Στην παραγωγή ενέργειας δραστηριοποιούνται ιδιωτικές εταιρείες (ορισμένες εκ των οποίων είναι ταυτόχρονα και προμηθευτές), μεμονωμένοι παραγωγοί ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) (π.χ., αγρότες), αυτοπαραγωγοί (prosumers) και ενεργειακές κοινότητες. Οι τρεις τελευταίες κατηγορίες έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν την παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια για την κάλυψη των ίδιων αναγκών τους, δηλαδή για ιδιοκατανάλωση (self-consumption) ατομικά ή συλλογικά, μέσω ενεργειακού συμψηφισμού (net metering) και εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού (virtual net metering).
Η ηλεκτρική ενέργεια αποτελεί αντικείμενο συναλλαγής στη χονδρική αγορά, όπου οι μονάδες φυσικού αερίου και λιγνίτη, καθώς επίσης και οι ΑΠΕ, πωλούν το ηλεκτρικό ρεύμα που παράγουν στις εταιρείες λιανικής, οι οποίες με τη σειρά τους το μεταπωλούν στους καταναλωτές. Το μοντέλο της ελληνικής χονδρικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας ακολουθεί το πρότυπο του ευρωπαϊκού Μοντέλου Στόχου (Target Model) και υπάγεται στο Ελληνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας (ΕΧΕ). Το Ελληνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας είναι μια ανώνυμη εταιρία που ιδρύθηκε στις 18 Ιουνίου 2018 και ορίστηκε από τη Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων (ΡΑΑΕΥ) ως διαχειριστής της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, με σκοπό τη δημιουργία της προημερήσιας και ενδοημερήσιας αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και παραγώγων ενέργειας μελλοντικής εκπλήρωσης (futures). Μέτοχοι του ΕΧΕ είναι ο Διαχειριστής Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και Εγγυήσεων Προέλευσης (ΔΑΠΕΕΠ), ο Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΔΜΗΕ), το Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης, ο Διαχειριστής Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου (ΔΕΣΦΑ), και το Χρηματιστήριο Αξιών Κύπρου (10%).
Το Μοντέλο Στόχος απαρτίζεται από τρεις αγορές. Η κύρια είναι η Προημερήσια Αγορά, όπου οι παραγωγοί ενέργειας δίνουν προσφορές για την ενέργεια που παράγουν και βάσει του σχεδιασμού της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας για την επόμενη ημέρα, επιλέγονται οι φθηνότερες. Όμως, επειδή στην πράξη η ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας εμφανίζει διακυμάνσεις σε σχέση με την πρόβλεψη της προηγούμενης ημέρας (δηλαδή, μπορεί τελικά να ζητηθεί περισσότερη ή λιγότερη ηλεκτρική ενέργεια από ό,τι έχει προβλεφθεί), υπάρχει η Ενδοημερήσια Αγορά, όπου κατατίθενται προσφορές που στοχεύουν να αποκαταστήσουν τις αποκλίσεις που αναμένεται να εμφανιστούν στο επόμενο τρίωρο εντός της ημέρας, αλλά και η Αγορά Εξισορρόπησης, που αναλαμβάνει τον ίδιο ρόλο με ορίζοντα δεκαπέντε λεπτών. Η Αγορά Εξισορρόπησης, την οποία διαχειρίζεται ο ΑΔΜΗΕ, έρχεται να καλύψει τυχόν κενά ενέργειας που μπορεί να έχει το σύστημα, ώστε η προσφορά και η ζήτηση ενέργειας να βρίσκονται πάντα σε ισορροπία αποφεύγοντας, έτσι, τον κίνδυνο κατάρρευσης του συστήματος. Κατά συνέπεια, οι ποσότητες ενέργειας που πωλούνται σε αυτήν την αγορά είναι κατά πολύ ακριβότερες συγκριτικά με τις ποσότητες που διακινούνται στις άλλες δύο αγορές που διαχειρίζεται το ΕΧΕ. Σε αυτό συμβάλλει και το γεγονός πως προέρχονται κατά κύριο λόγο από ακριβές μονάδες ορυκτών καυσίμων (λιγνίτης, πετρέλαιο, ορυκτό αέριο).
