Εστιάζοντας στο Σχέδιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Ενέργεια

ΑΡΘΡΟ

Το άρθρο αυτό εστιάζεται στην παραγωγή καθαρής ενέργειας και συγκεκριμένα στo Σχέδιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Ενέργεια και την επίδρασή του στα τοπικά οικοσυστήματα, στη βιοποικιλότητα και στις τοπικές κοινωνίες.

Sea waves break on wooden sea pier
Teaser Image Caption
Ανοίγοντας νέους ορίζοντες, αξιοποιώντας την ενέργεια των κυμάτων.

Η κλιματική κρίση αποτελεί απειλή επιβίωσης της ανθρωπότητας. Όσο εντείνονται οι συνέπειές της, τόσο γίνεται εμφανέστερος ο κίνδυνος να μείνουν στην άκρη ιδιαίτερα οι ασθενείς κοινωνικές ομάδες, για αυτό και είναι επιτακτική η έγκαιρη χάραξη νέας στρατηγικής με βασικό πυλώνα την αειφορία, ώστε να προστατευθεί ο πλανήτης, παρέχοντας ισόρροπη ανάπτυξη και ίσες ευκαιρίες, χωρίς αποκλεισμούς. Η Ευρώπη, σε αυτό το πλαίσιο, παρουσίασε στα τέλη του 2019 την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία1 , στοχεύοντας σε μηδενικές καθαρές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έως το 2050, δηλώνοντας ότι κανένας άνθρωπος και καμιά περιφέρεια δεν θα μένει στο περιθώριο2 .

Ακολουθώντας την Πράσινη Συμφωνία και ως συνέχεια αυτής, ανακοινώθηκε το σχέδιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Ενέργεια3 το οποίο προτείνει αύξηση της υπεράκτιας αιολικής ισχύος της Ευρώπης από το σημερινό επίπεδο των 12 GW στα 60 GW έως το 2030 και στα 300 GW έως το 2050, προσθέτοντας επιπλέον 40 GW ωκεάνιας ενέργειας και άλλων αναδυόμενων τεχνολογιών, όπως πλωτές εγκαταστάσεις αιολικής και ηλιακής ενέργειας έως το 20504 .

Με δεδομένο ότι στην Ελλάδα έχει ήδη εκδηλωθεί ενδιαφέρον από ομίλους για σχετικές υπεράκτιες επενδύσεις,  είναι καίριο ζήτημα ο σεβασμός των οικοσυστημάτων,5 ώστε ο στόχος για κλιματικά ουδέτερη Ευρώπη να μην έχει αρνητικό αντίκτυπο στη διατήρηση της βιοποικιλότητας, τόσο της χερσαίας όσο και της θαλάσσιας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ορίσει σχετικό πλαίσιο, το οποίο έχει δημοσιευθεί6 και είναι επιβεβλημένο να ακολουθηθεί και στη χώρα μας, χωρίς καμία καθυστέρηση.

Στην Ελλάδα υπάρχει η εμπειρία των αιολικών πάρκων, ως επί το πλείστον σε ορεινούς όγκους, τα οποία επέφεραν κοινωνικές αντιδράσεις. Η χωροθέτησή τους έγινε χωρίς την αναγκαία διαβούλευση και κυρίως χωρίς κανένα ουσιαστικό όφελος για τις περιοχές όπου εγκαταστάθηκαν. Επομένως, η ολιστική ανάλυση των υπαρχόντων δεδομένων είναι κρίσιμης σημασίας, ώστε η ενεργειακή μετάβαση να πραγματοποιηθεί με δίκαιο τρόπο, ελαχιστοποιώντας αφενός τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, αφετέρου την ενεργειακή ένδεια, ώστε οι πολίτες να γίνουν στην πράξη κοινωνοί της νέας ενεργειακής πραγματικότητας και όχι απλοί παρατηρητές.

Το υπεράκτιο αιολικό δυναμικό, η αξιοποίηση της ενέργειας των κυμάτων αλλά και των παλιρροιών, όπου συναντώνται, δεδομένης της μεγάλης ακτογραμμής της χώρας μας, αποτελεί πεδίο το οποίο απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή και σεβασμό. Μπορεί να μην είναι στην ξηρά, σε κάποιο αγροτεμάχιο ή βοσκότοπο, αλλά η αλυσίδα των οικοσυστημάτων είναι σαφές ότι επηρεάζει συνολικά τον πλανήτη και τους κατοίκους του, στο διηνεκές.

