Ιστορίες ενέργειας, κλίματος και επιβίωσης

Η εποχή που τα περιβαλλοντικά και ενεργειακά θέματα μπορούσαν να κρύβονται στις πίσω σελίδες των εφημερίδων έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί. Οι θηριώδεις πυρκαγιές και οι καταστροφικές πλημμύρες το καλοκαίρι του 2023 επέφεραν ανυπολόγιστες ζημιές σε ζωές, περιουσίες και δημόσια κονδύλια, ενώ άκρως ανησυχητική είναι και η προσπάθεια της κυβέρνησης να θέσει τη γνώση για όλα αυτά τα ζητήματα στον έλεγχό της, με την υπαγωγή του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών στο υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας. Από την άλλη, η ενεργειακή επισφάλεια και οι υπέρογκοι λογαριασμοί αναστατώνουν τους πολίτες και την ίδια στιγμή οι πολιτικές αντιμετώπισης των νέων αυτών συνθηκών αποδεικνύονται όλο και πιο ανεπαρκείς. Μέσα σ’ αυτή την κατάσταση, οι συζητήσεις για την ενέργεια και το κλίμα θα έρχονται όλο και περισσότερο στο προσκήνιο και οι ιστορίες των ανθρώπων που συμπιέζονται ανάμεσα στην κλιματική κρίση και την ενεργειακή μετάβαση θα συνεχίσουν να πληθαίνουν.

Όπως εξήγησε στην εκδήλωση ο Γιάννης Ορέστης Παπαδημητρίου από το Manifold, «κανείς μας από την ομάδα δεν είχε ιδέα από ενεργειακό ρεπορτάζ μέχρι το 2019. Τότε ξεκινήσαμε ένα μεμονωμένο ρεπορτάζ για την απολιγνιτοποίηση, τη ΔΕΗ και την απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας, που τελικά έγινε μια μεγάλη έρευνα 28.000 λέξεων. Καθώς η αφετηρία μας σε σχέση με τους συναδέλφους του ενεργειακού ρεπορτάζ είναι διαφορετική, έχουμε μια άλλη προσέγγιση – παράγουμε περισσότερες ιστορίες. Σε μια εκδήλωση που κάναμε πρόσφατα στην Αθήνα (‘Κλίμα, Ενέργεια, Πολίτες: Μιλάμε την ίδια γλώσσα;’, 17 Οκτωβρίου 2023), διαπιστώσαμε ότι το κοινό είχε την ανάγκη να μιλήσει για την ουσία του πράγματος και για προσωπικές εμπειρίες».

Πράγματι, η εκδήλωση στη Θεσσαλονίκη έδωσε την ευκαιρία σε ειδήμονες και μη να μιλήσουν επί του προσωπικού και χωρίς συγκεκριμένη ατζέντα, προσδίδοντας ένα διαφορετικό στίγμα στην όλη συζήτηση. Αναμένεται δε να είναι η πρώτη από μια σειρά αντίστοιχων εκδηλώσεων σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, εστιασμένων και στις εκάστοτε τοπικές ιδιαιτερότητες.

Ποιες είναι οι προσωπικές εμπειρίες μας;

» Ζω σε πολυκατοικία της δεκαετίας του ’60, με τις παλιές μπαλκονόπορτες. Δεν μπορώ να πείσω τους γονείς μου ότι η αντικατάσταση των κουφωμάτων θα κάνει απόσβεση. Πάντως και το πρόγραμμα «Εξοικονομώ» δεν είναι αρκετό. Γενικά διακρίνω απουσία ενημέρωσης και κρατικής υποστήριξης.

» Μιλάμε συχνά για το πρόγραμμα «Εξοικονομώ», αλλά πριν από την ενεργειακή αναβάθμιση τα σπίτια πρέπει να ελεγχθούν στατικά και μηχανικά, γιατί τα περισσότερα είναι παλιά και με διάφορα προβλήματα. Θέλω να πω ότι δεν υπάρχει μια ολιστική αντιμετώπιση των κτιριακών ζητημάτων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα: οι κάσες των καινούργιων κουφωμάτων έχουν ύψος 11,5 εκατοστά από το πάτωμα, επομένως αμαξίδια, καροτσάκια, άνθρωποι με κινητικά προβλήματα, ηλικιωμένοι, δεν μπορούν να βγουν στο μπαλκόνι τους!

