Τα πυρηνικά ατυχήματα οδηγούν σε μεγάλες απώλειες ζωών και τεράστια επιβάρυνση στη σωματική και ψυχική υγεία των ανθρώπων, ενώ οι πυρηνικοί σταθμοί μπορούν να χρησιμεύσουν για παραγωγή πυρηνικών όπλων ή να γίνουν στόχος τρομοκρατικών επιθέσεων. Για ποια ασφάλεια μιλάμε λοιπόν;… Το άρθρο αυτό είναι κεφάλαιο από το βιβλίο του δρος Neil Overy Ούτε κλίμα ούτε δουλειές: Πυρηνικοί μύθοι για τη Δίκαιη Μετάβαση, μια έκδοση του Γραφείου Κέιπ Τάουν του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ.
Μεγάλες αντιπαραθέσεις και διαφορετικές επιστημονικές και ιατρικές απόψεις περιλαμβάνει η συζήτηση για το αν η πυρηνική ενέργεια είναι επικίνδυνη για την ανθρώπινη υγεία υπό κανονικές συνθήκες λειτουργίας. Παρόλο που οι πιθανότητες ατυχήματος θεωρείται πως είναι πολύ χαμηλές (μία τήξη ανά 10.000 χρόνια λειτουργίας αντιδραστήρα), τα τελευταία 70 χρόνια έχουν συμβεί πέντε τήξεις (Three Mile Island 2, ΗΠΑ 1979- Τσερνομπίλ 4, Σοβιετική Ένωση 1986- Φουκουσίμα 1,2,3 Ιαπωνία 2011)[i]. Ο κίνδυνος αυξάνεται από το γεγονός ότι παγκοσμίως η διάρκεια ζωής πολλών πυρηνικών μονάδων παίρνει συνεχώς παρατάσεις, κάτι που εγείρει σοβαρές ανησυχίες, καθώς οι μονάδες αυτές δεν μπορούν να εκσυγχρονιστούν επαρκώς σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα πρότυπα ασφαλείας και, ως εκ τούτου, λειτουργούν πέραν των ορίων του αρχικού σχεδιασμού τους. Η Διεθνής Ομάδα Αξιολόγησης Πυρηνικών Κινδύνων δήλωσε πρόσφατα ότι «η γήρανση των πυρηνικών σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας οδηγεί σε σημαντικά αυξημένο κίνδυνο σοβαρών ατυχημάτων και έκλυσης ραδιενέργειας»[ii].
Αν και η λεπτομερής επισκόπηση της συζήτησης σχετικά με την υγεία και την ασφάλεια δεν εμπίπτει στο πλαίσιο αυτού του σύντομου άρθρου, αξίζει να αναλογιστούμε τις –σωματικές αλλά και ψυχικές– επιπτώσεις στην υγεία από τα πυρηνικά ατυχήματα στο Τσερνομπίλ και στη Φουκουσίμα. Οι υποστηρικτές της πυρηνικής ενέργειας ισχυρίζονται ότι λιγότεροι από 100 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από το ατύχημα του Τσερνομπίλ το 1986. Ο αριθμός αυτός, ωστόσο, θεωρείται από πολλούς υπερβολικά χαμηλός. Η Ρωσική Ακαδημία Επιστημών τοποθετεί τον αριθμό πιο κοντά στις 200.000[iii]. Η κυβέρνηση της Ουκρανίας εξακολουθεί να καταβάλλει αποζημίωση σε 35.000 συζύγους όσων πέθαναν από ασθένειες που σχετίζονται με το ατύχημα του Τσερνομπίλ, ενώ η Ένωση Ανησυχούντων Επιστημόνων υπολογίζει 27.000 θανάτους[iv].
