Η διάσταση του φύλου είναι κάτι που δυστυχώς λείπει από τον σχεδιασμό της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, ωστόσο η ενσωμάτωσή της είναι εντελώς απαραίτητη, αν θέλουμε μια κατάσταση ισότιμη και δίκαιη για όλα τα φύλα, και ως εκ τούτου πιο αντιπροσωπευτική και αποτελεσματική για το κοινωνικό σύνολο.
Παρά τη δέσμευση της ΕΕ για την προώθηση των δικαιωμάτων των γυναικών (π.χ. η Στρατηγική για την Ισότητα των Φύλων 2020-2025), η διάσταση του φύλου απουσιάζει πλήρως από την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Αυτή η απουσία είναι ιδιαίτερα ανησυχητική, δεδομένου ότι οι αλλαγές που θα επιφέρει η Συμφωνία έχουν διαφορετικές επιδράσεις ανάλογα με το φύλο του ατόμου. Για παράδειγμα, τα άτομα τα οποία πλήττονται από την ενεργειακή φτώχεια (δηλαδή την αδυναμία να καλύψουν τις βασικές ανάγκες τους σε ενέργεια) είναι κυρίως γυναίκες, ενώ οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι πιο επώδυνες για τα πιο ευάλωτα μέλη μιας κοινωνίας – κάτι που και πάλι αφορά σε μεγάλο βαθμό γυναίκες. Αντίστοιχα, υπάρχουν διαφορές στο πώς τα φύλα συνεισφέρουν στην κλιματική αλλαγή, διαμέσου των διαφορετικών τρόπων που χρησιμοποιούν την ενέργεια ή τις μεταφορές[i], ενώ παράλληλα έρευνες έχουν δείξει ότι σε χώρες όπου γυναίκες έχουν υψηλότερο πολιτικό κύρος, οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα είναι χαμηλότερες[ii].
Αν δεν λάβουμε υπόψη ότι το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής έχει και μια έμφυλη διάσταση, κινδυνεύουμε να υιοθετήσουμε πολιτικές οι οποίες είτε θα είναι λιγότερο αποτελεσματικές, είτε θα παγιώνουν/διευρύνουν τις ανισότητες των φύλων
Μια Πράσινη Συμφωνία για όλα τα φύλα
Στη χώρα μας, τα μονοατομικά νοικοκυριά που δεν περιλαμβάνουν άνδρες καταναλώνουν λιγότερη ενέργεια (ακόμη και για τις ανάγκες του σπιτιού) σε σχέση με αυτά των ανδρών (δεδομένα 2004-2005), γεγονός που ίσως αποτελεί ένδειξη της μεγαλύτερης ενεργειακής φτώχειας των ατόμων που δεν προσδιορίζονται ως άνδρες. Παράλληλα, η χώρα μας είναι τελευταία μεταξύ των χωρών της ΕΕ σε θέματα ισότητας των φύλων (με βαθμολογία 53,4/100 το 2022).
Με αυτά τα δεδομένα, αν δεν λάβουμε υπόψη ότι το θέμα της κλιματικής αλλαγής έχει και μια έμφυλη διάσταση, κινδυνεύουμε να υιοθετήσουμε πολιτικές οι οποίες είτε θα είναι λιγότερο αποτελεσματικές, είτε θα παγιώνουν/διευρύνουν τις ανισότητες των φύλων. Άρα, για να εξασφαλίσουμε ότι η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία θα είναι όχι μόνο κοινωνικά δίκαιη αλλά και δίκαιη ως προς το φύλο, και ως εκ τούτου περισσότερο αποτελεσματική, θα πρέπει:
- να ενσωματώσουμε τα θέματα του φύλου σε κάθε πολιτική –αντίστοιχα με την ενσωμάτωση του περιβάλλοντος σε κάθε πολιτική–, ώστε οι πολιτικές μας να εμπεριέχουν τον στόχο της ισότητας των φύλων ήδη από τον σχεδιασμό τους, αντί να προβαίνουμε εκ των υστέρων σε παρεμβάσεις «εξισορρόπησης»,
- να ενισχύσουμε τον ρόλο γυναικών και ατόμων που δεν προσδιορίζονται ως άνδρες γενικότερα, καθώς και τη συμμετοχή τους στη λήψη αποφάσεων σχετικά με τη μετάβασή μας σε μια κοινωνία μηδενικού άνθρακα, διότι η διαφορετική αυτή οπτική, γνώση και εμπειρία θα εμπλουτίσει τον σχετικό διάλογο και θα οδηγήσει σε υιοθέτηση διαφορετικών πολιτικών,
- να εστιάσουμε στις επιπτώσεις που έχουν οι διάφορες πολιτικές σε όλα τα φύλα, λαμβάνοντας υπόψη ότι χρειάζονται διαφορετικές προσεγγίσεις για διαφορετικές έμφυλες ομάδες (ανάλογα με το εισόδημα, το μορφωτικό επίπεδο, τον ρόλο στην εργασία, κ.ο.κ.).
