ΑΡΘΡΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ
Βρισκόμαστε στο 2020. Σύμφωνα με έρευνα που διενεργήθηκε για λογαριασμό του WWF Ελλάς, εκτιμάται ότι η Ελλάδα παράγει σήμερα περίπου 700.000 τόνους πλαστικών απορριμμάτων ετησίως. Αλλιώς: 68 κιλά πλαστικών ανά κάτοικο. Μόνο το 8%-10% του συνόλου των πλαστικών απορριμμάτων ανακυκλώνεται, εξαιτίας των προβληματικών ιδιοτήτων των υλικών, των χαμηλών ποσοστών διαλογής, των δυσκολιών στην ανάκτηση των πλαστικών από μικτά ρεύματα απορριμμάτων και των περιορισμένων υποδομών ανακύκλωσης. Το μεγαλύτερο μέρος των πλαστικών καταλήγει σε χωματερές.
Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, κάθε χρόνο διαρρέουν στο περιβάλλον της χώρας σχεδόν 40.000 τόνοι πλαστικών απορριμμάτων. Από αυτά 11.500 τόνοι καταλήγουν στις ελληνικές θάλασσες. Είναι σαν να ρίχνουμε κάθε μέρα στη θάλασσα περισσότερα από 1,2 εκατομμύρια μεγάλα πλαστικά μπουκάλια νερού. Η ελληνική οικονομία εκτιμάται ότι χάνει περίπου 26 εκατ. ευρώ ετησίως εξαιτίας της πλαστικής ρύπανσης, που επηρεάζει την τουριστική, τη ναυτιλιακή αλλά και την αλιευτική δραστηριότητα.
Το σύστημα παραγωγής, χρήσης και τελικής διάθεσης των πλαστικών στην Ελλάδα διέπεται από αδιαφάνεια και αναποτελεσματικότητα. Τα συστήματα διευρυμένης ευθύνης του παραγωγού για τη διαχείριση των πλαστικών συσκευασιών δεν λειτουργούν αποτελεσματικά. Οι επιχειρήσεις που παράγουν, διακινούν ή χρησιμοποιούν πλαστικές συσκευασίες πληρώνουν σήμερα ελάχιστα για την κατοπινή διαχείρισή τους ως αποβλήτων.
Τα πλαστικά που ανακυκλώνονται με μεγαλύτερη ευκολία (πχ. φιάλες PET) έχουν την ίδια χρέωση με πλαστικά που είναι σχεδόν αδύνατο να ανακυκλωθούν (πχ. λεπτή μεμβράνη τροφίμων, μαύρα δοχεία). Η εισφοροδιαφυγή μεταξύ των υπόχρεων παραγωγών, δηλαδή η παράνομη διάθεση πλαστικών συσκευασιών στην αγορά χωρίς να καταβάλλονται τέλη, είναι πολύ μεγάλη και πιθανώς ξεπερνά το 40%. Σήμερα δεν υπάρχουν στην Ελλάδα προγράμματα ανάκτησης για πλαστικά απορρίμματα εκτός συσκευασίας. Για τα πλαστικά συσκευασίας η συλλογή γίνεται μαζί με άλλα υλικά, ενώ δυνατότητα διαλογής στην πηγή δεν έχει δοθεί σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού της χώρας. Επιπρόσθετα, ακόμα και σήμερα, δεν υπάρχουν αξιόπιστα δεδομένα για την ακριβή ποσότητα πλαστικών που διακινούνται στην αγορά και καταλήγουν έπειτα απόβλητα. Πρόκειται αναμφίβολα για μια ιδιαίτερα προβληματική κατάσταση.
Ο Άτλας του Πλαστικού φιλοδοξεί να ενημερώσει σωστά όποιον/α ενδιαφέρεται να αποτελέσει μέρος στην λύση του πλαστικού προβλήματος, παρέχοντας με συνοπτικό και εύληπτο τρόπο πληροφορίες σχετικά με τις επιπτώσεις που έχει η συγκεκριμένη μορφή ρύπανσης.
