Αερομεταφορές. Περιβαλλοντικά φιλικές αεροπορικές μεταφορές: απλά ένα όνειρο

Η συνηθισμένη μορφή πτήσεων αμφισβητείται όλο και περισσότερο για κλιματικούς λόγους: Μία μόνο πτήση μεγάλων αποστάσεων παράγει περισσότερες εκπομπές από ό,τι παράγουν πολλοί άνθρωποι σε έναν ολόκληρο χρόνο. Οι αερομεταφορές είναι ο τρόπος μεταφοράς με τις μεγαλύτερες κλιματικές επιπτώσεις, ενώ υπάρχει τεράστια ανισότητα ανάμεσα στο ποιος πετά και ποιος όχι.

Σύμφωνα με την εν λόγω βιομηχανία, η αεροπλοΐα είναι υπεύθυνη μόνο για το 2% των παγκόσμιων εκπομπών CO2. Ωστόσο, το ποσοστό αυτό παραλείπει πολλές βασικές παραμέτρους. Λόγω των εκπομπών που πραγματοποιούνται σε μεγάλα υψόμετρα, οι συνολικές επιπτώσεις είναι πολύ ισχυρότερες από ό,τι η επίδραση του CO2 από μόνη της και επηρεάζονται από το υψόμετρο, την απόσταση, την κηροζίνη και τον τύπο του αεροσκάφους. Εκτιμάται, επομένως, ότι η αερομεταφορές ευθύνονται για το 5-8% των παγκόσμιων επιπτώσεων στο κλίμα. Εάν δεν μετριαστούν, οι εκπομπές τους αναμένεται τουλάχιστον να διπλασιαστούν έως το 2050 και συνεπώς να απορροφήσουν έως και το ένα τέταρτο του παγκόσμιου προϋπολογισμού άνθρακα στο σενάριο της 1,5 ποσοστιαίας μονάδας.

Επιπλέον, σε σύγκριση με άλλους τομείς, αυτές οι εκπομπές παράγονται από ένα πολύ μικρό μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού: πάνω από το 80% του παγκόσμιου πληθυσμού δεν έχει ταξιδέψει ποτέ με αεροπλάνο. Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για αυτό: Ενώ άτομα με ευρωπαϊκά διαβατήρια μπορούν να ταξιδέψουν σε σχεδόν 190 χώρες χωρίς βίζα, ένας/μία πολίτης της Σομαλίας ή του Νεπάλ, για παράδειγμα, μπορεί να πετάξει σε λιγότερες από 40. Όμως, είναι κυρίως εισοδηματικές οι ανισότητες που οδηγούν σε αυτήν την αδικία. Συνολικά, το κορυφαίο 10% του παγκόσμιου εισοδήματος χρησιμοποιεί το 75% της ενέργειας των αεροπορικών μεταφορών. Σε απάντηση στην αυξανόμενη πίεση για μέτρα κατά της κλιματικής αλλαγής, ο οργανισμός αεροπορικών μεταφορών των Ηνωμένων Εθνών, ICAO (Διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας), ανακοίνωσε την πρόθεσή του να καταστήσει τη διεθνή αεροπλοΐα πιο πράσινη στο μέλλον. Ο στόχος είναι να μην αυξάνεται ο άνθρακας από το 2020 και μετά, όπως ορίζεται στο πρόγραμμα «CORSIA» (σύστημα αντιστάθμισης και μείωσης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα για τις διεθνείς αεροπορικές μεταφορές). Αυτό το πρόγραμμα αποτελείται από δύο βασικά στοιχεία: εκσυγχρονισμένες και αποτελεσματικές τεχνολογίες και λειτουργίες, και αντιστάθμιση του άνθρακα.

Χρησιμοποιώντας καλύτερη τεχνολογία στα νέα αεροσκάφη, η εν λόγω βιομηχανία στοχεύει σε κέρδη απόδοσης καυσίμου ύψους περίπου 1,5%. Δεδομένου ότι οι ετήσιοι ρυθμοί ανάπτυξης εκτιμώνται σε περίπου 4%, η εξοικονόμηση της απόδοσης είναι γενικά αμελητέα. Η αλλαγή πορείας στην τεχνολογία της αεροπορίας είναι αβέβαιη. Για παράδειγμα, δεν υπάρχει ακόμα βιώσιμη επιλογή για ηλεκτρικά εμπορικά τζετ, απλώς γιατί οι μπαταρίες ζυγίζουν πάρα πολύ. Μια προτεινόμενη λύση είναι, επομένως, η αλλαγή των καυσίμων: τα βιοκαύσιμα αυξάνονται, με το φοινικέλαιο να είναι η φθηνότερη και ευκολότερη επιλογή. Αυτό, ωστόσο, εγείρει το ζήτημα της ταχείας αποψίλωσης των δασών, της απώλειας βιοποικιλότητας και των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μια δεύτερη εναλλακτική λύση θα μπορούσε να είναι το συνθετικό καύσιμο, παραγόμενο από ηλεκτρική ενέργεια. Αν και αυτό είναι τεχνικά εφικτό, το ζήτημα είναι η προμήθεια ενέργειας: Εάν όλα τα αεροσκάφη που λειτουργούν σήμερα πετούσαν με συνθετικά καύσιμα, αυτό θα συνεπαγόταν την κατανάλωση περισσότερης ανανεώσιμης ηλεκτρικής ενέργειας από την υπάρχουσα στον κόσμο, μην αφήνοντας περιθώρια για χρήση σε άλλους τομείς.