Καλές πρακτικές: Κάν’ το όπως η Αυστρία
Η Αυστρία είναι μια από τις ελάχιστες χώρες στον κόσμο της οποίας το Σύνταγμα προβλέπει τον Προϋπολογισμό Φύλου (Gender Budget): κάθε υπουργείο και ανώτατη δημόσια αρχή υποχρεούνται να θέτουν τουλάχιστον έναν στόχο προώθησης της ισότητας των φύλων και ένα μέτρο επίτευξης αυτού του στόχου (μεταξύ 5 στόχων/μέτρων κατά ανώτερο αριθμό). Αντίστοιχα, η υποχρεωτική εκ των υστέρων αξιολόγηση των επιπτώσεων νόμων, προγραμμάτων κ.λπ. οφείλει ρητά να εξετάζει τις πιθανές τους επιπτώσεις στην ισότητα των φύλων στην πράξη. Κατ’ αντιστοιχία, η προώθηση και εφαρμογή των στόχων Πράσινης Συμφωνίας στην Ελλάδα θα μπορούσαν να δομηθούν σε αυτό το πλαίσιο.
Gender Responsive Climate Finance
Ένα βίντεο από το Γραφείο του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ στην Ουάσιγκτον, που δείχνει γιατί η χρηματοδότηση του κλίματος πρέπει να ανταποκρίνεται στο φύλο και πώς πρέπει να μοιάζει.
Why the European Green Deal needs ecofeminism
Η έκθεση αυτή του Ευρωπαϊκού Γραφείου Περιβάλλοντος και της οργάνωσης Women Engage for a Common Future διερευνά γιατί τα ζητήματα φύλου, αν και επηρεάζουν τις περιβαλλοντικές πολιτικές και αντίστροφα, δεν έχουν ενσωματωθεί στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία.
Η διάσταση του φύλου στην ανάκαμψη και την ανθεκτικότητας
Το άρθρο αυτό, δημοσιευμένο στο αφιέρωμα του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ Ελλάδας και της οργάνωσης Άνεμος Ανανέωσης για το Green Deal στην Ελλάδα, προτείνει την ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου και νέα εργαλεία για την προώθηση της ισότητας μέσα στα σχέδια ανάκαμψης και την Πράσινη Συμφωνία.
[i] Anna Kaijser & Annica Kronsell (2014) Climate change through the lens of intersectionality, Environmental Politics, 23:3, 417-433, DOI: 10.1080/09644016.2013.835203 και Annica Kronsell, Gender and transition in climate governance, Environmental Innovation and Societal Transitions, Volume 7, 2013, 1-15, https://doi.org/10.1016/j.eist.2012.12.003 και Magnusdottir, Gunnhildur, Annica Kronsell. 2016. The double democratic deficit in climate policy-making by the EU Commission. Femina Politica, 25(2): 64-77.
[ii] Gunnhildur Lily Magnusdottir & Annica Kronsell (2015) The (In)Visibility of Gender in Scandinavian Climate Policy-Making, International Feminist Journal of Politics, 17:2, 308-326, DOI: 10.1080/14616742.2014.896661