεται στην κατανάλωση το συνολικό κόστος προμήθειας που προστίθεται στην ΟΤΣ και αντιστοιχεί σε εκροές όπως οι απώλειες του συστήματος μεταφοράς και διανομής, κατά το μεγαλύτερο μέρος τους ρευματοκλοπές, καθώς και σε μια σειρά στρεβλώσεων από το παρελθόν.

Συγκεκριμένα, τα τιμολόγια χωρίζονται σε:

Επιπλέον, παρέχεται μειωμένη τιμή ρεύματος για οικιακή χρήση σε ευπαθείς ομάδες καταναλωτών, στους ωφελούμενους του Κοινωνικού Οικιακού Τιμολογίου (ΚΟΤ) και στα νομικά πρόσωπα που δικαιούνται το Τιμολόγιο Υπηρεσιών Αλληλεγγύης (ΤΥΑ). Εκπτώσεις παρέχονται, επίσης, σε οικιακούς καταναλωτές σε ειδικές περιπτώσεις όπως λόγω αιθαλομίχλης και περιβαλλοντικής επιβάρυνσης από λιγνιτική δραστηριότητα.

Στην Ελλάδα η δημόσια δαπάνη για κρατικές ενισχύσεις για το έτος 2022 ανήλθε σε 4,87% του ΑΕΠ, η υψηλότερη μεταξύ των 40 κρατών μελών του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ). Το μεγαλύτερο μέρος της (80,6%) αφορούσε σε «μη στοχευμένα μέτρα». Παρά την τεράστια δαπάνη για επιδοτήσεις, ένα στα δύο νοικοκυριά στην Ελλάδα καθυστέρησαν να πληρώσουν τους λογαριασμούς κοινής ωφέλειας, με τα πιο ευάλωτα απ’ αυτά να πλήττονται δυσανάλογα. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, το 9,3% του πληθυσμού της ΕΕ δεν είχε θέρμανση το 2022, ενώ η Ελλάδα κατείχε την τρίτη χειρότερη θέση, με ποσοστό 18,7%.

Ένα από τα μέτρα που επηρέασαν τα τιμολόγια της προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας ήταν η προσωρινή αναστολή της ρήτρας αναπροσαρμογής, καθώς με την εφαρμογή της νοικοκυριά και επιχειρήσεις επιβαρύνονταν υπέρμετρα. Η αναστολή ίσχυε αρχικά από τον Αύγουστο του 2022 έως τον Ιούλιο του 2023 και στη συνέχεια έως τις 31 Δεκεμβρίου 2023. Για το διάστημα αυτό δεν εφαρμόζεται χρέωση ρήτρας αναπροσαρμογής σε κυμαινόμενα τιμολόγια. Αντ’ αυτού, οι προμηθευτές θα πρέπει να ορίζουν και να ανακοινώνουν τις ανταγωνιστικές χρεώσεις του επόμενου μήνα στις 20 του τρέχοντος μηνός. Δίνεται επίσης η δυνατότητα στους καταναλωτές να αλλάξουν προμηθευτή χωρίς καμία συνέπεια, δηλαδή χωρίς να καταβάλλουν αποζημίωση λόγω πρόωρης αποχώρησης.

Ωστόσο, το σύστημα αυτό έχει οδηγήσει τους προμηθευτές σε σημαντική αύξηση του περιθωρίου μεταξύ χονδρικής και λιανικής τιμής ρεύματος, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο αύξησης της τιμής στη χονδρική αγορά ρεύματος τον επόμενο μήνα. Έτσι, οι τιμές διατηρήθηκαν πολύ υψηλότερα από ότι αν δεν είχε καταργηθεί η ρήτρα αναπροσαρμογής, σύμφωνα με μελέτη της ΡΑΑΕΥ. Ταυτόχρονα, το σύστημα οδήγησε και σε υπερκέρδη των καθετοποιημένων (ιδίως) προμηθευτών, οι οποίοι, μολονότι ελέγχουν το κόστος παραγωγής ρεύματος του επόμενου μήνα αφού αγοράζουν το ορυκτό αέριο στην προθεσμιακή αγορά επομένου μηνός, επέλεξαν να υιοθετήσουν τα ίδια υψηλά περιθώρια μεταξύ χονδρικής και λιανικής.

Αυτό οδήγησε την κυβέρνηση να θεσπίσει νόμο για την ανάκτηση των υπερκερδών των προμηθευτών αναδρομικά από το δεύτερο εξάμηνο του 2022, προκειμένου αυτά να διατεθούν ως επιδότηση στους καταναλωτές ρεύματος. Με βάση έναν πρώτο υπολογισμό που είχε κάνει η ΡΑΑΕΥ, τα υπερέσοδα για το τελευταίο πεντάμηνο του 2022 ανέρχονταν σε περίπου 300 εκατ. ευρώ. Σύμφωνα με τις ισχύουσες νομοθετικές ρυθμίσεις η φορολόγηση υπερκερδών προβλέπεται αρχικά για το 5μηνο του 2022 (Αύγουστος 2022 – Δεκέμβριος 2022) και στη συνέχεια ανά τρίμηνο, δηλαδή για τα διαστήματα Ιανουάριος – Μάρτιος 2023 και Απρίλιος – Ιούνιος 2023, ενώ ανακοινώθηκε η παράταση του μηχανισμού μέχρι και τα τέλη του 2023. Ωστόσο εκκρεμεί η δημοσίευση της Κοινής Υπουργικής Απόφασης που απαιτείται για την είσπραξη των υπερκερδών.

