ΕΚΔΗΛΩΣΗ
Ο Αώος (στα αλβανικά Vjosa), με συνολικό μήκος 260 χλμ., είναι ένας από τους τελευταίους ποταμούς ελεύθερης ροής στην Ευρώπη. Πηγάζει από τη Βόρεια Πίνδο, πάνω από το Μέτσοβο, διασχίζει το ελληνικό έδαφος για 70 χλμ., στη συνέχεια εισέρχεται στην Αλβανία και έπειτα από άλλα 190 χλμ. εκβάλλει στην Αδριατική θάλασσα, πάνω από τον Αυλώνα. Τα ποικίλα θέματα που σχετίζονται με την προστασία αυτού του μοναδικού πόρου αναδείχθηκαν στην εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2022, στις 18:30, στο Πνευματικό Κέντρο Δήμου Ιωαννιτών.
Η εκδήλωση είχε διπλό χαρακτήρα:
Το πρώτο μέρος περιελάμβανε μια ανοιχτή συζήτηση με τίτλο: «Αώος/Vjosa: προασπίζοντας την περιβαλλοντική μας κληρονομιά», και ήταν μια συνδιοργάνωση της Πίνδος Περιβαλλοντική, του Μεσογειακού Ινστιτούτου για τη Φύση και τον Άνθρωπο (MedINA) και του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ, Γραφείο Θεσσαλονίκης – Ελλάδα.
Το δεύτερο μέρος ήταν μια παράσταση σύγχρονου χορού με τίτλο «Actus for Vjosa», από την ομάδα «was bleibt kollektiv | Gentian Doda», σε παραγγελία και συμπαραγωγή του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ, Γραφείο Τιράνων, και με την υποστήριξη των οργανώσεων Riverwatch, Euronatur, Eco Albania, καθώς και της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Αλβανία και της Πρεσβείας της Γερμανίας στα Τίρανα.
Η ανοιχτή συζήτηση
Στη σύντομη εισαγωγή του ο συντονιστής της συζήτησης Μιχάλης Γουδής, διευθυντής του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ, Γραφείο Θεσσαλονίκης, υπενθύμισε ότι ο Αώος ανήκει στην «μπλε καρδιά της Ευρώπης», όπως είναι γνωστό το δίκτυο των βαλκανικών ποταμών που ακόμα ρέουν ελεύθεροι. Επεσήμανε ότι αυτός ο μεγάλης σημασίας για τη φύση και τον άνθρωπο ευρωπαϊκός πόρος απειλείται από την κατασκευή υδροηλεκτρικών φραγμάτων και άλλων έργων, που θα μετατρέψουν τη λεκάνη απορροής του σε μια σειρά από τεχνητές λίμνες. Ο τρόπος να διασφαλιστεί η ελεύθερη ροή και ο μοναδικός χαρακτήρας του είναι να προστατευθεί θεσμικά τόσο σε Ελλάδα όσο και σε Αλβανία, κι αυτό μπορεί να γίνει μέσα από την πίεση επιστημονικών οργανώσεων, τοπικών κοινοτήτων και γενικότερα της κοινωνίας των πολιτών.
Η βιολόγος και υπεύθυνη προγραμμάτων της Πίνδος Περιβαλλοντική Τόνια Γαλάνη επεσήμανε ότι καθώς ο Αώος ρέει ελεύθερος, δημιουργεί μαιάνδρους και μικρο-ενδιαιτήματα, αλλού με στάσιμα και αλλού με ρέοντα νερά. Σ’ αυτούς τους διαφορετικούς οικοτόπους μπορούν να διαβιούν πολλά και διαφορετικά είδη, από έντομα και ψάρια έως πουλιά και θηλαστικά, όπως χαρακτηριστικά είναι οι βίδρες, με αποτέλεσμα η περιοχή να παρουσιάζει ένα πολύ καλό επίπεδο βιοποικιλότητας. Η κατασκευή φραγμάτων –είτε αυτά είναι μικρά είτε μεγάλα– θα έχει ως συνέπεια να σταματήσει η φυσική ροή των νερών και των ιζημάτων που αυτό μεταφέρει, ή να εμποδιστεί η ελεύθερη κίνηση των ψαριών. Αυτό πρόκειται να θέσει σε κίνδυνο την ύπαρξη ορισμένων ζωικών ειδών. Οι άνθρωποι επίσης αναμένεται να επηρεαστούν. Αν, για παράδειγμα, γίνει φράγμα πριν τη Βοβούσα, το ποτάμι που περνάει μέσα από το χωριό δεν θα είναι πια το ίδιο. «Το θέμα», όπως τόνισε, «είναι αν θέλουμε να παραδώσουμε κάτι καλύτερο ή κάτι χειρότερο στις επόμενες γενιές. Εμείς οπωσδήποτε θέλουμε να παραδώσουμε τον Αώο καλύτερο».