» Όταν σχεδίασα στο Κιλκίς ένα βιοκλιματικό σπίτι, οι 29 στους 30 μου έλεγαν πόσο... ηλίθιος ήμουν! Τέτοια σπίτια είναι πολύ λίγα και οι πελάτες μας είναι αυτοί που ονομάζω «περιαστοί», άνθρωποι δηλαδή αστοί, οι οποίοι όμως ζουν γύρω από την πόλη, σε μεγάλα οικόπεδα που επιτρέπουν το σπίτι να έχει σωστό προσανατολισμό. Ωστόσο έχει γίνει μια έρευνα που δείχνει ότι αν τα μισά σπίτια των δεκαετιών του ’70 και του ’80 ήταν βιοκλιματικά, η Ελλάδα το 2000 δεν θα είχε καθόλου εξωτερικό χρέος!

Έχουμε συνειδητοποιήσει το πρόβλημα;

» Η κλιματική κρίση, σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο, κατατάσσεται στην τέταρτη θέση των σημαντικών προβλημάτων, όχι πολύ ψηλά. Ωστόσο, όλα τα ζητήματα –φτώχεια, οικονομία, δημόσια υγεία, δημοκρατία– συνδέονται με την κλιματική κρίση.

» Σε αντίθεση με την Ελλάδα, στην Ευρώπη η κλιματική κρίση σύμφωνα με μετρήσεις της κοινής γνώμης κατατάσσεται ως το πρώτο πρόβλημα. Στη χώρα μας υπάρχει ένας τρομερός αναλφαβητισμός σ’ αυτά τα θέματα – ακόμη και πανεπιστημιακοί καθηγητές δεν είναι σωστά ενημερωμένοι. Δεν είναι τυχαίο ότι πάρα πολλά κονδύλια της ΕΕ πηγαίνουν για ενημέρωση, για ευαισθητοποίηση και για διά βίου μάθηση. Δυστυχώς, παρόλο που βιώνουμε τα αποτελέσματα, οι άνθρωποι δεν αντιλαμβάνονται το μέγεθος του προβλήματος.

» Ας προσπαθήσουμε να δίνουμε γλαφυρά παραδείγματα, ώστε τα σύνθετα ζητήματα που έχουν να κάνουν με το κλίμα ή την ενέργεια να γίνονται κατανοητά από τον κόσμο. Ας πούμε, είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι το ελαιόλαδο ακρίβυνε τόσο πολύ επειδή τον περασμένο χειμώνα δεν έκανε κρύο κι έτσι τα ελαιόδεντρα δεν μπόρεσαν να δέσουν καρπό. Ή ότι μία συνέπεια των ανεμογεννητριών –και της συνακόλουθης ανθρώπινης παρουσίας στα δάση– είναι ότι αποτρέπεται το ζευγάρωμα των λύκων, με αλυσιδωτά αποτελέσματα τη μείωση του πληθυσμού τους, την αντίστοιχη αύξηση των ελαφιών, την υπερβόσκηση και την αποψίλωση των δασών.

Και τι γίνεται με τις πολιτικές ενέργειας;

» Είχαμε υποβάλει κάποια στιγμή πρόταση στο υπουργείο για ένα πρόγραμμα μείωσης του πετρελαίου. Μας απάντησαν ότι τουλάχιστον 30 επαγγέλματα εξαρτώνται από το πετρέλαιο. Κανείς λοιπόν δεν ξέρει τι θα γίνει αν αλλάξει το σύστημα και γι’ αυτό κανείς δεν τολμάει να το πειράξει.

