ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ
Με χιλιάδες αγρότες να βρίσκονται διαμαρτυρόμενοι επί εβδομάδες στους δρόμους όλης της Ευρώπης, το Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ –και συγκεκριμένα το Γραφείο Παρισιού σε συνεργασία με το Γραφείο Θεσσαλονίκης– διοργάνωσε στις 12 Φεβρουαρίου 2024 μια επίκαιρη διαδικτυακή συζήτηση για τις αιτίες αλλά και για τις πιθανές λύσεις της αγροτικής κρίσης. Εκπρόσωποι αγροτών και ερευνητές από τη Γαλλία, τη Γερμανία και την Ελλάδα περιέγραψαν την κατάσταση στις χώρες τους, διατύπωσαν τα αιτήματά τους και συνεισέφεραν με προτάσεις και χρήσιμες επισημάνσεις.
Συγκεκριμένα, πήραν μέρος η Aurélie Catallo, διευθύντρια Προγράμματος Γεωργίας IDDRI – Γαλλία, η Gesine Langlotz, εκπρόσωπος Ένωσης Μικροκαλλιεργητών AbL – Γερμανία, ο Mathieu Courgeau, αγρότης, πρόεδρος του Collectif Nourrir – Γαλλία, και ο Παναγιώτης Καλφούντζος, πρόεδρος του Συνεταιρισμού Αγροτών Θεσσαλίας ΘΕΣγη – Ελλάδα.
Τα συσσωρευμένα προβλήματα του αγροτικού τομέα οδήγησαν αυτό το χειμώνα τους γεωργούς και κτηνοτρόφους της Ευρώπης στο δρόμο των κινητοποιήσεων. Και αν χώρες όπως η Ελλάδα είναι εξοικειωμένες με τις αγροτικές διαμαρτυρίες, η Γερμανία, η Γαλλία, ή πολύ περισσότερο οι Βρυξέλλες, γνώρισαν μια τεράστια κινητοποίηση των αγροτών που παρόμοιά τους δεν είχαν δει εδώ και πολύ καιρό. Είναι εύλογο ότι τα προβλήματα διαφοροποιούνται από χώρα σε χώρα, ωστόσο τα βασικά ζητήματα φαίνεται πως είναι κοινά σε όλη την ήπειρο, έχουν δομικό χαρακτήρα, υπάρχουν εδώ και δεκαετίες και αναμένεται να έχουν ανυπολόγιστες συνέπειες στο μέλλον, αφού εξαιτίας τους ο αγροδιατροφικός τομέας συρρικνώνεται σε τεράστιο βαθμό – υπολογίζεται χαρακτηριστικά πως τους μισούς από τους Γάλλους αγρότες όταν αποσυρθούν δεν πρόκειται να τους διαδεχθεί κανείς.
Όπως αναδείχθηκε από τη συζήτηση, οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα ο αγροδιατροφικός τομέας εντοπίζονται σε τρεις περιοχές: την οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον.
Οικονομικές προκλήσεις
Αναμφισβήτητα το μεγαλύτερο οικονομικό πρόβλημα είναι το υψηλό κόστος παραγωγής. Πιο συγκεκριμένα, το υψηλό κόστος παραγωγής οφείλεται στο κόστος του πετρελαίου, για το οποίο οι αγρότες ζητούν μείωση ή και απαλλαγή από τους φόρους, στο κόστος του ηλεκτρικού ρεύματος και στις τιμές των εφοδίων και του εξοπλισμού, οι οποίες αυξάνονται συνεχώς. Σε αντίθεση με το κόστος της παραγωγής που αυξάνεται, οι τιμές πώλησης των προϊόντων είτε μένουν σταθερές είτε ακόμη μειώνονται.
Αποτέλεσμα είναι σε πανευρωπαϊκό επίπεδο πολλές γεωργικές εκμεταλλεύσεις να μην είναι πλέον βιώσιμες. Το εισόδημα των αγροτών συνεχώς μειώνεται – ενδεικτικά αναφέρθηκε ότι το 15% των Γάλλων αγροτών βρίσκεται κάτω από το όριο της φτώχειας ενώ η φτωχοποίηση απειλεί και τους Γερμανούς αγρότες και ιδίως τους συνταξιούχους, οι οποίοι λαμβάνουν τη μικρότερη σύνταξη σε σχέση με οποιονδήποτε άλλον τομέα της οικονομίας. Έτσι, οι Ευρωπαίοι αγρότες βρίσκονται απολύτως εξαρτημένοι από την ΚΑΠ (Κοινή Αγροτική Πολιτική της ΕΕ).
Ένα άλλο ζήτημα που προέκυψε από τη συζήτηση είναι ο αθέμιτος ανταγωνισμός, καθώς η αγορά της Ευρώπης κατακλύζεται από φθηνά προϊόντα τρίτων χωρών, για τα οποία δεν ισχύουν οι αυστηροί ευρωπαϊκοί περιβαλλοντικοί κανόνες που αυξάνουν το κόστος παραγωγής, ενώ χάρη σε διμερείς διακρατικές συμφωνίες κυκλοφορούν και αρκετά προϊόντα χωρίς δασμούς.