Προσφορές σε αυτές τις αγορές μπορούν να καταθέτουν ενεργειακές εταιρείες (παραγωγοί, προμηθευτές), μεμονωμένοι παραγωγοί ΑΠΕ και Φορείς Σωρευτικής Εκπροσώπησης (ΦοΣΕ), ανάλογα με το κόστος λειτουργίας των μονάδων που διαθέτουν. Οι συναλλαγές ενέργειας μπορούν να πραγματοποιηθούν είτε μέσω του ΕΧΕ, είτε μέσω διμερών συμβάσεων (power purchase agreements – PPAs) μεταξύ παραγωγών και προμηθευτών ή μεγάλων καταναλωτών (π.χ., βιομηχανίες), εκτός του χρηματιστηρίου. Οι συμβάσεις αυτές παρέχουν τη δυνατότητα σταθερής τιμής σε μακροπρόθεσμη βάση.
Από την έναρξη λειτουργίας του Μοντέλου Στόχος[1], η Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων (ΡΑΑΕΥ) είχε θεσπίσει στους μεγαλύτερους προμηθευτές ηλεκτρικής ενέργειας ανώτατο όριο 20% στη δυνατότητα προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας μέσω διμερών συμβάσεων. Η παρέμβαση αυτή είχε στόχο να μην διαταραχθεί η ρευστότητα του ΕΧΕ, δηλαδή να υπάρχει επαρκής όγκος συναλλαγών. Αρχικά, το 20% ίσχυε για όλους όσοι συμμετείχαν στην αγορά με μερίδιο άνω του 4%, ενώ από το 2022 καταργήθηκε για τους ιδιώτες προμηθευτές πλην της ΔΕΗ, λόγω της δεσπόζουσας θέσης της στην προμήθεια (μερίδιο πάνω από 50%). Από τον Δεκέμβριο του 2022, το όριο αυτό αυξήθηκε για τη ΔΕΗ, στο 30%. Στην πράξη, η απουσία διμερών συμβάσεων στην ελληνική χονδρική αγορά σημαίνει ότι οι αυξημένες τιμές του ΕΧΕ μεταφέρονται και στη λιανική, επιτείνοντας το πρόβλημα για την οικονομία, τη βιομηχανία και τους πολίτες.
Οι Φορείς Σωρευτικής Εκπροσώπησης (ΦοΣΕ) αποτελούν εξειδικευμένες καινοτόμες εταιρείες που διαχειρίζονται μεγάλο αριθμό μονάδων ΑΠΕ με γεωγραφική διασπορά, εξασφαλίζοντας την καθημερινή συμμετοχή των μονάδων στο ΕΧΕ. Αξιοποιώντας σύγχρονα εργαλεία, περιορίζουν την απόκλιση μεταξύ πρόβλεψης και πραγματικής παραγωγής, αυξάνοντας έτσι το όφελος για τους παραγωγούς που εκπροσωπούν. Καθώς, τα επόμενα χρόνια, η συμμετοχή των ΑΠΕ στην αγορά θα γίνεται με ανταγωνιστικούς όρους (και όλο και λιγότερο στη βάση επιδοτήσεων), οι ΦοΣΕ ή αλλιώς οι πράσινοι aggregators θα καθίστανται όλο και πιο αναγκαίοι. Ο ρόλος των ΦοΣΕ κρίνεται σημαντικός και για έναν ακόμη λόγο: με την πλήρη εφαρμογή του Μοντέλου Στόχος, η ευθύνη της Αγοράς Εξισορρόπησης θα μεταφερθεί από τον ΑΔΜΗΕ στους παραγωγούς ΑΠΕ, των οποίων τις μονάδες θα διαχειρίζονται οι ΦοΣΕ. Αρκετοί προμηθευτές προσφέρουν υπηρεσίες Φορέα Σωρευτικής Εκπροσώπησης (ΦοΣΕ), έχοντας προηγουμένως λάβει σχετική άδεια από την ΡΑΑΕΥ.
