Η μελέτη "Καθαροί" λογαριασμοί ενέργειας για όλους τους πολίτες στην ΕΕ – ένα θέμα προς εξέταση αποσκοπεί στην καταγραφή της μορφής, της δομής και του περιεχομένου των λογαριασμών ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ των 27 και εξετάζει τη συμβολή τους στην ενθάρρυνση των καταναλωτών προκειμένου να διαδραματίσουν ενεργό ρόλο στην πράσινη ενεργειακή μετάβαση.
Επίσης, περιλαμβάνει πρακτική καθοδήγηση και καλές πρακτικές σχετικά με το περιεχόμενο και τον μορφότυπο των καθαρών λογαριασμών ενέργειας, προκειμένου να αξιοποιηθούν στο μέγιστο οι δυνατότητές τους προς όφελος των καταναλωτών. Στοιχεία όπως οι χρεώσεις υπέρ τρίτων που εισπράττονται μέσω των λογαριασμών ενέργειας, οι μη κατανοητοί και πολύπλοκοι υπολογισμοί του κόστους ενέργειας, οι φόροι, η παραπλανητική γλώσσα, κ.ά., καθιστούν τους λογαριασμούς ενέργειας δυσνόητους και επιβαρύνουν δυσανάλογα τους καταναλωτές. Επίσης, δυσχεραίνουν τον έλεγχο του ενεργειακού κόστους και της κατανάλωσης. Συνήθως, οι λογαριασμοί ενέργειας αναφέρονται στην ενέργεια που καταναλώνεται για θέρμανση, ψύξη, φωτισμό και χρήση συσκευών. Η παρούσα μελέτη επικεντρώνεται αποκλειστικά στην κατάσταση των λογαριασμών ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη σήμερα, λόγω της μοναδικής φύσης της και του γεγονότος ότι σε ορισμένες περιπτώσεις δεν υπάρχει υποκατάστατο καύσιμο, ιδίως για χρήσεις όπως ο φωτισμός, το μαγείρεμα, η ψύξη, κ.λπ.
Η μελέτη εκπονήθηκε με τη συνεργασία του INZEB, της Ένωσης Καταναλωτών – Η Ποιότητα της Ζωής (Ε.Κ.ΠΟΙ.ΖΩ.) και του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ Γραφείο Θεσσαλονίκης, και με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Καταναλωτών – BEUC.
Χρειάστηκε συλλογική προσπάθεια για να περιηγηθούμε στον λαβύρινθο των λογαριασμών της ΕΕ
Μπροστά στο τιτάνιο έργο της συλλογής πληροφοριών για τους λογαριασμούς ηλεκτρικής ενέργειας κάθε χώρας, καθώς και της κατανόησης της πολυπλοκότητας των εθνικών αγορών ενέργειας, κρίθηκε απαραίτητη μια πιο συλλογική προσέγγιση. Ως εκ τούτου, το 2021 ένα διαδικτυακό ερωτηματολόγιο διανεμήθηκε σε δύο κύκλους (Απρίλιος-Μάιος και Σεπτέμβριος) με αποδέκτες εμπειρογνώμονες και φορείς που εντοπίστηκαν μέσα από τα ευρύτερα δίκτυα επαφών των τριών οργανισμών που έλαβαν την πρωτοβουλία. Τα δεδομένα που συλλέχθηκαν μέσω αυτής της πανευρωπαϊκής διαδικτυακής έρευνας, σε συνδυασμό με βιβλιογραφική έρευνα, τροφοδότησαν τη μελέτη παρέχοντας μια συγκριτική ανάλυση των λογαριασμών ηλεκτρικής ενέργειας στα Κράτη Μέλη. Από αυτήν την ανάλυση αντλούνται χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με τις επιπτώσεις των υφιστάμενων πολιτικών σε εθνικό επίπεδο όσον αφορά τις τιμές και το κόστος της ενέργειας, καθώς και βέλτιστες πρακτικές και συστάσεις ως προς τη χάραξη πολιτικής με στόχο την υπέρβαση των υφιστάμενων εμποδίων.
Η ταυτότητα της πανευρωπαϊκής έρευνας για τους λογαριασμούς «καθαρής» ενέργειας
Συνολικά 49 άτομα συμμετείχαν στην πανευρωπαϊκή έρευνα που κάλυψε τα 27 Κράτη Μέλη της ΕΕ. Το ένα τρίτο των συμμετεχόντων ήταν γυναίκες εμπειρογνώμονες, άλλο ένα τρίτο ήταν άνδρες, ενώ τα υπόλοιπα ερωτηματολόγια απαντήθηκαν συλλογικά από εμπειρογνώμονες οργανισμών. Οι ερωτηθέντες εκπροσωπούν 46 ενδιαφερόμενα μέρη από τον ακαδημαϊκό χώρο, την κοινωνία των πολιτών, τις δημόσιες ανεξάρτητες αρχές, τους ενεργειακούς συνεταιρισμούς και τις εταιρείες που παρέχουν συμβουλευτικές υπηρεσίες στον τομέα της ενέργειας, και συγκεκριμένα:
- Ενώσεις καταναλωτών (11)
- Οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που δραστηριοποιούνται στους τομείς της ενεργειακής απόδοσης, του περιβάλλοντος και της βιώσιμης ανάπτυξης (7)
- Εμπειρογνώμονες και ερευνητές/τριες από τεχνικά πανεπιστήμια, ερευνητικά ινστιτούτα και φορείς επαγγελματικής κατάρτισης και εκπαίδευσης (7)
- Εθνικοί και περιφερειακοί οργανισμοί για την ενέργεια και το κλίμα (6)
- Καινοτόμες εταιρείες στον τομέα των έξυπνων ενεργειακών δικτύων, της εμπορίας ενέργειας και της ενεργειακής απόδοσης (6)
- Ενεργειακοί συνεταιρισμοί, ενεργειακές κοινότητες και Ευρωπαϊκοί φορείς εκπροσώπησης (7)
- Επιμελητήρια και ομοσπονδίες εργαζομένων και εργοδοτών (2)
Βασικά ευρήματα της μελέτης για όλη την Ευρώπη
Σύμφωνα με τους κοινούς Ευρωπαϊκούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας (Οδηγία (ΕΕ) 2019/944), το τελικό ποσό που καλούνται να καταβάλουν οι καταναλωτές απαρτίζεται από τρεις συνιστώσες, που αφορούν ειδικότερα:
- Την καθαυτό κατανάλωση ενέργειας
- Τη χρήση του δικτύου (μεταφορά και διανομή)
- Τους φόρους, τις εισφορές, τα τέλη και τις λοιπές επιβαρύνσεις.