Καθώς, λοιπόν, οι τεχνολογικές λύσεις είναι περιορισμένες, η αεροπορική βιομηχανία στρέφεται στην αντιστάθμιση των εκπομπών. Τέτοια έργα αποζημίωσης λαμβάνουν χώρα κυρίως στον Νότο, περιλαμβάνοντας για παράδειγμα έργα αναδάσωσης ή υδροηλεκτρικά φράγματα που υποτίθεται μειώνουν τις εκπομπές. Τα συστήματα αντιστάθμισης πολλές φορές επικρίνονται για το ενδεχόμενο να χρησιμεύσουν ως φτηνή «άδεια» για τη συνέχιση της ρύπανσης. Εκτός από το ότι συχνά υποβάλλονται σε παραπλανητικούς υπολογισμούς, πολλά αντισταθμιστικά έργα έχουν παράπλευρες επιπτώσεις, όπως αρπαγή γης και εκτοπισμό των τοπικών κοινοτήτων.

Δεδομένου ότι δεν διαφαίνονται λύσεις στον ορίζοντα για αποτελεσματικά πράσινες αερομεταφορές, περιβαλλοντικοί επιστήμονες και ολοένα και περισσότερα κινήματα πολιτών, όπως το παγκόσμιο δίκτυο «Stay Grounded», επισημαίνουν ότι ο μόνος τρόπος μείωσης των εκπομπών των αερομεταφορών είναι η μείωση της ίδιας της εναέριας κυκλοφορίας. Προτείνουν όρια για πτήσεις μικρών αποστάσεων, αναστολή σε έργα επέκτασης αεροδρομίων και εισφορές για συχνούς ταξιδιώτες, μέσω των οποίων θα επιτρέπεται μία πτήση χωρίς εισφορές κάθε δύο χρόνια, αλλά θα καθιστά τις υπόλοιπες πιο ακριβές. Βασική απαίτηση είναι να σταματήσουν τα ρυθμιστικά πλεονεκτήματα των αερομεταφορών σε σχέση με πιο βιώσιμες μορφές μεταφοράς και να εξαλειφθούν οι φορολογικές απαλλαγές τους: η κηροζίνη είναι το μόνο ορυκτό καύσιμο εκτός από το βαρύ πετρέλαιο των θαλάσσιων μεταφορών το οποίο δεν φορολογείται σε καμία χώρα σχεδόν, ενώ τα αεροπορικά εισιτήρια εξαιρούνται από τον φόρο προστιθέμενης αξίας. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση μόνο, οι απώλειες κρατικών εσόδων λόγω αυτών των αεροπορικών επιδοτήσεων ανέρχονται σε 30 έως 40 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως.

Αυτό δεν περιλαμβάνει τα δισεκατομμύρια ευρώ που δόθηκαν για την ανάκαμψη της εν λόγω βιομηχανίας μετά την κρίση της Covid-19: Χρήματα τα οποία δίνονται από τους φορολογούμενους, χωρίς να έχουν συσχετιστεί με σημαντικές περιβαλλοντικές ή κοινωνικές προϋποθέσεις. Επιπλέον, η εξασφάλιση θέσεων εργασίας σε αυτές τις περιόδους κρίσης έχει υπάρξει βασικός στόχος των εργαζόμενων, των συνδικάτων και των ΜΚΟ. Αλλά το ερώτημα είναι εάν και πώς θα μπορούσαν οι θέσεις εργασίας στις αερομεταφορές να μεταφερθούν προς περιβαλλοντικά φιλικούς τομείς μεταφορών, όπως τα τρένα και οι δημόσιες συγκοινωνίες. Αυτή η απαίτηση για μια δίκαιη μετάβαση κερδίζει περισσότερο έδαφος τώρα που η επιστροφή στην κανονικότητα των πτήσεων θα πάρει χρόνο –κανονικότητα για την πλούσια παγκόσμια μειονότητα τουλάχιστον, η οποία αμφισβητείται όλο και περισσότερο.

Το παρόν άρθρο αποτελεί κεφάλαιο του τόμου «Ο Άτλας της Ευρωπαϊκής Κινητικότητας», Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ, Γραφείο Θεσσαλονίκης, Ελλάδα. Διαβάστε ή κατεβάστε δωρεάν όλη την έκδοση εδώ.