Η Πίνδος Περιβαλλοντική είναι Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία με έδρα τα Ιωάννινα και καταστατικούς σκοπούς τη διαμόρφωση ενός νέου κοινωνικού ήθους και την καλλιέργεια ενός σύγχρονου ουμανιστικού πνεύματος, που σέβεται τη φύση, προασπίζει το περιβάλλον και υπερασπίζεται τις ανθρώπινες αξίες. Η Πίνδος Περιβαλλοντική δραστηριοποιείται τοπικά στην περιοχή της Πίνδου και έχει διατελέσει βασικός εταίρος του έργου «Το Οικομουσείο του Ποταμού Αώου», ενώ σήμερα είναι βασικός εταίρος του έργου «Αώος/Vjosa: Σώζοντας τον τελευταίο ποταμό ελεύθερης ροής στην Ευρώπη», με κύριες αρμοδιότητες την επιστημονική παρακολούθηση της βιοποικιλότητας και της ιχθυοπανίδας που απαντάται στον ποταμό και της συμπερίληψης των τοπικών κοινωνιών σε δράσεις ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης.
Παίρνοντας τη σκυτάλη η Αλεξάνδρα Παππά, συντονίστρια του έργου της MedINA «Σώζοντας έναν από τους τελευταίους ποταμούς ελεύθερης ροής στην Ευρώπη: Αώος/Vjosa», είπε ότι, προκειμένου να διατηρηθεί όλος αυτός ο πλούτος, ο ποταμός πρέπει να προστατευθεί θεσμικά – και στις δύο πλευρές των συνόρων. Όπως εξήγησε, στην Αλβανία όλο το ποτάμι είναι χαρακτηρισμένο ως «φυσικό πάρκο», μια σχετικά χαμηλή κατηγορία προστασίας σύμφωνα με το αλβανικό δίκαιο. Ωστόσο η αλβανική κυβέρνηση, συμβουλευόμενη μια επιτροπή 30 επιστημόνων από όλο τον κόσμο, πρόκειται πολύ σύντομα –αυτές τις μέρες– να αναβαθμίσει σημαντικά την προστασία αναγορεύοντας όλη τη λεκάνη απορροής του Αώου σε «εθνικό πάρκο». Και βέβαια προστασία δεν σημαίνει ότι σταματά κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα... Στην Ελλάδα κινήσεις προστασίας γίνονται ήδη από το 1975. Αυτή τη στιγμή τα 2/3 του Αώου βρίσκονται μέσα στο Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου, αλλά το υπόλοιπο 1/3, από το πέτρινο γεφύρι της Κόνιτσας ως τα ελληνοαλβανικά σύνορα, δεν βρίσκεται σε κανένα καθεστώς προστασίας. Ωστόσο υπάρχει τεκμηρίωση και επαρκής αιτιολόγηση για τους λόγους που πρέπει να προστατευθεί και αυτό το κομμάτι. Στην όποια διαβούλευση δεν πρέπει να πάρουν μέρος μόνο οργανώσεις και φορείς, αλλά και μεμονωμένοι πολίτες, οι οποίοι μέχρι τώρα δυστυχώς δεν συμμετέχουν πολύ ενεργά. Οι πολίτες όμως και οι τοπικές κοινωνίες μπορούν να διεκδικήσουν προστασία για αυτά που τους αφορούν και «δεν πρέπει να σταματήσουν να αγωνίζονται ώστε να παραμείνει ο Αώος ελεύθερος, γάργαρος και ορμητικός».