Τέλος, ιδιαίτερη αναφορά έγινε και στο ζήτημα της κερδοσκοπίας, καθώς από την παραγωγή ως την κατανάλωση ενός προϊόντος υπάρχουν πολλοί ενδιάμεσοι, οι οποίοι είναι σε θέση να χειραγωγήσουν τις τιμές και να αποκομίσουν τεράστια κέρδη, σε βάρος τόσο των παραγωγών όσο και των καταναλωτών.
Κοινωνικές προκλήσεις
Ο αγροτικός κόσμος νιώθει αδικημένος, περιθωριοποιημένος και μετά τις κρίσεις –πανδημία, πόλεμος στην Ουκρανία– ιδιαίτερα ευάλωτος. Και όπως επισημάνθηκε, οι κινητοποιήσεις των αγροτών στην ΕΕ σημαίνουν ουσιαστικά ότι τα κέντρα λήψης αποφάσεων δεν τους λαμβάνουν υπ’ όψιν, ότι δεν συζητούν μαζί τους και επομένως ότι υπάρχει έλλειψη δημοκρατίας σ’ αυτό τον τομέα.
Το σημαντικότερο κοινωνικό πρόβλημα είναι ότι ο αγροτικός πληθυσμός στην Ευρώπη μειώνεται αριθμητικά και αυξάνεται ηλικιακά, καθώς το κόστος της γης είναι ιδιαίτερα υψηλό ειδικά για τους νέους αγρότες. Οι αγρότες εγκαταλείπουν μάλιστα όχι μόνο τον αγροδιατροφικό τομέα αλλά και την ύπαιθρο, κάτι που συμβάλλει στην ερήμωσή της. Όπως υπολογίζεται χαρακτηριστικά, το 50% των Γάλλων αγροτών δεν έχουν κάποιον να αναλάβει τις καλλιέργειές τους όταν αποσυρθούν, κάτι που προσδίδει στο ζήτημα και διαγενεακά χαρακτηριστικά.
Ένα επίσης συνεχώς αυξανόμενο πρόβλημα είναι και οι έντονες ανισότητες εντός του αγροδιατροφικού τομέα, καθώς πανευρωπαϊκά παρατηρείται ραγδαία μείωση των μικρών-οικογενειακών αγροτικών εκμεταλλεύσεων και η συγκέντρωση της αγροτικής γης στα χέρια των λίγων μεγάλων παραγωγών.
Περιβαλλοντικές προκλήσεις
Η μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, καθώς και άλλες περιβαλλοντικές προκλήσεις, όπως η διαχείριση των υδάτινων πόρων, περνούν κατά ένα μεγάλο μέρος από τον αγροδιατροφικό τομέα. Η λεγόμενη Πράσινη Συμφωνία, δηλαδή το σχέδιο της ΕΕ για να γίνει η Ευρώπη κλιματικά ουδέτερη ως το 2050, υποστηρίχθηκε πως δεν αντιμετωπίζει τον αγροτικό τομέα με συμπεριληπτικό τρόπο. Μέσα από νόμους και οδηγίες, και βέβαια μέσα από την ΚΑΠ, γίνεται προσπάθεια να επιτευχθούν οι περιβαλλοντικοί στόχοι, αλλά δεν λαμβάνεται μέριμνα να διασφαλιστεί παράλληλα η οικονομική βιωσιμότητα του αγροτικού κόσμου.
Αυτό γίνεται ιδιαίτερα σαφές στην περίπτωση των βιολογικών εκμεταλλεύσεων, στις οποίες το ισοζύγιο εξόδων και εσόδων αποβαίνει εις βάρος του παραγωγού. Επιπλέον, πολλά μέτρα περιβαλλοντικού χαρακτήρα, όπως η υπαγωγή των καλλιεργειών στα λεγόμενα «οικολογικά σχήματα» ή ο περιορισμός των παρασιτοκτόνων, παρ’ όλο τον θετικό χαρακτήρα τους, εφαρμόζονται βιαστικά, απότομα και χωρίς προετοιμασία.
Η πράσινη μετάβαση, αυτή τη στιγμή τουλάχιστον, δεν λαμβάνει υπ’ όψιν τα νέα δεδομένα (πανδημία, κρίση λόγω του πολέμου, αυξημένο κόστος παραγωγής) και κυρίως δεν συνδυάζεται με την εξασφάλιση ενός σταθερού και επαρκούς εισοδήματος για τους αγρότες, οι οποίοι καλούνται να επωμιστούν όλο το βάρος του μετασχηματισμού.