Κατέβασέ τον δωρεάν από εδώ
Τον Οκτώβριο του 2020, η Ελλάδα ενσωμάτωσε στο εθνικό δίκαιο (ν. 4736/2020 - ΦΕΚ 200/Α’/20.10.2020) την Οδηγία (ΕΕ) 2019/904 για τα πλαστικά μιας χρήσης. Μια σειρά από προβλέψεις, όπως η χωριστή διαλογή για πλαστικές φιάλες ποτών, η θέσπιση εισφοράς για πλαστικά κύπελα και σκεύη τροφίμων, η εφαρμογή νέων συστημάτων διευρυμένης ευθύνης παραγωγού για αλιευτικά εργαλεία, μαντιλάκια, αποτσίγαρα κ.ά., θα αρχίσουν να εφαρμόζονται σταδιακά από τον Ιούλιο του 2021 με στόχο τον περιορισμό της πλαστικής ρύπανσης. Η έγκαιρη ενσωμάτωση της Οδηγίας είναι αναμφίβολα θετική εξέλιξη, που όμως από μόνη της δεν πρόκειται να αντιστρέψει το κύμα των πλαστικών. Ιδιαίτερα αν λάβουμε υπόψη ότι με το νέο Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ), που δημοσιεύτηκε τον Σεπτέμβριο του 2020 (ΦΕΚ 185/ Α΄/29.09.2020), δίνονται κίνητρα για την καύση των πλαστικών απορριμμάτων, εις βάρος των μέτρων περιορισμού της χρήσης.
Σήμερα, θα πρέπει να καταβληθεί τιτάνια προσπάθεια για να αντιστραφεί το αρνητικό κλίμα και να περιοριστούν αποτελεσματικά τα πολλά περιττά πλαστικά που κατακλύζουν την καθημερινότητά μας. Σε πολλούς τομείς διαπιστώνει κανείς σημαντικές ελλείψεις, οι οποίες συνοψίζονται στα εξής:
• Δεν έχει δοθεί η απαιτούμενη έμφαση στην πρόληψη που θα περιόριζε την παραγωγή πλαστικών απορριμμάτων. Λείπει η αντίληψη που θα προκρίνει την επιλογή της επανάχρησης και θα τη στηρίξει με οικονομικά κίνητρα.
• O οικολογικός σχεδιασμός προϊόντων και υπηρεσιών είναι ελλιπής. Η καθιέρωση προτύπων για τις πλαστικές συσκευασίες και για την διαφοροποίηση των εισφορών που πρέπει να πληρώνουν οι παραγωγοί ανάλογα με την ανακυ-
κλωσιμότητα ενός πλαστικού είδους πρέπει να βελτιωθεί.
• Το μέτρο Πληρώνω Όσο Πετάω (ΠΟΠ) έχει μείνει στάσιμο. Το ίδιο και τα κίνητρα ή αντικίνητρα για την πρόληψη και την αποτελεσματική διαλογή στην πηγή, με στόχο τον δραστικό περιορισμό των προς επεξεργασία απορριμμάτων.
• Αγνοείται η από το 2015 διατυπωμένη ευρωπαϊκή απαίτηση για στοχευμένα ή/και χωριστά ρεύματα συλλογής πλαστικών απορριμμάτων.
• Δεν έχει επιβληθεί τέλος στο παρθένο πλαστικό ώστε να αποτραπεί η αλόγιστη παραγωγή νέων πλαστικών συσκευασιών και προϊόντων.
• Λείπει χρονοδιάγραμμα για την οριστική κατάργηση της πλαστικής σακούλας μέσα στο 2021, χωρίς ημίμετρα όπως η επιβολή του αναποτελεσματικού τέλους των 7 λεπτών (+ΦΠΑ) ανά τεμάχιο.
• Λείπει η κατάλληλη σήμανση στα πλαστικά και γενικότερα στις συσκευασίες, ώστε να είναι σαφές στους πολίτες τι μπορεί να ανακυκλωθεί εύκολα ή δύσκολα και τι όχι, και να αποτελέσει ένα από τα κριτήρια επιλογής του καταναλωτή.