Το Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Άνθρωπο (Mediterranean Institute for Nature and Anthropos - MedINA) ιδρύθηκε το 2003 και είναι Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία με έδρα την Αθήνα. Ως καταστατικούς σκοπούς έχει την προστασία της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, την προαγωγή της σχέσης ανθρώπου και φύσης και την προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης. Το MedINA δραστηριοποιείται στην περιοχή της Ηπείρου τα τελευταία 15 χρόνια, ενώ στην περιοχή του ποταμού Αώου από το 2012, όταν υλοποίησε το διακρατικό έργο Interreg «Το Οικομουσείο του Ποταμού Αώου», που συγχρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση και από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Διασυνοριακού Προγράμματος ΙΡΑ «Ελλάδα-Αλβανία 2007-2013». Στόχο είχε την ανάδειξη, προβολή και προστασία αυτής της πλούσιας πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς στην ευρύτερη περιοχή της λεκάνης απορροής του ποταμού, από τις πηγές του στην Ελλάδα μέχρι τις εκβολές του στην Αλβανία. Από το 2017, είναι ο ένας εκ των δύο βασικών Ελλήνων εταίρων του, επίσης, διακρατικού έργου «Αώος/Vjosa: Σώζοντας τον τελευταίο ποταμό ελεύθερης ροής στην Ευρώπη», που χρηματοδοτείται από το Ελβετικό Ίδρυμα MAVA. Το συγκεκριμένο έργο έχει ως στόχο την προώθηση της διασυνοριακής σημασίας και περιβαλλοντικής προστασίας μέσα από τον χαρακτηρισμό του ποταμού Αώου/Vjosa ως διασυνοριακής προστατευόμενης περιοχής που θα αποτελέσει το πρώτο Διασυνοριακό Πάρκο Άγριου Ποταμού στην Ευρώπη.
Ο Δημήτρης Δρούγιας, εκπρόσωπος της κίνησης πολιτών για την προστασία του Αώου ποταμού «Protect Aoos», μίλησε για την εμπειρία από το κίνημα που εκπροσωπεί. «Τη δεκαετία του 1990 ξεκίνησε συζήτηση για φράγματα και για άλλες παρεμβάσεις στο πάρκο της Βάλια Κάλντα, οι οποίες δεν προχώρησαν. Αλλά το 2012 εμφανίστηκε ξανά ένα θέμα σχετικά με εκτροπή των νερών με σκοπό τον εμπλουτισμό της λίμνης των Ιωαννίνων. Τότε δημιουργήθηκε και η κίνησή μας. Είχαμε μια μικρή νίκη, γιατί η κατασκευή του φράγματος ακυρώθηκε, αλλά κάποια πράγματα συνεχώς επανέρχονται στη συζήτηση. Αυτό μας προβληματίζει, γιατί όταν αυτό γίνεται για τα πάρκα που βρίσκονται σε καθεστώς προστασίας, φανταστείτε τι γίνεται στους ποταμούς εκτός τέτοιων πάρκων. Πάντως μας χαροποιεί ότι γίνεται λόγος για ένα κοινό διακρατικό πάρκο και πρέπει να αναγνωρίσω ότι οι γείτονες Αλβανοί ενδιαφέρονται περισσότερο. Ο Αώος πρέπει να μείνει ελεύθερος και να συμβιώσει με εκείνους τους ανθρώπους με τους οποίους έτσι κι αλλιώς τόσα χρόνια έχει ταυτιστεί – όπως στη Βοβούσα. Προστασία δεν σημαίνει ότι δεν θα υπάρχουν άνθρωποι».
Ερωτήσεις και τοποθετήσεις
Έπειτα από αυτόν τον πρώτο γύρο εισηγήσεων τον λόγο πήρε το κοινό σε μια ζωηρή συζήτηση με ερωτήσεις, τοποθετήσεις και κατάθεση προσωπικών εμπειριών, δείγμα ότι το θέμα κάθε άλλο παρά αδιάφορο είναι για την τοπική κοινωνία.