Ο Διαχειριστής Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και Εγγυήσεων Προέλευσης (ΔΑΠΕΕΠ) έχει αναλάβει τον ρόλο του δημόσιου ΦοΣΕ και αποτελεί τον δεύτερο μεγαλύτερο πωλητή ενέργειας στη χονδρική αγορά, μετά τη ΔΕΗ. Ο ΔΑΠΕΕΠ διαχειρίζεται τις εγγυήσεις προέλευσης ηλεκτρικής ενέργειας, δηλαδή τα ηλεκτρονικά πιστοποιητικά που αποδεικνύουν πως συγκεκριμένη ποσότητα ηλεκτρικής ενέργειας παράχθηκε από ΑΠΕ, και είναι αρμόδιος για τον υπολογισμό του ενεργειακού μείγματος καυσίμων των προμηθευτών.
H ηλεκτρική ενέργεια φτάνει στους τελικούς καταναλωτές μέσα από το Σύστημα Μεταφοράς και το Δίκτυο Διανομής. Το Σύστημα Μεταφοράς μεταφέρει την ηλεκτρική ενέργεια σε υψηλή τάση μέσω των πυλώνων από τα εργοστάσια παραγωγής στους υποσταθμούς των αστικών περιοχών, ώστε στη συνέχεια μέσω του Δικτύου Διανομής, υπό μέση και χαμηλή τάση, να φθάσει η ενέργεια στους τελικούς καταναλωτές της χώρας. Ο Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΔΜΗΕ) είναι υπεύθυνος για τη λειτουργία, συντήρηση και ανάπτυξη του δικτύου μεταφοράς υψηλής τάσης, και αντίστοιχα ο Διαχειριστής Ελληνικού Δικτύου Διανομής Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΔΕΔΔΗΕ) είναι υπεύθυνος για το δίκτυο διανομής μέσης και χαμηλής τάσης. Ο ΔΕΔΔΗΕ χειρίζεται αιτήματα καταναλωτών που αφορούν σε μια σειρά από θέματα (π.χ., αρχική σύνδεση στο δίκτυο, αλλαγή χρήστη παροχής, καταμετρήσεις μετρητή, οικιακό νυχτερινό τιμολόγιο, εγκατάσταση έξυπνων μετρητών, κ.λπ.), καθώς και αναγγελίες βλαβών. Παρέχει πληροφόρηση και δέχεται αιτήματα τηλεφωνικά, μέσω της ιστοσελίδας του, ή μέσω ειδικής εφαρμογής.
(Πηγή: Ιστοσελίδα ΔΕΔΔΗΕ)
Στη λιανική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας δραστηριοποιούνται ιδιωτικές εταιρείες που παρέχουν ρεύμα σε επιχειρήσεις, επαγγελματίες και νοικοκυριά. Η ΔΕΗ εξακολουθεί να κατέχει το μεγαλύτερο μερίδιο αγοράς στο σύνολο αλλά και ειδικότερα στην χαμηλή τάση. Σύμφωνα με το μηνιαίο δελτίο ενέργειας του ΑΔΜΗΕ, τον Ιούλιο του 2023 η ΔΕΗ εκπροσωπούσε το 64,89% των καταναλωτών στην χαμηλή τάση και ακολουθούν οι εναλλακτικοί πάροχοι: ΗΡΩΝ (6,29%), Protergia του Ομίλου Μυτιληναίος (6,28%), NRG (4,99%), Elpedison (4,51%), ΖΕΝΙΘ (3,60%), Watt+Volt (2,73%), Φυσικό Αέριο (2,46%) και μικρότεροι προμηθευτές. Οι τέσσερις μεγαλύτεροι προμηθευτές (ΔΕΗ, Protergia, ΗΡΩΝ, Elpedison) είναι καθετοποιημένοι, δηλαδή είναι ταυτόχρονα και παραγωγοί ενέργειας, ενώ οι υπόλοιποι αγοράζουν την ηλεκτρική ενέργεια στη χονδρική αγορά και την μεταπωλούν στους πελάτες τους. Η αγορά προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας παρουσιάζει τάσεις συγκέντρωσης, καθώς η έλλειψη ρευστότητας λόγω της εντεινόμενης ενεργειακής κρίσης έχει ανοίξει έναν κύκλο εξαγορών, όπως της Watt+Volt και της Volterra από τον Όμιλο Μυτιληναίος. Επιπλέον, σύμφωνα με προβλέψεις στα επόμενα δύο-τρία χρόνια θα λειτουργούν λιγότεροι από πέντε ισχυροί παίκτες, που θα είναι καθετοποιημένοι, σε σύγκριση με τους περίπου εικοσιτέσσερις (24) που δραστηριοποιούνται σήμερα, συμπεριλαμβανομένων των πέντε (5) Προμηθευτών Καθολικής Υπηρεσίας.