Η πραγματικότητα είναι ότι δεν θα μάθουμε ποτέ τον πραγματικό αριθμό των θανάτων, επειδή δεν έχει γίνει ποτέ μια ολοκληρωμένη, μεγάλης διάρκειας εξέταση των επιπτώσεων του ατυχήματος του Τσερνομπίλ στην υγεία. Αυτό σημαίνει ότι θάνατοι από καρκίνο στην Ουκρανία, τη Λευκορωσία και τη Ρωσία ή αλλού στην Ευρώπη απλώς καταγράφονται ως τέτοιοι και δεν συνδέονται με το Τσερνομπίλ. Για τους ίδιους λόγους δεν θα μάθουμε επίσης ποτέ πόσοι άνθρωποι πέθαναν ή θα πεθάνουν από το ατύχημα της Φουκουσίμα. Η απλή καταγραφή ή εκτίμηση των ποσοστών θανάτου τείνει να αποκρύπτει τις χρόνιες ασθένειες που σχετίζονται με το πυρηνικό ατύχημα, τον πόνο που προκαλούν οι ασθένειες και τις αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία. Στη Φουκουσίμα, για παράδειγμα, σχεδόν 600 άνθρωποι πέθαναν μετά την εκκένωση της περιοχής εξαιτίας αυτού που έχει περιγραφεί ως «άγχος εκκένωσης»[v]. Σαφέστατα, το γεγονός ότι χιλιάδες άνθρωποι εξαναγκάζονται να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, οι περισσότεροι μόνιμα, προκαλεί πολύ μεγάλο άγχος. Στην Ιαπωνία 160.000 άνθρωποι αναγκάστηκαν να εκκενώσουν τα σπίτια τους και 350.000 στην Ουκρανία[vi].
Επιπλέον, τα σοβαρά πυρηνικά ατυχήματα, αν και σπάνια, είναι ασύλληπτα ακριβά στη διαχείρισή τους. Μια μετα-ανάλυση του κόστους που σχετίζεται με την πυρηνική καταστροφή του Τσερνομπίλ, η οποία διενεργήθηκε από το Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας το 2016, υπολόγισε ότι το άμεσο και έμμεσο κόστος ανέρχεται σε 700 δισεκατομμύρια δολάρια[vii]. Το Ιαπωνικό Κέντρο Οικονομικών Ερευνών εκτίμησε πρόσφατα ότι το κόστος του ατυχήματος της Φουκουσίμα ανέρχεται μεταξύ 322-758 δισεκατομμυρίων δολαρίων[viii].
Τέλος, οι σταθμοί πυρηνικής ενέργειας αποτελούν συνεχή απειλή για την ασφάλεια όχι μόνο λόγω της πιθανότητας ενός σοβαρού ατυχήματος, αλλά και λόγω της σχέσης τους με τα πυρηνικά όπλα. Η ιστορική σχέση μεταξύ πυρηνικών όπλων και πυρηνικής ενέργειας είναι καλά τεκμηριωμένη, καθώς οι πυρηνικοί αντιδραστήρες είναι απαραίτητοι για την παραγωγή των βασικών συστατικών των πυρηνικών όπλων (ουράνιο υψηλού εμπλουτισμού ή οπλικό πλουτώνιο)[ix]. Όλοι οι πυρηνικοί σταθμοί παραγωγής ενέργειας μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν για την παραγωγή οπλικού πλουτωνίου. Επιπλέον, υπό κανονικές συνθήκες λειτουργίας παράγουν διάφορες μορφές εξαιρετικά τοξικών ραδιενεργών αποβλήτων που θεωρητικά θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή «βρόμικων βομβών»[x].