Οι δύο πρώτες συνιστώσες είναι προφανείς και αναφέρθηκαν από τους/τις εμπειρογνώμονες που συμμετείχαν στην έρευνα. Επιμέρους διαφοροποιήσεις και ιδιαιτερότητες σημειώθηκαν ως προς την τρίτη συνιστώσα, καθώς και σε σχέση με άλλες πτυχές του λογαριασμού, όπως π.χ., περιβαλλοντικές πληροφορίες, διαφάνεια και φιλικότητα προς τον καταναλωτή.
Τα πρώτα ευρήματα της ανάλυσης ανέδειξαν τη σημαντική επίδραση που έχουν στους λογαριασμούς ηλεκτρικής ενέργειας οι εθνικές ενεργειακές πολιτικές που σχετίζονται με την αγορά ενέργειας, την ενεργειακή μετάβαση και τις κοινωνικές πολιτικές των Κρατών Μελών.
Διαπιστώθηκαν διαφοροποιήσεις, αλλά και κοινές τάσεις στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Πιο συγκεκριμένα:
- Μη συμμόρφωση με τις απαιτήσεις της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/944 για την ηλεκτρική ενέργεια,
- Πρακτικές προβολής ψευδοοικολογικής ταυτότητας (greenwashing),
- Σημαντική επιβάρυνση των πολιτών με δαπάνες σχετικές με την ενεργειακή μετάβαση και την άσκηση κοινωνικής πολιτικής,
- Χρεώσεις τρίτων που σχετίζονται έμμεσα ή καθόλου με την ενέργεια.
Είναι αξιοσημείωτο ότι όλα τα παραπάνω επηρεάζουν αρνητικά τον έλεγχο της κατανάλωσης, αυξάνουν το κόστος της ενέργειας και εκθέτουν τους πολίτες σε κίνδυνο ενεργειακής φτώχειας, επιβαρύνοντας ιδιαίτερα τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Σε γενικές γραμμές, διαπιστώνουμε ότι η διαφάνεια στους λογαριασμούς ενέργειας έχει βελτιωθεί τα τελευταία χρόνια, αν και υπάρχουν μεγάλα περιθώρια περαιτέρω βελτίωσης, με σκοπό πάντα την ενδυνάμωση των καταναλωτών και την ενίσχυση του υγιούς ανταγωνισμού.
Οι λογαριασμοί ηλεκτρικής ενέργειας συνιστούν ένα σημαντικό μέσο πληροφόρησης των καταναλωτών. Πέρα από τα δεδομένα σχετικά με την κατανάλωση και το κόστος, μπορούν να περιλαμβάνουν και άλλες πληροφορίες που βοηθούν τους καταναλωτές να συγκρίνουν την τρέχουσα προσφορά τους με ανταγωνιστικές προσφορές. Ωστόσο, οι διαφωνίες σχετικά με τους λογαριασμούς αποτελούν πολύ συχνή αιτία παραπόνων των καταναλωτών, και παράγοντα που συμβάλλει σε μόνιμα χαμηλά επίπεδα ικανοποίησης και συμμετοχής των καταναλωτών στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας.
Σύμφωνα και με την Οδηγία (ΕΕ) 2019/944, οι λογαριασμοί ηλεκτρικής ενέργειας πρέπει να είναι ακριβώς αυτό: «Οι λογαριασμοί που εκδίδονται για την ηλεκτρική ενέργεια που καταναλώνουν οι πολίτες στο σπίτι τους θα πρέπει να είναι διαφανείς και να μην περιλαμβάνουν οποιεσδήποτε άσχετες προς την ενέργεια χρεώσεις και έμμεσους φόρους. Η εθνική νομοθεσία πρέπει να εγγυάται στους καταναλωτές/τριες το δικαίωμα σε ακριβείς, κατανοητές, σαφείς, περιεκτικές και διαφανείς πληροφορίες σχετικά με την κατανάλωση και την τιμολόγηση με τρόπο εύληπτο και συγκρίσιμο. Ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο για την προστασία, την ενημέρωση και την ενδυνάμωση των καταναλωτών θα συμβάλει στην επιτάχυνση της μετάβασης στην καθαρή ενέργεια».