H επιστημονικά τεκμηριωμένη βέλτιστη χωροθέτηση αποτελεί σε κάθε περίπτωση καίριας σημασίας ζήτημα. Κρίσιμος είναι ο απόλυτος σεβασμός: α) των περιοχών Natura7 , β) των μεταναστευτικών ροών και γενικότερα των διαδρομών που ακολουθούν πτηνά, ψάρια, θηλαστικά, γ) των περιοχών όπου εδρεύουν/φωλιάζουν είδη της θαλάσσιας χλωρίδας και πανίδας, ειδικά τα απειλούμενα/υπό εξαφάνιση και τα ενδημικά. Σε κάθε στάδιο πιθανών έργων (σχεδιασμού, κατασκευής, λειτουργίας, συντήρησης, αποκατάστασης και ανακύκλωσης μετά το τέλος του κύκλου ζωής), είναι σαφές ότι πρέπει να εξαιρεθούν από τις οχλήσεις οι ευαίσθητες ζώνες, που θα οριστούν από σχετικές επιστημονικές ομάδες (βιολόγων, ιχθυολόγων, ορνιθολόγων, επιστημόνων της θάλασσας, περιβαλλοντολόγων), τους οποίους θα αφουγκράζεται η Πολιτεία.

H δραματική εμπειρία της πανδημίας και του ρόλου των επιστημόνων ας μη λησμονηθεί. Η σημερινή κατάσταση του πλανήτη θα ήταν ασφαλώς διαφορετική εάν εισακουγόταν η φωνή της επιστήμης, η οποία έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου για την απειλή της κλιματικής κρίσης, με πρωτοπόρο τον Νομπελίστα Svante Arrhenius από το 18968 ή έστω εάν λαμβάνονταν μέτρα ακόμα και από την πρώτη κιόλας Έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), το 19909 . Αλλά και στην Ελλάδα, πριν από περισσότερα από 35 χρόνια, ακαδημαϊκοί δάσκαλοι και ερευνητές είχαν -από τότε- επιστήσει την προσοχή τους, με δημοσιευμένο έργο, στις συνέπειες της ρύπανσης και στις δραματικές αλλαγές του κλίματος, όπως ο π. Πρύτανης του Πολυτεχνείου Κρήτης, Καθηγητής Ιωάννης Φίλης,10 11 αναπτύσσοντας παράλληλα ένα πρακτικό μαθηματικό μοντέλο, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί από αποφασίζοντες και πολιτικούς για να υπολογίσουν τον βαθμό αειφορίας μιας χώρας ή περιοχής και να εστιαστούν στους παράγοντες εκείνους που την επηρεάζουν τα μέγιστα12 .

Παράλληλα, είναι ενδεικτική η περίπτωση της περιβαλλοντικής Ένωσης National Audubon Society στις ΗΠΑ, το έργο της οποίας έχει αφιερωθεί στην προστασία των πτηνών και των οικοσυστημάτων, έχοντας δίκτυο επιστημόνων από το 1905. Σε άρθρα της οργάνωσης αυτής τονίζεται ότι λόγω της κλιματικής κρίσης απειλούνται τα 2/3 των πουλιών στη Βόρεια Αμερική13 (καθώς εκεί είναι ο τόπος δράσης της Ένωσης), αναφέροντας ταυτόχρονα ότι είναι θετική για την αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας14 με, ασφαλώς, απαρέγκλιτο όρο την ορθή χωροθέτηση, όπως προαναφέρθηκε. Άλλωστε και οι επιστήμονες από την πλευρά τους διαρκώς αναλύουν και προτείνουν νέους τρόπους ελαχιστοποίησης των επιπτώσεων,15 16 17 18 19 οι οποίες είναι απαραίτητο να μελετώνται πριν παρθούν πολιτικές αποφάσεις.

Επίσης, η αλιευτική δραστηριότητα, ο τουρισμός, τα θαλάσσια δρομολόγια, η οπτική όχληση, ο θόρυβος, τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία, είναι ζητήματα που μπορούν να προβλεφθούν και να αντιμετωπιστούν20 , αλλά ακόμα και να αναπτυχθούν καινοτόμες δραστηριότητες οικολογικού τουρισμού, προσελκύοντας νέους επισκέπτες21 , σε συνδυασμό με τη δημιουργία νέων οικοσυστημάτων22 23 . Σε κάθε περίπτωση η διαβούλευση με τις τοπικές κοινότητες και η εκπόνηση επιστημονικών μελετών είναι επιβεβλημένη24 25 .