Ως Προμηθευτές Καθολικής Υπηρεσίας (ΠΚΥ) ορίζονται οι πέντε μεγαλύτεροι προμηθευτές, οι οποίοι υποχρεούται, για διάρκεια δύο ετών, να προμηθεύουν ηλεκτρική ενέργεια σε νοικοκυριά και μικρές επιχειρήσεις που δεν εξυπηρετούνται από προμηθευτή της επιλογής τους, είτε λόγω αδράνειας είτε διότι αδυνατούν να βρουν προμηθευτή με βάση τους υφιστάμενους εμπορικούς όρους. Οι πελάτες του ΠΚΥ χρεώνονται με τιμές αυξημένες για την ηλεκτρική ενέργεια που καταναλώνουν, συγκριτικά με τους υπόλοιπους πελάτες του προμηθευτή, ως αντιστάθμισμα του κόστους παροχής της υπηρεσίας αυτής.
Οι προμηθευτές, από κοινού με άλλους παίκτες της αγοράς, έχουν αναλάβει πρωτοβουλίες ώστε να παρεμβαίνουν στον δημόσιο διάλογο και να υπερασπίζονται τα δικαιώματα τους, με τη σύσταση του Ελληνικού Συνδέσμου Ανεξάρτητων Εταιρειών Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΕΣΑΗ), του Ελληνικού Συνδέσμου Εμπόρων και Προμηθευτών Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΕΣΠΕΝ), και του Ελληνικού Συνδέσμου Προμηθευτών Ενέργειας (ΕΣΕΠΗΕ).
Οι μονοπωλιακές δραστηριότητες της μεταφοράς και της διανομής ενέργειας ελέγχονται από τη Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων (ΡΑΑΕΥ), ανεξάρτητη αρχή που ιδρύθηκε σε εφαρμογή Κοινοτικών Οδηγιών κι είναι μέλος του Συμβουλίου Ευρωπαϊκών Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας (CEER) Έχει ως κύρια αρμοδιότητά της να εποπτεύει την εγχώρια αγορά ενέργειας, σε όλους τους τομείς της, εισηγούμενη προς τους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας και λαμβάνοντας η ίδια μέτρα με στόχο την απελευθέρωση των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου. Οι δραστηριότητες που έχουν ανοίξει στον ανταγωνισμό (παραγωγή και εμπορία ενέργειας) ελέγχονται από τη ΡΑΑΕΥ και την Αρχή Ανταγωνισμού προκειμένου να αποφεύγονται εναρμονισμένες πρακτικές, δηλαδή ο συντονισμός μεταξύ επιχειρήσεων προκειμένου να χειραγωγήσουν την αγορά. Τέλος, η ΡΑΑΕΥ εγκρίνει τα σχετικά κόστη που χρεώνονται στους καταναλωτές και μεριμνά για την προστασία τους μέσα από τη δυνατότητα υποβολής καταγγελιών, τη διάθεση εργαλείου σύγκρισης τιμών, και γενικότερα μέσα από το εποπτικό της έργο.
Χρήσιμοι σύνδεσμοι
Ειδική ενότητα για θέματα καταναλωτών στην ιστοσελίδα της ΡΑΑΕΥ...
Πλατφόρμα ενημέρωσης και υποστήριξης καταναλωτών MyRAE (δυνατότητα υποβολής καταγγελιών) – my.rae.gr
Συμβουλές προς τους καταναλωτές ενέργειας για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους...
Εργαλείο σύγκρισης τιμολογίων ρεύματος και φυσικού αερίου...
Πληροφορίες για το 24ωρο τηλεφωνικό κέντρο εξυπηρέτησης πελατών του ΔΕΔΔΗΕ...
[1] Υιοθέτηση του Μοντέλου Στόχου (Target Model), ΡΑΑΕΥ, Παρουσίαση στην Επιτροπή Θεσμών και Διαφάνειας της Βουλής, διαθέσιμο εδώ: https://shorturl.at/qxHV8