» Ως αρχιτέκτονας, παλαιότερα εργάστηκα στον ιδιωτικό τομέα εκδίδοντας ενεργειακά πιστοποιητικά. Εκεί κατάλαβα ότι αυτό ήταν απλώς άλλο ένα χαράτσι, καθώς τα νοικοκυριά δεν ωφελούνταν κάπως αλλιώς. Όλες αυτές οι πολιτικές συχνά εφαρμόζονται απλώς για να κινηθεί η αγορά και όχι για να αλλάξει η ζωή των πολιτών.

» Συχνά οι άνθρωποι που έχουν σημαντικές πληροφορίες για τη διαμόρφωση μιας πολιτικής, δεν τις δίνουν όταν πρέπει και εκεί που πρέπει, π.χ. στους ευρωβουλευτές.

» Έχουμε ένα σύστημα το οποίο δεν διαβουλεύεται. Και παρατηρείται μια σημαντική αδυναμία του ελληνικού πολιτικού συστήματος να συνδιαμορφώσει τις ευρωπαϊκές πολιτικές, παρόλο που συχνά υπάρχει αυτή η δυνατότητα. Έτσι, στο τέλος οι ευρωπαϊκές πολιτικές έρχονται έτοιμες και εφαρμόζονται μηχανικά, χωρίς να είναι προσαρμοσμένες στις τοπικές πραγματικότητες. Αυτό με τη σειρά του γεννά άλλα προβλήματα και κυρίως άρνηση και δυσπιστία του κόσμου. Για όλα αυτά χρειάζονται data, τα οποία το ελληνικό κοινό δεν τα έχει. Η ενημέρωση θα πρέπει να γίνεται με απτά παραδείγματα και σε μικρή, τοπική κλίμακα.

» Οι πολιτικές της ΕΕ συνήθως μπορούν να ερμηνευτούν με διάφορους τρόπους. Δεν πρέπει να είμαστε ούτε εντελώς κατά, αλλά ούτε εντελώς υπέρ.

Υπάρχουν πιθανές διέξοδοι;

» Τα κινήματα κάποιες φορές πάσχουν από έλλειψη ενημέρωσης και γνώσεων. Ας πούμε, ένας από τους λόγους του ξεχαρβαλώματος της ΔΕΗ ήταν και η επιμονή της πλειοψηφίας των ανθρώπων της για τον λιγνίτη, κάτι για το οποίο είχαν την υποστήριξη των κινημάτων.

» Κυκλοφορούν αρκετά ψέματα γύρω από τα θέματα της ενέργειας, όπως π.χ. το αφήγημα ότι το υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) θα δώσει απάντηση στην ενεργειακή φτώχεια. Ως άνθρωποι των κινημάτων, ή ως επαγγελματίες σ’ αυτό τον τομέα, έχουμε ευθύνη. Στην Ιταλία και στην Ιρλανδία έβγαιναν πόρτα πόρτα ή στις παμπ για να ενημερώσουν. Όλο αυτό θέλει κόπο, αλλά μόνο έτσι μπορείς να δημιουργήσεις μια κοινωνία με γνώση, που να μην είναι ευάλωτη.

» Το μόνο αισιόδοξο σ’ αυτή την κατάσταση είναι οι ενεργειακές κοινότητες, οι οποίες σηματοδοτούν μια αλλαγή νοοτροπίας – κάτι δύσκολο βέβαια, καθώς κάτι τέτοιο σημαίνει ότι πρέπει να βγούμε από τη ζώνη ασφαλείας μας. Επίσης, δεν υπάρχει περίπτωση να διατεθούν κονδύλια σε κάτι όπως οι ενεργειακές κοινότητες, οι οποίες οδηγούν τον κόσμο ακριβώς έξω από την οικονομία του κέρδους. Ως πολίτες όμως πρέπει να κατανοήσουμε ότι ακόμη και αυτό το οικονομικό μοντέλο μπορεί να αποφέρει κέρδος μόνο βραχυπρόθεσμα. Μακροπρόθεσμα η αγνόηση ζητημάτων όπως η βιωσιμότητα δημιουργεί ζημίες παρά κέρδη, όπως έχει φανεί, για παράδειγμα, στις περιπτώσεις της υπεραλίευσης και του υπερτουρισμού.