Υπάρχει αξιόλογη ευρωπαϊκή εμπειρία, η οποία αξίζει να συνεκτιμηθεί, ώστε να αποφευχθούν λάθη/παραλείψεις και να αντληθούν εμπειρίες. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση υπεράκτιου αιολικού πάρκου στην Κοπεγχάγη, στο οποίο συμμετέχουν από κοινού δημοτική επιχείρηση και η ενεργειακή κοινότητα Middelgrundens Vindmøllelaug (Middelgrunden Wind Turbine Cooperative)26 , με μέλη 8.553 πολίτες από όλη τη Δανία27 και η οποία συμμετέχει στην  Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Ενεργειακών Συνεταιρισμών Πολιτών (REScoop)28 . Η ενεργή δράση των πολιτών αποτελεί εχέγγυο της ενεργειακής δημοκρατίας, της διαφάνειας, της από κοινού λήψης αποφάσεων, της αντιμετώπισης της ενεργειακής φτώχειας, της συνολικής ευαισθητοποίησης της κοινωνίας29 . Τέτοιου είδους δυνατότητες συνεργασιών ενεργειακών κοινοτήτων με ευρύτερη συμμετοχή πολιτών, ακόμα και σε εθνικό/ευρωπαϊκό επίπεδο, θα ήταν ευκταίο να εξεταστούν και στην περίπτωση της Ελλάδας, για την ισχυροποίηση του θεσμού, διευκολύνοντας συγχρόνως την πρόσβαση σε χρηματοδοτήσεις.

Θάλασσα, ήλιος και άνεμος σε αγαστή αρμονία, στο ξημέρωμα μιας νέας ημέρας
Θάλασσα, ήλιος και άνεμος σε αγαστή αρμονία, στο ξημέρωμα μιας νέας ημέρας

Είναι ασφαλώς ξεκάθαρο ότι όποια επιλογή και αν προκριθεί για την παραγωγή ενέργειας, ο στόχος πρέπει είναι διττός: α) η πρόσβαση όλων σε φθηνό ηλεκτρικό ρεύμα, ώστε κανείς να μη μείνει χωρίς να καλύπτονται οι ενεργειακές του ανάγκες, ειδικά σε συνθήκες κρίσης που βιώνουμε σήμερα και β) η αφοσίωση στο στόχο για μηδενισμό του αποτυπώματος άνθρακα, μέσω πρωταρχικά της εξοικονόμησης πόρων και ενέργειας, προωθώντας το πρότυπο της αλληλεγγύης και της λιτής ευημερίας, έναντι του σημερινού εγωκεντρισμού και του αλόγιστου καταναλωτισμού.

Επιπρόσθετα, η αντιμετώπιση της ανεργίας της Ελλάδας επιβάλλεται να λαμβάνεται υπόψη, για αυτό και κίνητρα για εγχώρια παραγωγή συστημάτων ήπιων μορφών ενέργειας θα μπορούσαν να δοθούν, ώστε οι ενεργειακές ανάγκες να καλυφθούν αξιοποιώντας κατά το δυνατόν ντόπιους πόρους και εργατικό δυναμικό, προσφέροντας προϊόντα τα οποία θα είναι στοχευμένα στις εγχώριες ανάγκες, αναπτύσσοντας τον σημαντικό τομέα της κυκλικής, κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας, ο οποίος θα σέβεται το περιβάλλον και θα λειτουργεί λαμβάνοντας υπόψη την αειφόρο ανάλυση κύκλου ζωής30 .

'Η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος είναι ευθύνη όλων των κατοίκων της γης', Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος

Κλείνοντας, η αξιοποίηση των ήπιων μορφών ενέργειας με σεβασμό στο περιβάλλον και τον άνθρωπο μπορεί να αποτελέσει ευκαιρία για ουσιαστική πρόοδο, αρκεί να γίνει αντιληπτή στο μέγιστο βαθμό η σημασία της διατήρησης της βιοποικιλότητας και μη παραμελώντας τις ανάγκες όλων των ανθρώπων για αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης. Η απομάκρυνση από τους υδρογονάνθρακες μπορεί να αποτελέσει ευκαιρία όχι μόνο για το περιβάλλον, που το έχει επειγόντως ανάγκη, αλλά και για την κοινωνική μας ωρίμανση, σε διεθνές επίπεδο, αμβλύνοντας εντάσεις, αρκεί να προαχθούν οι αρχές της αλληλεγγύης και της συμπόρευσης/συνεργασίας από τη γειτονιά, το χωριό, τον δήμο, την περιφέρεια και ευρύτερα, για να πάμε, όπως έλεγε ο Μακρυγιάννης, από το «εγώ» στο «εμείς»31 , κάνοντας άλλη μία επανάσταση σήμερα, 200 χρόνια μετά… μία «πράσινη επανάσταση», διότι, όπως άλλωστε τονίζει και ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος: «Η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος είναι ευθύνη όλων των κατοίκων της γης»32 33 .