20 προτάσεις από τους αγρότες
Καθώς βρισκόμαστε εν μέσω των κινητοποιήσεων, η συζήτηση έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στα αιτήματα των αγροτών και στις προτάσεις τους. Το πρώτο που τονίστηκε ήταν ότι η μέχρι τώρα ανταπόκριση εκ μέρους των κυβερνήσεων δεν ήταν καθόλου ικανοποιητική – η συζήτηση έλαβε χώρα μία ημέρα πριν τη συνάντηση του Έλληνα πρωθυπουργού με εκπροσώπους των αγροτών. Tα μέτρα που πρότειναν στους αγρότες είναι έκτακτα και πρόχειρα, καθώς προσπαθούν απλώς να μετριάσουν τα οικονομικά αδιέξοδα και τις επιπτώσεις των κρίσεων, αλλά δεν αντιμετωπίζουν τα προβλήματα με μια δομημένη πολιτική, για την οποία βέβαια είναι απαραίτητος και ο ανοιχτός διάλογος με τους αγρότες.
Πέρα από τις αυτονόητες προτάσεις για ενίσχυση του εισοδήματος των αγροτών μέσα από τη μείωση του κόστους παραγωγής, κάποιες από τις επισημάνσεις που ακούστηκαν και αφορούν όλο το φάσμα των αγροτικών προβλημάτων είναι οι εξής:
- Να ρυθμιστεί το εμπόριο, να μειωθούν οι μεσάζοντες και να μπει πλαφόν στα κέρδη τους.
- Να ενισχυθεί η θέση των αγροτικών επιχειρήσεων στην αγορά.
- Οι συνεταιρισμοί και οι παραγωγοί να έχουν λόγο στη διαμόρφωση των τιμών.
- Να ληφθεί ιδιαίτερη μέριμνα για τον ισοσκελισμό του εισοδήματος των παραγωγών βιολογικών προϊόντων.
- Να συνδυαστούν τα περιβαλλοντικά μέτρα με την προστασία του εισοδήματος.
- Να βρεθούν τρόποι αποπληρωμής για τις χρεωμένες επιχειρήσεις.
- Να υπάρχει αυτονομία και ανεξαρτησία των αγροτών, ώστε να ενισχυθεί και να βελτιωθεί η τοπική παραγωγή.
- Να δοθεί έμφαση στα τοπικά ζητήματα και οι τοπικές ιδιαιτερότητες να ληφθούν υπ’ όψιν από την ΚΑΠ.
- Να αναθεωρηθεί η νομοθεσία όπου χρειάζεται επικαιροποίηση και εκσυγχρονισμός.
- Τα χρήματα που ρέουν στην αγροτική οικονομία να χρησιμοποιηθούν και για δομές που προστατεύουν το περιβάλλον.
- Να μειωθεί η γραφειοκρατία και να απλοποιηθούν οι διαδικασίες.
- Να υπάρξει συστηματική συμβουλευτική για τους αγρότες, ιδίως όσον αφορά τον μακροχρόνιο σχεδιασμό και τις καλύτερες επενδύσεις.
- Να αναληφθεί μακροπρόθεσμη προσπάθεια για την πολιτική ιδιοκτησίας της γης.
- Να υπάρξει σωστή και συστηματική εκπαίδευση των αγροτών, προσανατολισμένη στο μέλλον.
- Να μην υπάρχει εξάρτηση των αγροτών από την ΚΑΠ.
- Να ληφθούν μέτρα για την αντιμετώπιση των κινδύνων λόγω της κλιματικής αλλαγής η οποία έχει έρθει ήδη, με πρόσφατο χαρακτηριστικό παράδειγμα την τεράστια καταστροφή στη Θεσσαλία τον περασμένο Σεπτέμβριο.
- Να υπάρχει πρόσβαση στην τεχνολογία μέσα από επαρκείς χρηματοδοτήσεις.
- Οι ΜΚΟ του οικολογικού τομέα να φέρουν στο προσκήνιο οικονομικά ζητήματα.
- Να καταπολεμηθούν οι ανισότητες στην κατανομή της γης, του νερού, αλλά και των επιδοτήσεων.
- Να υπάρχει δίκαιη πρόσβαση όλων στα τρόφιμα, μέσα από την καταπολέμηση των ανισοτήτων σε όλη την κοινωνία.
Σε κάθε περίπτωση, τέλος, όπως τονίστηκε εμφατικά, θα πρέπει να ξεκινάμε πάντοτε από τους κατά τόπους παραγωγούς για να καταλήξουμε στη διαμόρφωση μιας ευρωπαϊκής πολιτικής στις Βρυξέλλες, και όχι να ξεκινάμε από τις Βρυξέλλες για να καταλήγουμε στους παραγωγούς.
Δείτε το βίντεο με όλη τη συζήτηση:
Αγροτική κρίση: αιτίες και πιθανές λύσεις σε Γαλλία, Γερμανία και Ελλάδα / Agricultural crisis... - Heinrich Boell Foundation - Office Thessaloniki
Watch on YouTube