Συνεπώς, οι πυρηνικοί σταθμοί παραγωγής ενέργειας αποτελούν κίνδυνο για την ασφάλεια με δύο τρόπους. Πρώτον, τα κράτη θα μπορούσαν να τους χρησιμοποιήσουν για την κατασκευή πυρηνικών όπλων και, δεύτερον, μπορούν να γίνουν στόχοι τρομοκρατικών επιθέσεων. Οι επιθέσεις αυτές θα μπορούσαν να είναι άμεσες επιθέσεις στους ίδιους τους πυρηνικούς σταθμούς ή μέσω της κλοπής αποβλήτων. Το τελευταίο καθιστά ευάλωτη σε επιθέσεις ολόκληρη τη διαχείριση των αποβλήτων, συμπεριλαμβανομένης της επεξεργασίας, της μεταφοράς και της αποθήκευσης. Σήμερα οι πυρηνικοί προμηθευτές πιέζουν παγκοσμίως για την προώθηση των μικρών αρθρωτών αντιδραστήρων, κάτι που αποτελεί σημαντικό κίνδυνο για την ασφάλεια, καθώς συνεπάγεται την εξάπλωση της πυρηνικής τεχνολογίας και των συνακόλουθων κινδύνων[xi].
Παρόλο που οι πιθανότητες ατυχήματος θεωρείται πως είναι πολύ χαμηλές (μία τήξη ανά 10.000 χρόνια λειτουργίας αντιδραστήρα), τα τελευταία 70 χρόνια έχουν συμβεί πέντε τήξεις
[i] Haverkamp (2021), σ. 8.
[ii] N. Arnold (κ.ά.), ‘Risks of Life-time Extension of Ageing Nuclear Power Plants – Summary’, International Nuclear Risk Assessment Group, Απρίλιος 2021, σ. 11.
[iii] Khudoley (κ.ά.), ‘Attempt of estimation of the consequences of Chernobyl Catastrophe for population living at the radiation-polluted territories of Russia’, Centre of the Independent Environment Assessment of the Russia Academy of Sciences, Consequences of the Chernobyl Accident: Estimation and prognosis of additional mortality and cancer diseases, 2006.
[iv] K. Brown, Manual for Survival: A Chernobyl Guide to the Future, (Penguin: London), 2019, σ. 310 & L. Gronlund, 'How Many Cancers Did Chernobyl Really Cause? - Updated Version’, Union of Concerned Scientists, 17 Απριλίου 2011, https://allthingsnuclear.org/lgronlund/how-many-cancers-did-chernobyl-r… (πρόσβαση στις 14 Απριλίου 2021).
[v] J. Ten Hoeve & M. Jacobson, ‘Worldwide health effects of the Fukushima Daiichi nuclear accident’, Energy and Environmental Science, 9, 2012.
[vi] Ό.π.
[vii] J. Samet & J. Seo, ‘The Financial Costs of the Chernobyl Nuclear Power Plant Disaster: A Review of the Literature’, USC Institute for Global Health, Απρίλιος 2016, σ. 15.
[viii] ‘Follow up Report of Public Financial Burden of the Fukushima Nuclear Accident’, Japan Center for Economic Research, 7 Μαρτίου 2019.
[ix] J. Baggott, Atomic: The first war of physics and the secret history of the atomic bomb, 1939-49, Icon, Λονδίνο, 2009.
[x] «Μια βρόμικη βόμβα ή συσκευή ραδιολογικής διασποράς είναι μια βόμβα που συνδυάζει συμβατικά εκρηκτικά, όπως ο δυναμίτης, με ραδιενεργά υλικά σε στερεή, υγρή ή αέρια μορφή. Μια βρόμικη βόμβα αποσκοπεί στη διασπορά ραδιενεργών υλικών σε μια μικρή, εντοπισμένη περιοχή γύρω από την έκρηξη. Ο κύριος σκοπός μιας βρόμικης βόμβας είναι να τρομοκρατήσει τους ανθρώπους και να μολύνει τα κτίρια ή το έδαφος», ‘Dirty Bombs’, Department of Health, Πολιτεία της Νέας Υόρκης, https://www.health.ny.gov/environmental/emergency/dirty_bombs.htm. (Πρόσβαση στις 31 Μαΐου 2021).
[xi] J. Nelson, ‘Mini-Nukes, Big Bucks: The Interests Behind the SMR Push’, Watershed Sentinel, https://watershedsentinel.ca/articles/mini-nukes-big-bucks-the-money-be…, 14 Ιανουαρίου 2021. (Πρόσβαση στις 31 Μαΐου 2021).