Μια πρώτη ομάδα ερωτήσεων ανέδειξε το θέμα της βελτίωσης του ποταμού κοντά στις πηγές του, όπου βρίσκεται και η μοναδική ανθρώπινη παρέμβαση. Πρόκειται για το μεγάλο φράγμα των πηγών του Αώου, από όπου προέρχεται το 1/3 όλου του ρεύματος που παράγεται στην Ελλάδα από υδροηλεκτρικά εργοστάσια. Όπως αναφέρθηκε λοιπόν από τους τρεις ομιλητές, τα πρώτα χιλιόμετρα του Αώου μετά το φράγμα των πηγών είναι ένα κομμάτι εντελώς ξερό, μέχρι να αρχίσουν να γεμίζουν την κοίτη του τα διάφορα ρέματα και κυρίως το Αρκουδόρεμα. Αυτό συμβαίνει επειδή το φράγμα είναι εντελώς κλειστό προς την πλευρά αυτή και δεν διαθέτει τη λεγόμενη «οικολογική παροχή», ένα σύστημα δηλαδή με το οποίο το 30% του νερού γυρνά πίσω στο ποτάμι από το οποίο προέρχεται. Η οικολογική παροχή είναι θεσμοθετημένη για τα φράγματα και οι περιβαλλοντικές οργανώσεις της περιοχής ζητούν την εφαρμογή της. Το βασικό πρόβλημα είναι ότι, σύμφωνα με τον ελληνικό νόμο, η μη ύπαρξη οικολογικής παροχής δεν θεωρείται παράνομη, επειδή όταν η Ελλάδα ενσωμάτωσε τη σχετική οδηγία, το έκανε μόνο για τα μικρά υδροηλεκτρικά και εξαίρεσε μόνη της τα μεγάλα έργα όπως το συγκεκριμένο. Και επειδή με τη νέα νομοθεσία η ανανέωση της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων γίνεται κάθε 10-15 χρόνια, η σχετική διάταξη είναι πολύ δύσκολο να προσβληθεί στο μεσοδιάστημα. Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι η τωρινή κατασκευή δεν έχει καν τις προδιαγραφές για να λειτουργήσει η οικολογική παροχή. Παρ’ όλα αυτά, εκπονούνται μελέτες για την τεκμηρίωση του θέματος και στη συνέχεια θα τεθούν υπ’ όψιν της ΔΕΗ.
|
|
|
|
Μια άλλη ερώτηση είχε να κάνει με τη συμμετοχή των πολιτών στη διαβούλευση και με την πικρή διαπίστωση ότι ένας πολίτης δεν μπορεί να κάνει πολλά για αυτά τα θέματα, από τη στιγμή που δεν εισακούγονται ούτε καν οργανώσεις και φορείς, και οι σχετικές προσφυγές συνεχώς απορρίπτονται από το Συμβούλιο της Επικρατείας. Η Αλεξάνδρα Παππά ωστόσο έφερε δύο χαρακτηριστικά και ελπιδοφόρα παραδείγματα: το ένα από τα Άγραφα, όπου 2.000 και πλέον σχόλια από μεμονωμένους πολίτες κατόρθωσαν να σταματήσουν τη διεξαγωγή ενός πρότζεκτ που θα έβλαπτε το περιβάλλον της περιοχής, και το άλλο από τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, όπου 200 οργανώσεις αλλά και πάρα πολλοί πολίτες μέσα από τη διεθνοποίηση ενός τοπικού θέματος κατάφεραν να σταματήσει η δίωξη δύο ακτιβιστριών που αγωνίζονταν να μην κατασκευαστεί ένα φράγμα στο χωριό τους. «Δεν είναι εύκολος δρόμος, αλλά αν επιμείνουμε μπορεί κάτι να γίνει, η συμμετοχή του κοινού είναι πράγματι πολύ σημαντική», κατέληξε, ενώ ο Μιχάλης Γουδής υπενθύμισε μία από τις πιο διάσημες φράσεις του σπουδαίου συγγραφέα Χάινριχ Μπελ: «Το να παρεμβαίνουμε στα κοινά είναι ο μόνος τρόπος να διατηρήσουμε την επαφή με την πραγματικότητα».
