Εισαγωγικό σημείωμα, Όλγα Δρόσου
Ο Χάινριχ Μπελ διαμόρφωσε καθοριστικά την εικόνα της πατρίδας του, της μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, τόσο ηθικά επιβαρυμένης χώρας, την οποία σχημάτισε η νέα γενιά εντός και εκτός της Γερμανίας. Ήταν ένας λαϊκός συγγραφέας, ο οποίος με την απλή και λιτή γλώσσα του βρήκε πρόσβαση στους ανθρώπους, που διαβάστηκε και ακούστηκε εντός και εκτός της πατρίδας του. Αυτή η επικοινωνία με τους ανθρώπους ήταν γι΄αυτόν και το πιο σημαντικό.
Ότι είχε να πει όμως, δεν ήταν δημοφιλές. Η οξεία ειρωνεία τoυ και η ηθική του ακεραιότητα τον ξεχώριζαν από τους πολλούς. Τον κατέταξαν στη λεγόμενη «λογοτεχνία της ώρας μηδέν», αν και δεν ανταποκρινόταν σε αυτό που πίστευε. Μίλησε και έγραψε ακριβώς πώς δεν υπήρξε καμιά ώρα μηδέν. Η απελευθέρωση από την ναζιστική δικτατορία, στα μάτια του, δεν σήμανε μια νέα αρχή για την γερμανική κοινωνία. Το αντίθετο μάλιστα. Ο Μπελ έβλεπε πάρα πολλές συνέχειες σε παλιές νοοτροπίες. Με το να υπενθυμίζει το έγκλημα και την ενοχή αντιτάχτηκε στην λήθη, στην σκιά της οποίας εξακολουθούσε να ζει ο αυταρχισμός, η απανθρωπεία και ο συντηρητισμός της νεαρής δημοκρατίας. Από την εμπειρία του πολέμου και των εγκλημάτων των Ναζί κατέληξε στο συμπέρασμα “Ποτέ ξανά, ποτέ πια ξανά”. Έτσι ο συγγραφέας Χάινριχ Μπελ ήταν πάντα και πολιτικός ακτιβιστής.
Εδώ συνίσταται η σπάνια ηθική του ακεραιότητα ως καλλιτέχνης, ως διαδηλωτής, ως διανοούμενος της δημόσια ζωής.
Αναμίχθηκε ενεργά, λόγω και έργω, συμμετέχοντας ως και σε καθιστικούς αποκλεισμούς μπροστά σε αμερικανικά στρατόπεδα. Προερχόμενος από μια παράδοση του αριστερού, αντικληρικού καθολικισμού, που έιναι χαρακτηριστικός στη περιοχή που έζησε, την Ρηνανία, αντστάθηκε στην παλινόρθωση του ακραίου συντηρητισμού και επέβαλε με την πολιτική του ο καγγελάριος της Δυτικής Γερμανίας Αντενάουερ. Με την ενεργή συμμετοχή στα κινήματα ενάντια στον επανεξοπλισμό και την εισδοχή της Δυτικής Γερμανίας στο ΝΑΤΟ, καθώς και αργότερα κατά του ατομικού εξοπλισμού της Γερμανίας εξελίχθηκε στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’80 σε ηγετική προσωπικότητα του γερμανικού κινήματος ειρήνης.
Από τη δεκαετία του 1950 ο Χάινριχ Μπελ αρνιόταν να συμμεριστεί τη λογική του ψυχρού πολέμου, και τη διαίρεση της Ευρώπης σε Δυτικό και Ανατολικό στρατόπεδο. Ο ορίζοντάς του ήταν πάντα ολόκληρη η Ευρώπη. Τό όραμα του αυτό, που έγινε παργματικότητα με την πτώση του τοίχους του Βερολίνου και την επανένωση των δύο Γερμανιών το 1989, δεν πρόλαβε να το ζήσει. Όσο ζούσε όμως, δεν έπαυε να εκφράζει ανοιχτά τις διαφωνίες του και να υπερασπίζεται τους αντιρρησίες, κυρίως αυτών που ζούσαν στις χώρες της σοβιετικής επιρροής. Για αυτή του τη στάση, χλευάστηκε, δέχτηκε επιθέσεις και συκοφαντίες, ιδιαίτερα από τον κίτρινο τύπο της πατρίδας του.
Και όμως με την επιμονή του και την σεμνότητά του κατάφερε να αγγίξει και να συγκινήσει τους ανθρώπους – σαν στρατευμένος συγγραφέας και ανταποκρινόμενος στις ηθικές απαιτήσεις της εποχής του.
Το ότι τιμήθηκε στην Ευρώπη ως εκπρόσωπος μιας καλύτερης, δημοκρατικής, οικολογικά υπεύθυνης Γερμανίας, ήταν η αιτία που τον εκτίμησαν και οι συμπατριώτες του οι Γερμανοί, αν και παρέμεινε ανάμεσά τους πάντα ένας αντιρρησίας. Όταν το 1972 έλαβε το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας, εκτός από τους λογοτεχνικούς, την απόφαση βάραιναν αποφασιστικά και ηθικοί και πολιτικοί λόγοι. Η βράβευσή του ακολούθησε την απονομή του Νόμπελ Ειρήνης στον ομοσπονδιακό Καγκελάριο Βίλλυ Μπραντ το 1971. Ο Μπραντ και ο Μπελ εμφανίστηκαν μαζί στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη σαν μάρτυρες της ελπίδας για το τέλος του ψυχρού πολέμου, της χαλάρωσης της έντασης Δύσης-Ανατολής και της επανεισδοχής της Γερμανίας στον κύκλο των πολιτισμένων Εθνών σε μια ενωμένη στο μέλλον Ευρώπη. Αυτή η ελπίδα μέχρι σήμερα μόνο κατά ένα μέρος εκπληρώθηκε και τίθεται σε κίνδυνο με πόλεμους στα εξωτερικά της σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και με διασπαστικές και ηγεμονικές τάσεις στο εσωτερικό της. Ο Χάινριχ Μπελ θα συνέχιζε να επιμένει στην εκπλήρωση αυτής της ιδέας.
Το 2017 γιορτάζουμε τα 100 χρόνια από την γέννησή του. Το Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ είναι περήφανο που φέρει το όνομά του. Επέλεξε – ιδιαίτερα σε ότι αφορά την δουλειά του στο εξωτερικό – την ρήση του Μπελ: “Η παρέμβαση είναι η μοναδική δυνατότητα να παραμείνουμε ρεαλιστές”. Χαιρόμαστε που παρουσιάζουμε στις Ελληνίδες αναγνώστριες και στους Έλληνες αναγνώστες σε πρώτη μετάφραση από τον Ιωάννη Πήττα μία επιλογή από 18 σύντομες ιστορίες της πρώτης περιόδου του Χάινριχ Μπελ για να θυμηθούμε έτσι τον μεγάλο συγγραφεα και ψηλού ηθικού ανάστηματος Ευρωπαίο πολίτη.