Παράλληλα, συνεχίζονται και τον Σεπτέμβριο του 2023 οι οικονομικές ενισχύσεις των λογαριασμών ηλεκτρικού ρεύματος για νοικοκυριά, ευάλωτους καταναλωτές και αγρότες. Ειδικότερα, η ενίσχυση που θα λάβουν τα νοικοκυριά που είναι ενταγμένα στο ΚΟΤ θα απορροφά το 100% του αυξημένου κόστους. Τα ως άνω μέτρα είναι σύμφωνα με την κατεύθυνση που έχει υιοθετήσει η ΕΕ προς τα κράτη-μέλη, ζητώντας τον τερματισμό των οριζόντιων μέτρων ενεργειακής στήριξης που ισχύουν έως το τέλος του 2023 με σκοπό τη δημοσιονομική πειθαρχία. Μάλιστα, οι δύο ευρωπαϊκοί ρυθμιστές ενέργειας, το Συμβούλιο Ευρωπαϊκών Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας (CEER) και o Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Συνεργασία των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας (ACER), τονίζουν στην πρόσφατη έκθεση παρακολούθησης της λιανικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας πως τέτοια μη στοχευμένα μέτρα δεν προσφέρουν κίνητρο για εξοικονόμηση ενέργειας, ενώ ευνοούν τους μεγάλους καταναλωτές έναντι των μικρών.

Η ΡΑΑΕΥ, κατόπιν διαβούλευσης, ανακοίνωσε[1] τη δομή που θα πρέπει να έχουν τα τιμολόγια μετά το τέλος των επιδοτήσεων στη λιανική ρεύματος, εισάγοντας τρεις τύπους με αντίστοιχες χρωματικές σημάνσεις. Με ανακοίνωση τύπου[2] το Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας παρείχε διευκρινίσεις για τις αλλαγές που θα ισχύσουν από την 1η Ιανουαρίου 2024. Συγκεκριμένα εισάγονται νέες τέσσερις κατηγορίες τιμολογίων ηλεκτρικού ρεύματος, οι οποίες θα πρέπει να συνοδεύονται από αντίστοιχη χρωματική «σήμανση διαφάνειας». Με Υπουργική Απόφαση[3] ορίστηκαν οι λεπτομέρειες εφαρμογής του ειδικού κοινού τιμολογίου:

1. Ειδικό κοινό τιμολόγιο με συγκεκριμένα κοινά χαρακτηριστικά για όλους τους προμηθευτές και μεταβαλλόμενη τιμή σε μηνιαία βάση, που όμως θα «κλειδώνει» από την πρώτη ημέρα κάθε μήνα κατανάλωσης. Η τιμή χρέωσης θα ανακοινώνεται από τους προμηθευτές έως την πρώτη ημέρα του μήνα εφαρμογής και θα δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα της ΡΑΑΕΥ, ώστε να διευκολύνεται η σύγκριση από τους καταναλωτές. Για αυτόν τον λόγο, η τιμή θα αποτυπώνει την τελική τιμή προμήθειας σε €/MWh, μετά τον υπολογισμό τυχόν εκπτώσεων, ενώ το πάγιο δεν θα ξεπερνά τα 5 ευρώ τον μήνα. Σε αυτό το τιμολόγιο θα μεταπέσουν, αυτομάτως, την 1η Ιανουαρίου 2024 όσοι δεν επιλέξουν διαφορετικό τιμολόγιο έως την 31η Δεκεμβρίου 2023 με εξαίρεση τους καταναλωτές που έχουν σταθερή σύμβαση. Το ειδικό τιμολόγιο θα προσφέρεται από τους παρόχους και μετά την 31η Δεκεμβρίου του 2024 (πράσινη σήμανση).

2. Προϊόντα ορισμένου χρόνου και σταθερής τιμολόγησης για ολόκληρη την περίοδο της σύμβασης. Πρόκειται για την μοναδική περίπτωση όπου η αλλαγή προμηθευτή πριν από την λήξη της σύμβασης, επισύρει ρήτρα πρόωρης αποχώρησης (μπλε σήμανση).

3. Προϊόντα κυμαινόμενης τιμολόγησης όπου η τιμή είναι μεταβαλλόμενη ανάλογα με την διακύμανση της τιμής χονδρεμπορικής στο Χρηματιστήριο Ενέργειας. Διακρίνονται οι παρακάτω υποκατηγορίες ανάλογα με το πότε καθορίζεται η τιμή σε σχέση με την περίοδο κατανάλωσης (κίτρινη σήμανση):

με ανακοίνωση τιμής την πρώτη μέρα του μήνα εφαρμογής (ex-ante)
με ανακοίνωση τιμής την πρώτη μέρα του τρίτου μήνα εφαρμογής, δηλαδή δύο μήνες μετά τον μήνα κατανάλωσης (ex-post)
προϊόντα μεικτής τιμολόγησης, που συνδυάζουν χαρακτηριστικά των σταθερών και των κυμαινόμενων προϊόντων.

4. Προϊόντα δυναμικής τιμολόγησης για καταναλωτές που διαθέτουν έξυπνο μετρητή (πορτοκαλί σήμανση). Σε αυτήν την περίπτωση η τιμή χρέωσης μεταβάλλεται για συγκεκριμένες χρονικές ζώνες, κι ο καταναλωτής επωφελείται τις ώρες που η τιμή είναι χαμηλή.

Επίσης, προβλέπονται και επιμέρους ρυθμιστικά μέτρα, όπως η ανακοίνωση τιμών από τους προμηθευτές σε ενημερωτικές ιστοσελίδες και συγκριτικά εργαλεία, η εξασφάλιση διαφάνειας και τρόπου επαλήθευσης του υπολογισμού των χρεώσεων στους λογαριασμούς και στους όρους σύμβασης προμήθειας, όπως και η ενημέρωση των καταναλωτών για την τροποποίηση των όρων των συμβάσεων προμήθειας.