Για το τέλος ο συντονιστής κράτησε μια τυπική ερώτηση που γίνεται σε ανθρώπους οι οποίοι αγωνίζονται για περιβαλλοντικά θέματα: «Τι απαντάτε στο ότι δεν θέλετε να γίνει τίποτα; Τι προτείνετε;». Η Τόνια Γαλάνη επισήμανε ότι καταρχήν δεν έχουμε κάνει πολλά, ώστε οι πόλεις να είναι ενεργειακά αυτάρκεις μέσα από άλλες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας κι έτσι να μη χρειάζεται οι ποταμοί να επιβαρύνονται με τόσα υδροηλεκτρικά έργα. Όπως τόνισε, οι ανεμογεννήτριες θα μπορούσαν να εγκατασταθούν δίπλα σε ήδη υπάρχουσες δομές, π.χ. δρόμους, αλλά ακόμη και σε κάποιες φυσικές περιοχές όπου δεν θα έχουν ιδιαίτερες επιπτώσεις – αλλά όχι σε όλες τις φυσικές περιοχές, ιδίως εκεί όπου υπάρχουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, στην ορνιθοπανίδα και στο τοπίο. Η Αλεξάνδρα Παππά αναφέρθηκε στην πριμοδότηση των διακρατικών συνεργασιών εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και είπε ότι τώρα που η Αλβανία προχωρά με ταχύ βήμα στη δημιουργία εθνικού πάρκου, είναι ευκαιρία όλη η περιοχή του Αώου να γίνει ένα διακρατικό πάρκο προστασίας, που θα είναι το μοναδικό της Ευρώπης – γιατί το οικοσύστημα είναι ένα, δεν σταματά στα σύνορα. Τέλος, ο Δημήτρης Δρούγιας είπε πως «ο σχεδιασμός πρέπει να είναι επιστημονικός, όχι πολιτικός ούτε οικονομικός. Σ’ αυτό θα είμαστε πάντα αντίθετοι!».
Η παράσταση
Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε η παράσταση «Actus for Vjosa», η οποία αντλεί έμπνευση από τον ποταμό Αώο και είναι αφιερωμένη εξ ολοκλήρου σ’ αυτόν. Μέσα από την οικουμενική γλώσσα του χορού ο Αλβανός χορογράφος Gentian Doda και οι δέκα χορευτές και χορεύτριες από όλο τον κόσμο, μέσα σε ένα ηχητικό τοπίο του Çezar Aliaj βασισμένο σε μουσική του Johann Sebastian Bach, μας θύμισαν ότι οι άνθρωποι επηρεάζουμε τη φύση και επηρεαζόμαστε από αυτή.
|
|
|
|
Μέσα από αυτή την καλλιτεχνική δημιουργία και τη σωματική κίνηση, που είναι ο πιο φυσικός τρόπος επικοινωνίας, η χορευτική ομάδα κάνει μια προειδοποίηση για τη διακοπή της σχέσης του ανθρώπου με τον φυσικό κόσμο και προσπαθεί να μας ευαισθητοποιήσει σχετικά με το «ανήκειν» στη φύση. Έπειτα από δύο επιτυχημένες sold out παραστάσεις στα Τίρανα, στο κτίριο του Εθνικού Θεάτρου Όπερας και Μπαλέτου, στις 24 και 25 Οκτωβρίου, το «Actus for Vjosa» ολοκλήρωσε προς το παρόν τον κύκλο του στα Ιωάννινα αποσπώντας το θερμό και παρατεταμένο χειροκρότημα του κοινού.
|
|
|
|
"Actus for Vjosa"
Χορογραφία: Gentian Doda
Μουσική σύνθεση: Çezar Aliaj
Κοστούμια: Ardi Asllani (βασισμένα σε πρωτότυπο σχέδιο του Fritz Masten)
Χορευτές: Barbara Minacori, Cristina Riazuelo, Emiliana Battista, Lilla Jenei, Mado Dallery, Rosella Pellicciotti, Eltion Merja, Fjorald Doci, Francisco Lorenzo, Julien Klopfenstein
Παραγωγή: was bleibt kollektiv | Gentian Doda
Παραγγελία-Συμπαραγωγή: Heinrich Böll Stiftung Tirana
Με την υποστήριξη: Riverwatch, EuroNatur, Eco Albania, Αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Αλβανία, Πρεσβεία της Γερμανίας στα Τίρανα