• Δεν υπάρχουν κίνητρα για τη δημιουργία συστημάτων επαναχρησιμοποίησης που θα λειτουργούν μέσω εγγυοδοσίας, ώστε να κάνουν αυτή τη επιλογή όσο το δυνατόν περισσότεροι.
• Λείπουν οι εθελοντικές συμφωνίες με επιχειρήσεις που επιθυμούν να προχωρήσουν ταχύτερα στην ενσωμάτωση καινοτόμων λύσεων, στη μείωση ή την αντικατάσταση των πλαστικών που χρησιμοποιούν.
• Λείπει ένας μηχανισμός διαφάνειας και ελέγχου για την καταπολέμηση των παρανομιών και των κακών πρακτικών στον πολύπαθο χώρο της διαχείρισης στερεών αποβλήτων.
• Λείπει η διαφάνεια στις μεγάλες εταιρίες παραγωγής και διάθεσης προϊόντων ευρείας κατανάλωσης, σχετικά με το ετήσιο πλαστικό τους αποτύπωμα και τους στόχους μείωσης με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα.
• Δήμοι και κλάδοι επιχειρήσεων είναι ελλιπώς καταρτισμένοι σχετικά με πρωτοβουλίες περιορισμού των πλαστικών και γενικότερα των απορριμμάτων και την ορθή διαχείριση των αποβλήτων που προκύπτουν.
• Δεν έχει δοθεί η απαραίτητη προσοχή στην αποτροπή της ρύπανσης από μικροπλαστικά, είτε με την απαγόρευση κυκλοφορίας κάποιων προϊόντων (π.χ. καλλυντικά με μικροσφαιρίδια πλαστικού, ρουχισμός με μικροΐνες), είτε με την εγκαθίδρυση αποτελεσματικότερων συστημά- των καθαρισμού των λυμάτων.
• Λείπει η ολοκληρωμένη και σωστή ενημέρωση της κοινωνίας για κάθε μέτρο ώστε να μην αντιμετωπίζεται το κοινωνικό σύνολο αποκλειστικά ως ο παθητικός αποδέκτης της εφαρμογής του αλλά ως ο βασικότερος συντελεστής για την επιτυχία κάθε προσπάθειας.
Τα τελευταία χρόνια το πρόβλημα της ρύπανσης από το πλαστικό τέθηκε στο επίκεντρο της περιβαλλοντικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πέρα από την υιοθέτηση ενός θεσμικού πλαισίου για την ολοκληρωμένη διαχείριση αποβλήτων και τη θέσπιση νομικά δεσμευτικών στόχων για την ανακύκλωση, κεντρικό ρόλο στην πολιτική της ΕΕ διαδραματίζει η πρόληψη ώστε να μη δημιουργούνται πλαστικά απορρίμματα, αλλά και η ευθύνη των παραγωγών και των εισαγωγέων πλαστικών συσκευασιών.
Υπάρχουν τόσο πολλά που πρέπει να πραγματοποιηθούν για να καταφέρει η Ελλάδα να γίνει μια χώρα πρωτοπόρος στον αγώνα κατά της πλαστικής ρύπανσης. Το χρονικό περιθώριο που έχουμε στη διάθεσή μας είναι μικρό. Όλες οι παραπάνω ελλείψεις πρέπει να αποκατασταθούν το αργότερο μέσα σε πέντε χρόνια από σήμερα. Αλλιώς, το 2030 θα μιλάμε απογοητευμένοι για μια ακόμη χαμένη ευκαιρία και θα στηλιτεύουμε την Ελλάδα σαν μια από τις τελευταίες χώρες της ΕΕ όπου τα πλαστικά μιας χρήσης ζουν, βασιλεύουν και εξακολουθούν να ρυπαίνουν τις θάλασσες, τα οικοσυστήματα και τον αέρα που αναπνέουμε.
Αποτελεί άρθρο αφιερώματος από τον Άτλαντα του Πλαστικού